Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018 krijgt kritiek over opstelling inzake moord Daphne Caruana Galizia. Wat is de functie van kunst?

Directeur van de Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018 heeft ongewild de vraag opgeroepen wat de betekenis ervan is. Dat naar aanleiding van zijn uitspraak ‘Het wordt nu superpolitiek en daar branden we onze vingers liever niet aan’. Het gaat om VVD-burgemeester Tjeerd van Bekkum die voor deze uitspraak veel kritiek krijgt.

In een open brief bracht PEN International op zondag de zaak van de vermoorde Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia en het vastgelopen onderzoek naar haar moord onder de aandacht. Vooral de evenknie van Van Bekkum was onderwerp van kritiek: ‘In particular, we are outraged by the comments of Jason Micallef, Chairman of the Valletta 2018 Foundation, and as such the Capital of Culture’s official representative in Malta. Since her assassination, Micallef has repeatedly and publically attacked and ridiculed Daphne Caruana Galizia on social media, ordered the removal of banners calling for justice for her death and called for her temporary memorial to be cleared. This is far from appropriate behaviour for an official designated to represent the European Capital of Culture, and in fact serves to further the interests of those trying to prevent an effective and impartial investigation into Caruana Galizia’s death.’ De Maltese hoofdstad Valletta is in 2018 samen met Leeuwarden Culturele Hoofdstad en beide steden organiseren gezamenlijke projecten.

Van Bekkum zei ook dat de moord op Daphne Caruana Galizia in Malta ‘oud nieuws’ was. Dat wordt ontkend door critici die menen dat het onderzoek in de doofpot wordt gestopt en het een lopende zaak is die juridisch nog afgehandeld moet worden. Gevoegd bij Van Bekkums opmerking dat de Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018 de vinger niet aan deze kwestie wil branden roept dit niet alleen vragen op over de overtuiging van Van Bekkum. Dit gaat over de vraag of kunst midden in het leven staat en daar op reflecteert of niet. Als kunst een afgesloten domein is dat betrekkelijk los van de samenleving staat met betrokkenen in dat domein met gevijlde tanden die niet kunnen en willen bijten, dan is kunst geen kunst meer. Dan wordt kunst tot spektakel, evenement, marketing, bezoekcijfers en publiciteit. Getemd en ongevaarlijk als focus voor kunsttoeristen.

De negatieve publiciteit die Van Bekkum met zijn uitspraak oproept beschadigt Leeuwarden Culturele Hoofdstad zeer. Hem wachten twee keuzes. Of hij treedt af als directeur van Leeuwarden Culturele Hoofdstad of hij biedt z’n excuses aan, geeft toe dat zijn uitspraak fout was en onderneemt actie om het recht te zetten. Maar ontluisterend blijven hoe dan ook zijn gebrek aan moed en zijn verkeerd afgestelde politiek antenne die tot de uitspraak  leidden. En vooral zijn opvatting over kunst als projectmanagement. Daarin staat hij als politicus jammergenoeg allang niet meer alleen. In de optiek van politici mag kunst behagen en amuseren, maar niet gevaarlijk worden, confronteren of politieke betekenis hebben. Kunst als franje is de opvatting die Van Bekkum en zijn collega’s over kunst hebben. Van Bekkum is daar slechts een symbool van, geen oorzaak.

Foto 1: Tweet van Pen Nederland, 16 april 2018.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘Culturele Hoofdstad waagt zich niet aan protest na moord Malta’ in de Leeuwarder Courant, 16 april 2018.

Foto 3: Tweet van ‏Matthew Caruana Galizia, 16 april 2018. 

Rembrandt Experience met Marty Bumphome van Leiden Marketing

Het siert Martijn Bulthuis, directeur Leiden Marketing dat-ie zo onverbloemd zijn product aanprijst. Praatjes over kunst zijn aan hem niet besteed. Marketing is zijn core business. Zo klinkt het nu eenmaal, want de marketing prijst zichzelf als bedrijfstak hoog de markt in door het gebruik van Engelstalig jargon. Je moet immers iets om het gebrek aan inhoud te maskeren. Rembrandt Experience is de volgende opportunity. Stel je voor het een Nederlandse term te geven zoals bij Rembrandt en het 17de eeuwse Nederland zou passen. Ben je gek, het gaat niet om Rembrandt of zijn werken of zelfs het Leye van toen, maar om city promotion van nu. Onder leiding van managing director Marty Bumphome. Franse, Italiaanse of Chinese toeristen begrijpen dat als geen ander. Rembrandt Experience ligt op het puntje van hun tong en in de knip van hun betaalpas.

Kan de museumsector buiten eigen grenzen denken?

De grotere musea van het zogenaamde miniconvent kwamen vorige week met een advertentie. Ze willen met de politiek praten. Naar verluidt gaat dat op 9 november gebeuren in een hoorzitting met de Commissie OCW van de Tweede Kamer. Maar wat kan de inzet van de musea zijn in hun gesprek met de politici? Want het praten om het praten zal niet de bedoeling zijn. Ik schets de grote lijn en ga aan details voorbij.

Even een stapje terug voor het perspectief. Wereldwijd verschuift het economische en politieke evenwicht van West naar Oost. Zo heeft China al 3.200 miljard dollar opgekocht. Opkomende economieën als Brazilië, Rusland, India en China eisen hun plek aan tafel. Bijvoorbeeld bij het IMF. Ze willen dokken onder eigen voorwaarden. VS en Europa hebben jaren op te grote voet geleefd en gezegd wat anderen moesten doen. Nu zijn de rollen omgedraaid.

Zeggen dat er sprake is van een economisch crisis is defensief en ontkenning van een nieuwe werkelijkheid. Want er is geen economische crisis in die zin dat de vraag wegvalt of de afzet hapert. Het evenwicht verschuift. Weg van Europa en de VS. Uiteraard pakt dat beroerd uit voor de meeste burgers van deze landen. Maar een verschuivend evenwicht stort de wereldeconomie niet in een crisis. Het herverdeelt de welvaart. Wat crisis genoemd wordt is een kwestie van evenwicht. En van opgelopen schulden.

Is het niet logisch om te veronderstellen dat wat voor economieën en landen geldt ook voor kunst geldt? Ook daar verschuift het evenwicht van West naar Oost. De oude economieën  kunnen niet meer realiseren wat een museum of biënnale in Korea, China of India wel voor elkaar krijgt. De musea in de VS onttrekken zich enigzins aan de neergaande tendens omdat ze schokvaster zijn door private financiering. Zogenaamde endowments stabiliseren de bestedingen van bestaande instellingen. In dat laatste zit hun conservatisme.

Maar Europa dus, Nederland. Afgelopen jaren zijn industriële bedrijven gesloten en naar lageloonlanden verplaatst. Het evenwicht is naar diensten en handel verschoven. Wat zijn de kunstinstellingen die een industrieel karakter hebben? Want die zou de Nederlandse kunstsector kunnen outsourcen. Omdat publiek niet mee kan verhuizen staat de publieksfunctie haaks op dat industriële karakter. Zit in dat onderscheid niet de oplossing om verantwoord af te slanken?

Welke instelling kan buiten Nederland functioneren? Alleen of in een joint venture met een buitenlandse partner die het leeuwedeel financiert. Dat hoeft trouwens niet per se een opkomende economie te zijn. Maar ook Noorwegen of Qatar. Post-academische instellingen zoals Sundaymorning@ekwc, de Rijksacademie of het Binger-instituut zijn niet gebonden aan Nederland. Hetzelfde geldt ook voor de hogere vakopleidingen op het gebied van glas, keramiek, edelsmeden, textiel en grafiek. Opmerkelijk trouwens dat ze ook binnen Nederland niet allang binnen hetzelfde kennisinstituut zijn ondergebracht. Dat gaat dus om binnenlandse outsourcing.

Door herschikking kan het kunstbudget anders ingedeeld worden en kunnen bezuinigingen beter opgevangen worden. Ze zijn onherroepelijk en in lijn met het geschetste beeld dat Europa op te grote voet leeft. Er komt dan tevens ruimte voor vernieuwing. Een gesprek met politici zou kunnen gaan over de mogelijkheden van zo’n herschikking door outsourcing. Als de VVD en het CDA bereid zijn met een open geest hierover een gesprek te voeren dat zoekt naar een optimale besteding van overheidsbudget dan valt er iets te bespreken.

Foto: Landelijke advertentie ‘Wat nu wordt gemaakt’ van acht musea, september 2011