Textielmuseum Tilburg krijgt Museumprijs 2017

Blijdschap bij het personeel van het Textielmuseum in Tilburg. De uitreiking van de Museumprijs 2017 geeft betrokkenen inclusief de BankGiroLoterij en de Nederlandse Museumvereniging een mooi marketingmoment. Zo gaat dat nu eenmaal. Een verdiend resultaat dat in de tijd past van musea die van de politiek de opdracht krijgen over hun eigen grenzen heen te kijken. Uitdaging is dan om genoeg profiel over te houden. Dat is het Textielmuseum gelukt. Het combineert prachtige wisseltentoonstellingen, een interessante vaste opstelling over het productieproces van textiel en een grensverleggend laboratorium waar ontwerpen van kunstenaars worden geproduceerd. Met het nabijgelegen Museum De Pont en het in Oisterwijk gevestigde EKWC kondigt steeds meer een aantrekkelijke kluster aan van drie eigenzinnige instellingen die de omweg waard zijn.

Foto: Still uit video ‘Uitreiking BankGiro Loterij Museumprijs 2017: TextielMuseum Tilburg’ van de BankGiroLoterij.

De Kleijn geeft aanbod Kreuk toe om The Schoolboys te kopen en Museum Gouda in bruikleen te geven. Waarom ging het niet door?

Kunstverzamelaar Bert Kreuk doet in Art Flipper een boekje open over de verkoop van het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas in 2011 door toenmalig museumdirecteur Gerard de Kleijn van MuseumgoudA. Kreuk vertelt dat hij het werk had willen kopen. Het gevolg was geweest dat het niet naar het buitenland verkocht had moeten worden. Nu is het voorgoed verdwenen uit het Openbaar Kunstbezit.

Dit blog besteedde aan die verkoop enkele commentaren die erop neerkwamen dat De Kleijn zich slecht had voorbereid, weinig kennis van zaken had, met een ongeloofwaardig verhaal over de reden van de verkoop naar buiten kwam en zijn museum onnodig in problemen bracht. Dumas onderschreef toentertijd mijn lezing. Nu besteedt Trouw in een artikel ter gelegenheid van het verschijnen van Kreuks Art Flipper aandacht aan de verkoop die opnieuw het merkwaardige en onverklaarbare handelen van directeur De Kleijn onderstreept.

Kreuk stelt dat hij via tussenpersoon Theo Schols -zijn oom- De Kleijn 1 miljoen euro had geboden. Met Kreuks belofte dat hij het werk 10 jaar in bruikleen zou geven aan museumgoudA. Eventueel zelfs langer. Maar de museumdirecteur ging er niet op in. Op 20 september 2011 antwoordde de Gouwse wethouder Daphne Bergmans op raadsvragen van SP’er Van Alphen: ‘dat museumgoudA enkele grote particuliere verzamelaars [heeft] benaderd om te bezien of er bereidheid was het schilderij aan te kopen en vervolgens in langdurige bruikleen ter beschikking te stellen. Deze bereidheid bleek er niet te zijn’. (Bron onvindbaar, zie hier toenmalige verwijzing ernaar). Op 24 september 2011 gaf ik hierop het volgende commentaar: ‘Opvallend ontbreekt in haar opsomming de optie dat museumgoudA zelf benaderd is door een derde partij. Zij blijft ook onduidelijk over de periode waarnaar ze verwijst. Da’s relevant omdat het duidelijkheid kan geven over het tijdstip waarop museumgoudA bindende afspraken met Christie’s maakte. Daarna kon museumgoudA immers niet meer ontvankelijk zijn voor aanbiedingen.’ Dat laatste aspect is de crux van de kwestie. Het is de vraag wie Bergmans onvolledig informeerde zodat zij op haar beurt de Gouwse raad verkeerd informeerde.

De feiten zijn dat in 2011 De Kleijn in de publiciteit ontkende dat dit aanbod van Kreuk er lag. Nu komt hij daar op terug en bevestigt aan Trouw dat er over deze verkoop in 2011 contact is geweest met Schols. De Kleijn geeft de volgende uitleg voor zijn weigering om The Schoolboys aan Kreuk te verkopen: ‘Ik hoorde dat hij bekendstond als iemand die kunst weer verkoopt, nadat het een tijdje in musea heeft gehangen. Ik dacht: stel je voor dat het schilderij na tien jaar twee keer zoveel waard is geworden en hij het dan uit het museum haalt om het weer te verkopen. Dan zou iedereen me een sufferd vinden.’ De Kleijn zegt nu dat hij bang was om een sufferd genoemd te worden en daarom het aanbod van Kreuk afsloeg. Maar het is de vraag of dit de echte verklaring voor zijn handelen is. Want het gaat ervan uit dat De Kleijn toen Kreuk hem benaderde nog zelf kon beslissen over verkoop en hij zich niet had gecommitteerd aan afspraken met veilinghuis Christie’s die het zelf wilde veilen. Overigens was zijn weigering om een andere reden begrijpelijk omdat De Kleijn het in 1976 in opdracht van het Gouwse gemeentebestuur voor het museum vastgestelde verzamelgebied kunst van vrouwelijke kunstenaars onder het mom van bezuinigingen kort na 2011 definitief de deur uit deed.

De Kleijn zegt dat hij besloot om het schilderij toch te laten veilen en niet op Kreuks aanbod in te gaan, maar of dat de ultieme waarheid is valt dus af te wachten. De Kleijns verklaring in Trouw verklaart nog steeds niet alle losse eindjes. In een persbericht van 30 mei 2011 zei de Kleijn op een opbrengst van 800.000 euro te rekenen. (Bron onvindbaar, maar hier de toenmalige verwijzing ernaar). Er resteren vele vragen naar het handelen van De Kleijn. Zijn uitleg sinds mei 2011 is verre van consistent en stelde hij steeds bij. Gemeente Gouda zal hem niet kritisch aanspreken. Of een gemeenteraad. Of een Raad van Toezicht van het museum.

Wat Kreuk in Art Flipper nu naar buiten brengt lijkt in lijn met mijn commentaar uit oktober 2011: ‘De echte reden dat De Kleijn het marktconforme aanbod van de particuliere verzamelaar niet accepteerde lijkt te zijn dat-ie het niet kon accepteren omdat-ie voortijdig vergaande afspraken had gemaakt met Christie’s Londen. In het pakket paste in mei de aankoop van een Weissenbruch bij Christie’s Amsterdam voor 109.000 euro. Volgens kenners zeker geen kernstuk van de collectie. Een onverklaarbare actie van een museum dat beweert dat het water tot aan de lippen gestegen is en zegt elke cent nodig te hebben voor het voortbestaan.’

Foto: St Martin’s School for Boys Blazer Navy, zoals afgebeeld op The Schoolboys van Marlene Dumas.

Voor verder lezen:

30-05-11: MuseumgoudA verkoopt eigen identiteit

28-06-11: ‘The Schoolboys’ brengt ruim €1.200.000 op

21-06-11: Pakt museumgoudA verkoop ‘The Schoolboys’ handig aan?

07-07-11: Ter Borg gaat niet tot de bodem over museumgoudA

02-09-11: Marlene Dumas valt museumgoudA aan vanwege verkoop The Schoolboys

06-09-11: MuseumgoudA heeft de museumsector beschadigd

09-09-11: Halbe Zijlstra keurt verkoop The Schoolboys door museumgoudA af

21-09-11: MuseumgoudA kiest voor politiek conservatisme

24-09-11: Zijlstra verwerpt uitverkoop kunst door Gouda en museumgoudA

25-10-11: MuseumgoudA ongeloofwaardig over verkoop The Schoolboys

08-11-11: Koopt museumgoudA nog een molen van Weissenbruch?

28-11-11: NMV zet museumgoudA vanwege handelswijze niet uit vereniging

30-11-11: Wie controleerde bij museumgoudA de Raad van Toezicht?

22-12-11: Reden verkoop The Schoolboys door museumgoudA is niet financieel

Rotterdam toetst ontzamelplannen Wereldmuseum onzorgvuldig

Aldus het raadslid voor de Partij van de Dieren en kunsthandelaar Ruud van der Velden na het debat van 30 oktober in de commissie Zorg, Onderwijs, Cultuur en Sport van de Rotterdamse raad over de plannen van het Wereldmuseum. Hier is het debat te zien (9 uur 46’). Met beeldend kunstenaar en inspreker Olphaert Den Otter die als woordvoerder van de publieksactie ook de raad verantwoordelijk houdt. En met Van der Velden. De tweet verwijst naar Jan Laan, de voorzitter van de per 1 juli 2014 -voor twee jaar benoemde- Rotterdamse Toetsingscommissie Ontzamelen en voorzitter van de Raad van Toezicht van Museum Gouda die in een jaarverslag 2011 van dat museum zegt: ‘De Raad van Toezicht achtte het voortbestaan van Museum Gouda zo belangrijk, dat een eenmalige afwijking van de LAMO te rechtvaardigen was.’ Een onwaarachtige opmerking.

Laan suggereert dat het voortbestaan van Museum Gouda op het spel stond. Mogelijk zette het college van Gouda de RvT onder druk om reserves te vergroten, daarom spreekt Laan over een ‘gentleman agreement met het gemeentebestuur’, maar daarmee is niet gezegd dat er sprake was van een slechte financiële positie bij het museum. In de publiciteit voerde het museum dat als argument voor verkoop aan. Aannemelijker is dat dit vanwege politieke redenen zo werd voorgesteld om de verkoop van The Schoolboys te realiseren. Maar zelfs als aangetoond zou zijn dat het voortbestaan van Museum Gouda in 2011 vanwege bedrijfseconomische redenen op het spel stond valt een afwijking van de LAMO niet te rechtvaardigen. In antwoord op kamervragen antwoordde toenmalig staatssecretaris Zijlstra in 2011: ‘Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten.’ 

Er zijn geen financiële, politieke of andere redenen om af te wijken van de LAMO. Laan leende zich voor een foute interpretatie en behartigde niet het belang van het museum, maar van het Goudse gemeentebestuur. Dit diskwalificeert hem voor vergelijkbare functies. Een en ander is des te onbegrijpelijker omdat in de jaarrekening 2013 de opbrengsten van de verkoop van The Schoolboys nog steeds op de balans van Museum Gouda staan en er op 24 mei 2011 voor 109.000 euro een schilderij van Weissenbruch werd gekocht. Zie voor details hier. Volgens een mededeling van wethouder Visser aan het slot van het debat heeft Laan inmiddels afstand genomen van de verkoop van The Schoolboys. Zodat Laan ook toegeeft fout gehandeld te hebben.

Ruud van der Velden stelde wethouder Adriaan Visser dus vragen over Jan Laan. Hoe had-ie ooit benoemd kunnen worden? Een vraag waarop Visser geen echt antwoord had. Het zat Van der Velden niet lekker. En Visser evenmin. Uit diens antwoorden bleek Laan in juni gesolliciteerd te hebben en al per juli benoemd te zijn. Met de beperking dat Laan geen beslissende stem heeft als voorzitter. Dus ondanks zijn benoeming bestond het besef dat Laan een vlekje heeft. Zoals het er nu naar uitziet wordt 19% van de collectie van het Wereldmuseum in een eerste tranche ter beoordeling aan de toetsingscommissie voorgelegd. Zo’n 19.000 objecten. Van der Velden opereert doelmatig en zelfbewust, mede door zijn kennis van de kunsthandel. Het is triest voor het openbaar bestuur dat oppositie tegen slecht gemeentebeleid zo toevallig tot stond moet komen. Van de grootste partij in de raad Leefbaar Rotterdam was geen enkele vertegenwoordiger aanwezig.

Foto 1: Tweet Ruud van der Velden, 1 november 2014.

Foto 2: Tweet Joop Daalmeijer, 31 oktober 2014.

Wereldmuseum deed goede zaken op veiling. En de opbrengst?

Op 19 november 2012 merkte TopengMarah in reactie op bij Het Wereldmuseum: Rotterdam op zijn smalst?: ‘Vorig jaar zijn twee schilderijen van Hendra Gunawan bij Cristie’s geveild (http://www.digitalekunstkrant.nl/?p=1272 ) Officieel waren deze schilderijen van de Vrienden van het Wereldmuseum, zodat de Gemeente Rotterdam hier niets aan kon doen. Bremer is trouwens de voorzitter van de Vrienden van het Wereldmuseum.’

Sjors van Beek pakt het in De Groene op en vraagt zich deze week af waar de opbrengst van de bij Christie’s verkochte werken is gebleven. Hij vraagt het aan museumdirecteur Stanley Bremer die Van Beek de gevraagde informatie niet wil verschaffen. Bremer verwijst naar het bestuur van de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum, Rotterdam. Waar hij zelf de voorzitter van is zoals de jaarrekening 2011 verduidelijkt.

De opbrengst van de twee werken van Hendra Gunawan alleen al bedraagt meer dan 1,11 miljoen euro zodat het om substantiële bedragen gaat. Het is op z’n minst opmerkelijk dat inkomsten uit verkoop in genoemde jaarrekening 2011 noch op de balans noch als bijdrage aan het Wereldmuseum zijn terug te vinden. Zoals ook Sjors van Beek constateert. In 2011 is de bijdrage van de Stichting Vrienden aan het Wereldmuseum slechts 9.600 euro. Hoeveel hoger dat bedrag is door de opbrengsten uit de verkoop van schilderijen en grafiek van hedendaagse kunstenaars als Charles Hossein Zenderoudi, Dia Al-Azzawi, Ali Omar Ermes of Rachid Koraichi uit de collectie van de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum is de vraag die beantwoord moet worden.

Foto 1: Wereldmuseum Rotterdam doet goede zaken bij Christie’s in Digitale Kunstkrant, september 2011.

Foto 2: Over Ali Omar Ermes met tekst ‘He is one of the most widely collected artists in Islamic Art, represented in art collections in the British Museum, Tate Britain, London; Ashmolean Museum, Oxford; State Hermitage Museum, St. Petersburg; State Museum of Oriental Art, Moscow; Wereld Museum, Rotterdam; National Gallery of Jordan, Amman; Smithsonian Institute, Washington DC and many others.’

Groene: Voorzitter Toetsingscommissie Ontzamelen schond regels

Update 30 oktober 2014: In de commissie zorg, onderwijs, cultuur en sport van de Rotterdamse raad zat vandaag enig venijn in de staart. Ruud van der Velden van de Partij van de Dieren stelde wethouder Adriaan Visser vragen over de voorzitter van de gemeentelijke toetsingscommissie ontzamelen Jan Laan. Hoe had-ie ooit benoemd kunnen worden? Het zat Van der Velden niet lekker. En Visser evenmin. Uit Vissers antwoorden bleek Laan gesolliciteerd te hebben in juni en al per juli benoemd te zijn. Snel. Echter met de restrictie dat Laan niet een beslissende stem heeft als voorzitter. Dus ondanks zijn benoeming bestaat het besef dat Laan een vlekje heeft. Toch wordt-ie benoemd. Zoals het er nu naar uitziet wordt 19% van de collectie van het Wereldmuseum in een eerste tranche ter beoordeling aan de toetsingscommissie voorgelegd. Zo’n 19.000 objecten. Van der Velden vroeg Visser hoe Jan Laan die de fout in is gegaan als voorzitter van de Raad van Toezicht van museumgoudA bij de verkoop van The Schoolboys en de ethische code van de ICOM en de LAMO die de NMV hanteert heeft geschoffeerd als voorzitter van een toetsingscommissie kon worden benoemd. Een vraag waarop geen antwoord mogelijk is en die Visser uit de weg ging. Culturele Maastunnelvisie?

Sjors van Beek pakt in De Groene grandioos uit met een vervolgartikel over het Wereldmuseum. Zie hier zijn voorgeschiedenis. Directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum krijgt al geruime tijd kritiek wegens zijn plannen om delen van de collectie af te stoten zonder dat de gangbare regels gevolgd zouden worden. Onder leiding van de vorige Rotterdamse cultuurwethouder Antoinette Laan en onder maatschappelijke druk is in samenwerking met de raad in januari 2014 de procedure voor het ontzamelbeleid van musea aangescherpt.

Van Beek signaleert dat de 78-jarige Jan Laan voorzitter is van de Toetsingscommissie Ontzamelen die bekijkt of de plannen van de Rotterdamse musea nu wel volgens de regels verlopen eerder in zijn functie als voorzitter van de Raad van Toezicht van Museum Gouda in conflict kwam met die afstotingsregels. Van Beek: ‘Bij die verkoop werd de zogeheten LAMO-richtlijn (Leidraad Afstoting Museale Objecten) doelbewust aan de kant geschoven om het Goudse museum van een faillissement te redden.’ Dat wordt door het Goudse college en museumdirecteur Gerard de Kleijn als waar beweerd. Maar daarmee is het nog niet waar. Omstandigheden wijzen op andere redenen dan financiële voor de verkoop van schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas. Naast een klein tekort gaat dat over het verleden, het belang van religie en de gesloten bestuurlijke cultuur.

Over de Raad van Toezicht van Museum Gouda (toen nog: museumgoudA) merkte ik in 2011 op: ‘Toegepast op museumgoudA is de slotsom dat een niet goed functionerende museumdirecteur die regels overtrad begeleid wordt door een onvoldoende opererende RvT. Tot op de dag van vandaag. Maar wat moet de consequentie zijn? Het slecht functioneren van de RvT is een bijkomend probleem dat tot nu toe in de kwestie rond de verkoop van The Schoolboys onder de publicitaire radar is gebleven. Da’s onterecht omdat een RvT een positieve rol had kunnen spelen en de directeur van museumgoudA voor foute stappen had moeten behoeden. Het geeft aan dat een RvT in de Nederlandse verhoudingen ondergeschikt is. Toch is dat slechts ten dele waar. Zo was in de procedure rond de benoeming van de huidige museumdirecteur Gerard de Kleijn RvT-voorzitter Jan Laan leidend. Laatstgenoemde heeft een dubbele verantwoordelijkheid op zich geladen. Omdat zowel bij de werving en selectie van als de controle op het beleid van de museumdirecteur in Gouda ogenschijnlijk fouten zijn gemaakt dringt de vraag zich op wie er toezicht heeft op de RvT. Het antwoord is kort: niemand. En in de publiciteit legt deze RvT-voorzitter geen verantwoording af. Het ontbreken van een controlerend mechanisme bij een RvT is een merkwaardige weeffout bij geprivatiseerde instellingen.‘

Nu drie jaar later Jan Laan in zijn capaciteit als voorzitter van de RvT van Museum Gouda door Van Beek om verantwoording wordt gevraagd is het antwoord van Jan Laan afwijzend: ‘En ik wil ook niet dat u hier nu een groot verhaal over maakt. Ik wil uitdrukkelijk stipuleren dat de Goudse geschiedenis los blijft van wat ik nu in Rotterdam doe!’. Alsof hij dit feit uit de publiciteit kan houden door dit een journalist toe te bijten. Dit toont akelig regentesk. Jan Laan vergeet dat hij er in 2011 zelf een groot verhaal van heeft gemaakt door niet volgens de regels te handelen, zodat Museum Gouda de hele museumsector over zich heen kreeg en op het nippertje niet uit het museumregister gegooid werd. Waarom wil Laan in het openbaar geen verantwoording afleggen? Het geeft ook te denken over het openbaar bestuur in Rotterdam dat het college nou juist iemand met deze beladen episode als achtergrond benoemt tot voorzitter van de Toetsingscommissie Ontzamelen.

Foto: Pieter Meiners, Landweggetje. Arntzenius-collectie van Museum Gouda.

Vragen bij het functioneren van Raad van Toezicht Wereldmuseum

Aldus Siebe Weide -directeur van de Nederlandse Museum Vereniging- in een tweet in 2011. De directeur van het Wereldmuseum wilde ooit de Afrika-collectie op de markt brengen. Arnoud Odding citeerde de tweet in een interview met directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum. In reactie op m’n oproep op de FB-pagina van Olphaert den Otter somde S. de leden van de Raad van Toezicht van het Wereldmuseum op: Rein Breeman (voorzitter), Ewoud Stumphuis (advocaat Loyens Loeff, specialisatie: ondernemersrechtelijke transacties), Gervaise Coebergh (Communicatie en PR-bedrijf) en prof.dr. Han van Dissel (UvA). Wat mij tot de volgende reactie bracht: ‘Als dit de volledige samenstelling is van de RvT dan is deze eenzijdig en niet volgens de voorwaarden die de gemeente Rotterdam in een brief van 14 oktober 2005 stelt: ‘Tenminste een van de leden heeft relevante wetenschappelijke expertise en kennis op multicultureel terrein of met betrekking tot interculturele veranderingsprocessen.’ Kan iemand bevestigen of dit de actuele samenstelling van de RvT is?’

In deze brief aan de leden van de Commissie Cultuur en Sport uit 2005 over ‘de profielschetsen in het kader van de verzelfstandiging van takken van dienst in de Kunstsector’ omschrijft toenmalig wethouder Kunstzaken Stefan Hulman namens de Gemeente Rotterdam het profiel van de Raad van Toezicht van het Wereldmuseum. In 2009 uitte Leefbaar Rotterdam in raadsvragen kritiek op ‘sommige stichtingen [die] maar 1 bestuurder hebben’ waaronder het Wereldmuseum. In antwoord op de raadsvragen van Leefbaar Rotterdam zegt de gemeente Rotterdam: ‘De raad van toezicht houdt onder meer toezicht op het bestuur en adviseert het bestuur. De raad van toezicht stelt de statuten vast en benoemt, schorst en ontslaat het bestuur.’

De Raad van Toezicht van het Wereldmuseum houdt niet alleen toezicht op het functioneren van de directeur die bestuurlijke verantwoordelijkheid draagt, maar ook op de algemene gang van zaken. Wat opvalt in het Jaarverslag 2013 is dat bij 1) Controleverklaring van de onafhankelijke accountant een subhoofdstuk ‘Verantwoordelijkheid van de Raad van Toezicht’ ontbreekt. Terwijl volgens de brief van de gemeente van 14 oktober 2005 waarin de werking van de RvT wordt omschreven de volgende taken en verantwoordelijkheden worden gegeven: ‘goedkeuren jaarrekening’ en ‘benoemen van en vaststellen opdracht aan accountant‘.

Vragen rijzen over het functioneren van de RvT van het Wereldmuseum: 1) is deze kwantitatief (minimaal 5 personen), kwalitatief (‘relevante wetenschappelijke expertise’) en procedureel (onafhankelijk en kritisch opereren) volgens de richtlijn van de gemeente Rotterdam samengesteld en werkzaam? 2) wie controleert de RvT of het haar rol van procesbewaker en controleur van directie en bestuur volgens de richtlijn van de gemeente Rotterdam uitvoert en welke instantie grijpt volgens welke richtlijn in als dit niet zo is? Een en ander is des te essentiëler omdat directie en bestuur van het Wereldmuseum een en dezelfde persoon zijn.

Foto 1: Tweet van museummens Siebe Weide uit 2011.

Foto 2 en 3: Schermafbeelding van Profiel Raad van Toezicht Stichting Wereldmuseum Rotterdam uit brief van de gemeente Rotterdam van 14 oktober 2005. (zie Google).

Drents Museum stoot objecten af. Ontzamelen gaat van au

Harry Tupan, adjunct-directeur van het Drents Museum in Assen legt uit wat ontzamelen is en hoe dat in z’n werk gaat. Het betreft een paar duizend objecten van de C-collectie die de deur uit moeten. Een bulkafstoting van landbouwwerktuigen. Naar andere musea als ze dat willen, waarbij Drentse de voorkeur hebben. Ook de loods die C-collectie huisvestte -en niet geklimatiseerd en goed beveiligd lijkt- wordt verlaten. De vraag of er zich nog onder voorwaarden ontvangen schenkingen en legaten onder de af te stoten objecten bevinden wordt niet gesteld. Evenmin of er nog stukken geveild worden. Gezien de kwaliteit zal dat weinig opbrengen. Tupan schetst de dilemma’s van collectievorming, maar draait er ook charmant omheen. Want natuurlijk ruimt het Drents Museum meer op dan het verwerft. Deels een bezuinigingsactie, deels een beheerprobleem.

In de afgelopen jaren was er binnen de museumsector veel debat over ontzamelen. De te volgen richtlijn stond daarbij centraal waarbij in een tijd van bezuinigingen belangrijk werd wie over de bestemming van de opbrengst kon beslissen. Directie of wethouder? Zodat ermee zelfs gaten in de exploitatie gevuld konden worden wat voorheen ondenkbaar was. Naast de officiële LAMO-richtlijn van de museum- en erfgoedsector kwam de VNG zelfs met een richtlijn wat gemeenten weer ruimte bood om voorwaarden op te rekken en weer een eigen richtlijn op te stellen. Zoals Rotterdam deed naar aanleiding van de plannen van het Wereldmuseum om de Afrika-collectie af te stoten. Daarnaast speelt nog de afstoting van niet-museale collecties, zoals bij de CBK’s die weer hun eigen voorwaarden hanteren. Zodat er een veelheid van richtlijnen ontstond die in de wijze van afstoten zoals Harry Tupan die schetst tamelijk identiek bleven, maar in de bestemming gingen variëren.

Het Centraal Museum in Utrecht met toenmalig hoofd collectie Errol van der Werdt -nu directeur van het Textielmuseum- zwengelde dat debat in 2006 aan en thematiseerde het met de tentoonstelling Uit het depot annex veiling met medewerking van Sotheby’s die liet zien wat afstoten van 1500 kunstwerken omhelsde. Daarna is het niet meer rustig geworden in de depots van museumland. Waarbij Boijmans het groter zoekt.

Wat betekent Expositie 1001 Inventions voor positie musea?

Een tentoonstelling als een filmgala. Met sterren, glamour, internationalisering, globale amortisatie, Awards, A-locaties en marketing die de productiekosten overtreft. De tentoonstelling 1001 Inventions van het in het Verenigde Koninkrijk gevestigde 1001 Inventions wordt door vele landen overgenomen. Vanaf 29 augustus in het Post Kantoor Rotterdam. Een ander voorbeeld van een expositie die niet door een museum maar door een evenementenbedrijf wordt geassembleerd is ‘Da Vinci – The Joy of Understanding’. Straks te zien in een ander voormalig postkantoor op de Neude in Utrecht. Een overname door een Nederlandse partner van Grande Exhibitions dat eveneens exposities voor een breed publiek ontwikkelt en wereldwijd in de markt zet.

Makkelijk om er laatdunkend over te doen. Maar deze blockbusters brengen in museumland wel iets teweeg. Het nu stevig onder vuur liggende Rotterdamse Wereldmuseum met directeur Stanley Bremer krijgt een koekje van eigen deeg dat zoveel groter, beter gebakken en smakelijker is. Bremer die notabene de focus op Azië zei te willen leggen en nu tijdelijk In Rotterdam als concurrent een tentoonstelling over de islam krijgt die ook hengelt naar de gunst van een breed publiek. Geen typische bezoekers van kunstmusea, maar vriendenclubs of families die een belevenis ervaren. The Dungeon (‘Must See‘) is het format, kunstobjecten het materiaal.

De vraag is dus wat deze blockbusters met de positie van musea doen. In m’n achterhoofd zeurt de vergelijking met fake patiëntenorganisaties die zich op de goede doelen markt richten. Het zijn lookalikes die in vorm op de originele organisatie lijken, maar ze gaan enkel voor financieel gewin en niet het overwinnen van een ziekte, door bijvoorbeeld fondsen te werven voor onderzoek. Deze namaak organisaties snoepen geld weg van de gevestigde patiëntenorganisaties die strijden tegen kanker, alzheimer, diabetes, hart of Parkinson. Snoepen deze megatentoonstellingen die als een rondreizend circus de wereld overtrekken geld weg bij musea? Het antwoord is waarschijnlijk niet eenduidig te geven. Maar de vraag moeten musea zich stellen.

Den Otter, Bremer, het Wereldmuseum en het smachten naar actie

De aaibaarheidsfactor van een otter is groot, zo stel ik me voor dat de overleden Rudy Kousbroek hierover zou zeggen. Een otter heeft een eerder glad-functionele dan poezige vacht. Kousbroek, die rationale romanticus die me door z’n boeken en artikelen hielp nadenken over wat is, en hoe het hoort. Voor de gelegenheid haal ik m’n op 29 augustus 1969 gekochte exemplaar van ‘de aaibaarheidsfactor‘ uit de kast. Een boekje van 45 jaar oud, wat zegt dat over mij? Met een fluwelen tekstuur die de vingers aanzet tot strijken, zoals Joseph Beuys de steppe verkende in z’n mythologie van het Goede. Kunstenaar Olphaert den Otter verdient deze week een aai.

Op Facebook begon Den Otter op 17 augustus een actie door vragen te zetten bij het reilen en zeilen van het Wereldmuseum. Aangezet door journalist Sjors van Beek die het in De Groene Amsterdammer optekende. Wat spookt directeur Stanley Bremer daar uit, wat leverde het voor Rotterdam op en welke opties blokkeerde een ruimdenkende man van de wereld die z’n Wereldmuseum en die behoudende museumsector zo ontgroeid zei te zijn? Waarom kwelde Bremer zich eigenlijk zo door niet buiten de tredmolen van zijn museum te treden? Hield het wereldmuseum nou Bremer gevangen, of Bremer het Wereldmuseum? Konden ze niet zonder elkaar?

Olphaert den Otter heeft z’n best gedaan en het straatlawaai zijn atelier binnengelaten. Zoals vele kunstenaars doen. David Bade, Jonas Staal, Daan Samson, Boris van Berkum. Ze verdienen een aai omdat ze zich inzetten. Vandaag is Den Otter geïnterviewd voor Radio 1. Nooit meer Slapen. Ook met Bremer, Sjarel Ex (directeur Boijmans) en wethouder Visser (Cultuur, Gemeente Rotterdam). Veel steun is betuigd, belangstelling is groot. De winst van deze week is naar m’n idee dat de kunstsector ernaar smacht om in beweging te komen. Stanley Bremer is niet meer dan de malloot van dienst. Kunstenaars en kunstliefhebbers zijn weer wel zo kieskeurig dat ze niet door iedereen wakkergekust willen worden. Het moet heerlijk aaibaar zijn. Den Otter was perfect.

Foto: Olphaert den Otter, World Stress Painting in het Centraal Museum. Via Facebook-pagina van Lydia van Oosten.

Publieksactie tegen directeur Bremer van Wereldmuseum

Kunstenaar Olphaert den Otter die op dit moment in het Centraal Museum de prachtige presentatie World Stress Painting in een projectkamer heeft is op Facebook een actie tegen het Wereldmuseum begonnen. Dit naar aanleiding van een artikel van Sjors van Beek over dat museum en haar directeur Stanley Bremer in de Groene Amsterdammer. Op dit blog verschenen sinds 2011 diverse stukken over het ontzamelen door musea, met extra aandacht voor het MuseumgoudA en het Wereldmuseum die een bodem onder een artikel of actie leggen. In 2013 voerde een andere Rotterdamse kunstenaar Boris van Berkum actie tegen Bremers plannen.

Den Otter toonde eerst z’n verontwaardiging over het handelen van Bremer en toen zijn actiebereidheid  door hem een brief te sturen: ‘Met ontzetting heb ik het artikel in de Groene Amsterdammer gelezen over uw plannen met het Wereldmuseum. Ik volg de kwestie al jaren. Steeds lijkt het erop dat de verkoop van de collectie toch niet door zal gaan. Nu blijkt u uw plannen gewoon door te kunnen zetten. Ik teken daar uit de grond van mijn hart protest tegen aan. U heeft een financieel probleem – dat begrijp ik. Door de collectie te verkopen en de museumstaf te decimeren handelt u als een restauranthouder die zijn koks ontslaat en het keukengerei verkoopt om de zaak te redden. U houdt niets over. En erger nog: onze stad wordt een erfgoed ontnomen, waaraan anderhalve eeuw is gebouwd. In een ommezwaai is het weg.‘

De volgende logische stap is het benaderen van de Rotterdamse politiek, en dat deed Den Otter vandaag in een e-mail aan voorzitter Judith Bokhove van de commissie Zorg, Onderwijs, Cultuur en Sport (ZOCS). Hij schrijft onder meer: ‘In onze stad dreigt een historische vergissing te worden gemaakt. Lange tijd leek het erop dat de voorgenomen verkoop van grote delen van de collectie van het museum steeds kon worden voorkomen. Nu blijkt anders. Zolang er geen stuk verkocht is, is het mogelijk een drama af te wenden. Ik reken erop dat u [een] bijdraagt aan het voorkomen van een stap die onze stad wereldwijd te schande zou maken en haar bewoners zou beroven van de mogelijkheid om middels deze schitterende collectie etnografica zich te informeren over de vele culturen binnen de gemeente Rotterdam.‘

Den Otter vraagt niet om het ontslag van Bremer, maar suggereert dat wel. Probleem is dat Bremer door de gemeente en de museumwereld in 2013 is teruggefloten, maar geen consequenties uit de afwijzing van z’n beleid heeft getrokken. Hij blijft om onverklaarbare redenen zitten. De problemen met Bremer zijn tweeledig. Hij heeft het museum naar de marge gevoerd door de nevenactiviteiten (restaurant, evenementen) voorop te zetten en de museale taken (wetenschap, bestandsbeschrijving) uit te kleden. En hij heeft tegen alle regels en afspraken in geprobeerd delen van de collectie op de markt te brengen. Nu is door de gemeente Rotterdam de procedure aangescherpt die Bremer geen ruimte laat voor zijn eerdere plannen. Maar Bremer blokkeert tevens een nieuwe start voor het Wereldmuseum. Da’s triest voor Rotterdam, de bezoekers en ook voor Bremer die in het verleden blijft hangen en niet meer voor- of achteruit kan. De gemeente Rotterdam kan dat oplossen.

Foto: Venue.nl: Wereldmuseum.