Echo uit de verte: João Gilberto

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 31 augustus 2011.

In Brazilië ontstaat in 1958 uit de samba de Bossa Nova. Gitarist João Gilberto komt met iets nieuws en componist Tom Jobim maakt er in 1963 met The Girl from Ipanema een wereldsucces van. Bossa betekent gezwel en kan opgevat worden als kronkel, bijzonder talent voor iets. De nieuwe flair breekt uit de zwaarte. Het culturele Braziliaanse zelfbewustzijn piekt in 1959 met Palmwinnaar Orfeu Negro.

In de Frans/Italiaans/Braziliaanse co-produktie Copacabana Palace uit 1962 zitten Gilberto en Jobim op het strand van Rio. Tussen Sylva Koscina en Mylène Demongeot. Een terloops document met Luiz Bonfá over de nieuwe stijl dat pas in 1967 in de VS wordt uitgebracht.

Chega de Saudade van tekstdichter Vinicius de Moraes uit 1958 in de uitvoering van João Gilberto is de eerste Bossa Nova song. Elizete Cardoso zingt het nog in oude stijl, maar pas daarna wordt alles anders.

Vai minha tristeza
E diz a ela
Que sem ela não pode ser
(Go, my sadness, go
And tell her that
It’s impossible without her).

Foto: Sylva Koscina, João Gilberto, Tom Jobim en Mylène Demongeot (vlnr) in Copacabana Palace

Missen Ongehoord Nederland en Thierry Baudet de ambitie óf de startkwalificatie om hun vak in de vingers te krijgen?

 

Ongehoord Nederland (ON) heeft zo zitten knippen en plakken dat de video er onbegrijpelijk op wordt. Dat is waarschijnlijk de opzet. Hoogleraar Wim Voermans mag niet uitspreken, maar wordt afgebroken, zodat hij wat anders lijkt te beweren dan wat hij werkelijk beweert. Dat is geen journalistiek van ON, maar prutswerk.

Het wordt er potsierlijk op als de politieke leider van FvD aan het woord komt. De politicus die ooit beweerde dat hij nooit politicus zou worden omdat hij daarvoor niet de kwaliteiten bezit, bevestigt opnieuw zichzelf goed te kennen. Hij is geen politicus. Hij laat weer eens blijken van onderwerpen waarover hij zich uitspreekt geen verstand te hebben. Dat is dodelijk voor een politicus die geen politicus wil zijn, maar toch ook weer wel.

Critici van de aanpak van COVID-19 vergeten -of doen net alsof- dat de ernst van de pandemie juist door de aanpak is afgezwakt. In landen waar de aanpak op zich liet wachten en de staatshoofden ontkenden dat er sprake was van een ernstige situatie, zoals Brazilië of de VS heeft de pandemie het hardst toegeslagen.

Over de aanpak van president Trump kan geen misverstand bestaan, die heeft gefaald. Het land met de beste universiteiten en medische zorg ter wereld koerst nu af op 190.000 doden ten gevolge van COVID-19. Een deel daarvan is onnodig gestorven. De regering Trump heeft de pandemie niet goed aangepakt en ingeperkt.

Niemand zat op een pandemie te wachten. Iedereen is er het slachtoffer van, en mensen aan de onderkant van de samenleving het meest. Iedereen is chagrijnig om in vrijheid beperkt te worden vanwege de maatregelen.

Zaak is om dat in een wet te regelen die op een democratische wijze via inspraak van het parlement tot stand is gekomen en de overheid niet meer bevoegdheden geeft dan nog is voor een passende aanpak van COVID-19. Dat is de kern van de kritiek van Voermans. De onzin die Baudet er om electorale redenen van maakt heeft niks met serieuze kritiek op de wetgeving of op de pandemie zelf te maken. Baudet verdient een nul voor argumentatie. Hij betwijfelt de ernst van een pandemie vanwege de tamelijk succesvolle bestrijding in Europa en het onderzoek van de medische sector en ziekenhuizen in het vinden van de optimale behandeling.

Na het zien van deze video kan men alleen maar betwijfelen of ON én Baudet zelf ooit de A-status in hun vak zullen behalen. Ze spelen hun vak en zullen daardoor altijd aan de buitenkant blijven zonder tot de kern van hun vak door te dringen. De vraag die blijft hangen na dit geknutsel van ON én Baudet is of ze de ambitie missen om hun vak in de vingers te krijgen of de startkwalificatie missen om hun vak onder de knie te krijgen.

Bouterse op verlies in verkiezingen. Hoe verder met hem en Suriname?

President Desi Bouterse stevent in de Surinaamse parlementsverkiezingen af op een nederlaag. Het parlement benoemt de president. Oppositiepartij de VHP is de gedoodverfde winnaar. De stemmen worden nog geteld.

Suriname heeft de eer om het eerste land in de rij te zijn dat de overgang van autoritair leiderschap naar democratie maakt. De VS, de Russische Federatie en Brazilië kunnen volgen. Hoewel het gesloten Rusland niet echt in het rijtje thuishoort. De verwachting was niet dat de machtsoverdracht in Suriname zo makkelijk zou gaan en evenmin dat het in die andere landen zo makkelijk als in Suriname zal gaan. De overeenkomst is dat de politieke leiders van deze landen hun ambt van president gebruiken om zich te vrijwaren van een vrijheidsstraf of sancties. Door in functie te blijven kunnen ze dat ontlopen, of voor zich uit schuiven. Maar ooit verkruimelt hun machtsbasis. Voor Bouterse en types als Trump staat er daarom meer op het spel dan de voortzetting van hun ambt alleen. Hoe de machtsoverdracht in Suriname gaat, kan er een aanwijzing voor zijn hoe dat in de VS of Brazilië zal gaan. Ondanks de verschillen. Want Bouterse domineert al zo’n 40 jaar de Surinaamse politiek. Zijn magie is uitgewerkt.

Hoe verder met Suriname? Wellicht vlucht Bouterse naar Cuba. Suriname kan met wederzijds voordeel de banden met Nederland aanhalen voor de wederopbouw. De Surinaamse politiek en maatschappij moet krachtig genoeg worden geacht om zich niet nogmaals te laten koloniseren door het oude moederland. De vele hoogopgeleide Surinamers die in Nederland wonen kunnen het verschil tussen de twee landen helpen overbruggen. Blijft echter het probleem van het aanhoudingsbevel van Bouterse dat als een steentje in de schoen de relatie tussen de twee landen zal blijven belasten. Levert het land waar Bouterse zich straks gevestigd heeft hem uiteindelijk uit aan Nederland?

‘Die andere Heimat’ roept gedachten op over de welvaart van Nederland

Dit is een van de laatste beelden uit de epische film Die andere Heimat – Chronik einer Sehnsucht (2013) van de Duitse regisseur Edgar Reitz. Een prachtig gefotografeerde zwart-wit film met af en toe kleur om accenten te leggen. Heimat is met 60 uur de langste bioscoopfilm ter wereld. In het midden van de 19de eeuw heerst er onrust en stilstand in het Duitse land dat zoekend op weg is naar een natiestaat. Emigranten vluchten weg voor armoede, werkloosheid, honger en ziektes als difterie. Dat doen ze niet lichtvaardig, want ze moeten de band met familie, dorp en geboortegrond doorsnijden. Ze zijn via Rotterdam op weg naar Brazilië.

Twee jaar na de première van deze film zou kanselier Angela Merkel Wir schaffen das zeggen toen emigranten Duitsland niet verlieten, maar binnenkwamen. Vertrokken in het verleden Duitsers niet naar de VS, Brazilië of Oost-Europa? Nou dan. Fictie bedriegt, maar geeft ook inzicht. In situaties, emoties en afwegingen. Het lijkt er niet op dat Nederland ooit dezelfde grote armoede heeft gekend in het Drentse veen, de grote steden of op de Brabantse zandgronden. Nederland was als vanouds een landbouwland om de eigen bevolking te voeden, en bestemt nog steeds ruim de helft van de totale oppervlakte voor de land- en tuinbouw. Nu om velen buiten de grenzen te voeden. Nederlanders zijn niet honkvast, ze trekken graag de wijde wereld in, maar de noodzaak daartoe was in de regel niet armoede. Nog steeds is Nederland een oase van welvaart. Dat beseffen we weer eens als we het leed van anderen verbeeld zien. Zoals dat van Duitsers een paar honderd kilometer verderop.

Foto: Still uit Die andere Heimat – Chronik einer Sehnsucht (2013) van Edgar Reitz.

Museum Moderne Kunst van São Paulo krijgt volle laag vanwege performance met naakte man en een kind dat hem aanraakt

De Nederlandse museumwereld houdt zich bezig met de beschuldigingen van belangenverstrengeling door de artistiek directeur en de Raad van Toezicht in het Stedelijk Museum. Jan Christiaan Braun vatte het samen in een opinie-artikel in NRC. Maar andere landen maken zich weer over wat anders druk. Brazilië lijkt uiterst gevoelig voor godslastering en seksualiteit, zoals nog onlangs bleek door de ophef over en de agitatie door radicaal-rechts tegen de tentoonstelling Queermuseu in het Santender Cultureel Centrum in Ponto Alegre.

Nu is er nieuwe opwinding over een onlangs gehouden performance in het Museu de Arte Moderna de São Paulo, zoals het filmpje toont. Een 4-jarig meisje beweegt zich onder begeleiding van haar moeder in de buurt van een naakte, plat op zijn rug liggende man. Dat is Wagner Schwartz uit Rio de Janeiro die in een ode aan de gestorven kunstenares Lygia Clark haar La Bête opvoert als onderdeel van de tentoonstelling ‘35º Panorama da Arte Brasileira’. De performance duurt 50 minuten en het publiek wordt uitgenodigd om deel te nemen. Zo ook deze moeder en dochter. Slechts een klein onderdeel van de performance. De pers is massaal aanwezig.

Wie op YouTube zoekt op de woorden ’Sao Paulo Museu’ struikelt over de verontwaardiging die dit oproept. De termen pedofilie en seksualiteit komen langs, net als de uitroeptekens en zwarte balkjes over het geslacht van Wagner Schwartz. Het museum zou kinderseks promoten, zo is de beschuldiging. Iedereen bemoeit zich ermee. Terwijl het anders -op wat kunstminnaars en museummensen na- niemand een mallemoer kan schelen wat er in een museum gebeurt. Om dat te veranderen is tegenwoordig blijkbaar een schandaal nodig.

Er zijn klachten ingediend tegen dit optreden binnen de muren van dit museum. Het openbaar ministerie van São Paulo zal klachten onderzoeken over ‘een optreden met een artistieke naakt bij het Museum voor Moderne Kunst van São Paulo’. De controverse is duidelijk en valt vooraf uit te tekenen. Het naakt wordt het doel van aanvallen door conservatieve groepen. Ze ondersteunen dat met verwijzingen naar pedofilie. Daarop antwoorden kunstenaars en museummensen dat deze conservatieven de artistieke vrijheid willen censureren.

Nadert Brazilië autoritarisme door censureren van tentoonstelling ‘Queermuseu’? Radicaal-rechts ageert tegen hedendaagse kunst

Een bericht op RawStory concludeert uit de voortijdige sluiting van een tentoonstelling dat Brazilië afstevent op het autoritarisme. De vergelijking met Nazi-Duitsland en de tentoonstelling in München in 1937 van Entartete Kunst wordt zelfs gemaakt. De beschuldiging van godslastering, pedofilie, pornografie en bestialiteit wordt door de tegenstanders van stal gehaald als reden voor sluiting. Wat is er werkelijk aan de hand?

Het gaat om de tentoonstelling Queermuseu – Cartografias da Diferença na Arte in het Santander Cultureel Centrum van Ponto Alegre. Santander is een van oorsprong Noord-Spaanse bank. De tentoonstelling is na kritiek en onder druk van de rechtse lobbygroep Movimento Brasil Livre abrupt gesloten op 10 september. Een maand te vroeg. Het Centrum geeft de volgende verklaring. Na een verontschuldiging aan iedereen die zich beledigd voelt volgt de volgende uitspraak: ‘De doelstelling van Santander is het bevorderen van de kunsten en het bevorderen van het debat over de belangrijkste onderwerpen van de hedendaagse wereld, en niet om een gebrek aan respect en onenigheid te genereren.’ Verder zegt het zich nooit te bemoeien met de inhoud van tentoonstellingen ‘om de onafhankelijkheid van de kunstenaars te behouden’, maar ‘wij geloven dat sommige van de werken van de tentoonstelling queermuseu in strijd zijn met symbolen, overtuigingen en mensen, die niet in overeenstemming zijn met onze visie op de wereld. Als kunst niet in staat is positieve integratie en reflectie te genereren, verliest het zijn grotere doel, namelijk de menselijke conditie.’

RawStory ziet de sluiting van de tentoonstelling als een conservatieve coup. Kunst wordt door rechts nu onder vuur genomen. Ongecontroleerde seks en kunst is iets waar autoritaire regimes en naar het autoritarisme neigende leiders niet van houden. Het commentaar van RawStory merkt op naar aanleiding van de sluiting van Queermuseu, ‘wat is de sociale functie van kunst?‘ En: ‘Om de wensen van de burgers beter te sturen (…) moeten autoritaire staten analytisch en kritisch denken onderdrukken. Het gebeurde in Hitler’s Duitsland, Franco’s Spanje en Mussolini’s Italië. Het lijkt erop dat Brazilië nu op dit punt is aangekomen.’ Ook de rechtse politicus Thierry Baudet wijst hedendaagse kunst af. Rechtse politici houden niet van hedendaagse kunst die niet te temmen valt. Dat kan voor kunstliefhebbers een voldoende reden zijn om rechtse politiek af te wijzen.

Foto’s: Werken op de op 10 september 2017 voortijdig gesloten tentoonstelling ‘Queermuseu – Cartografias da Diferença na Arte in het Santander Cultureel Centrum van Ponto Alegre, Brazilië.

ANP Video op YouTube toont bijna alleen sport. Waarom?

De laatste 32 video’s op het  YouTube-kanaal van ANP Video tonen op dit moment sport. Dat komt omdat er Olympische Spelen in Rio zijn. In dat verre buitenland Brazilië. Maar de wereld staat niet stil. Er is meer in de wereld dan sport alleen. Terrorisme, Putin en Oekraïne, ISIS, de strijd in de Republikeinse partij en Donald Trump, rassenonlusten en overstromingen in de VS, Erdogan en Gülen, de 90-jarige Fidel Castro, mogelijk uitstel van de Brexit tot 2019, Julian Assange die met onthullingen over Clinton dreigt, kanselier Merkel die oppositie ondervindt van zowel SPD als CSU, de herdenking van de Japanse capitulatie en een explosie in Schiedam. Maar ANP Video besteedt er geen aandacht aan. ANP Video beperkt zich hoofdzakelijk tot sport.

De NOS heeft de Sportzomer op Radio 1 die als een tsunami van voor- en nabeschouwingen, voor- en nagesprekken, wedstrijdverslagen en evaluaties het wereldnieuws gedurende 10 weken wegdrukt en de nieuwsvoorziening domineert. ANP Video gaat er als toeleverancier in mee. Zo genereert de aandacht voor sport de aandacht voor sport. Het lijkt er steeds meer op dat de Sportzomer vooral naar zichzelf verwijst.

Al bij de planning in 2015 was bekend dat Nederland niet meedeed aan het EK Voetbal en zoals in de vorige jaren behaalden Nederlandse wielrenners in 2016 geen topklassering in de Tour de France. Of Rio voldoet aan de verwachtingen is afwachten. Waarom dan toch die buitenproportionele media-aandacht voor sport? Komt het door het geld dat ervoor wordt vrijgemaakt en als een recordpoging dominostenen omgooien Hilversum in beweging zet? Is de stilzwijgende overeenstemming onder omroepbazen dat de nieuwswaarde nihil is, maar omdat het hoge kijkcijfers oplevert net gedaan wordt alsof sport geen amusement maar nieuws is?

Heinrich Heine zou gezegd hebben dat in Nederland alles 50 jaar later gebeurt. De uitspraak ‘Als de zondvloed komt, ga ik naar Holland, want daar gebeurt alles vijftig jaar’, wordt aan hem toegeschreven, zo memoreert deze boekbespreking. Als Heine nog leefde had hij dat na deze NPO Sportzomer en sportzomer op ANP Video kunnen wijzigen in de volgende uitspraak: ‘Als de zondvloed komt, ga ik naar Holland, om er een voor- en nabeschouwing, voor- en nagesprek, wedstrijdverslag en evaluatie van te zien’. Ook op ANP Video?

Foto: Schermafbeelding van YouTube-kanaal van ANP Video met de meeste recente 30 items die sport gerelateerd zijn.

WieKiest Religie weet geen raad met groeiend aantal atheïsten

Niet als atheïst, maar als iemand die van logica en argumentatieleer houdt voel ik me aangesproken door volgende passage op WieKiest: ‘De impliciete atheïst kan niet tot nauwelijks argumenten geven waarom hij/zij niet religieus is. Vaak zijn dit mensen met een beperkte kennis of mensen die het zich niet kunnen veroorloven om kennis te vergaren omtrent religie en wetenschap. Impliciete atheïsten vindt men vaak in landen en gebieden waar het opleidingsniveau en het welvaartspeil laag is. Landen waar veel impliciete atheïsten wonen zijn: delen van China, India en grote delen van Afrika. Het is gebleken dat impliciete atheïsten met weinig moeite tot geloof zijn te brengen. Financiële redenen kunnen hier een rol bij spelen.’

Hier wordt heel wat overhoop gehaald met een merkwaardige reeks aannames die zowel zegt dat impliciete atheïsten gebrek aan kennis over religie en wetenschap hebben als geen argumenten hebben om niet religieus te zijn en ook nog eens makkelijk tot religie te brengen zijn. De schrijver bekijkt de atheïst vanuit een religieus perspectief als een spijtoptant en schuwt een zekere neerbuigendheid niet. De impliete atheïst is iemand die niet niet-religieus is, een beperkte kennis heeft over wetenschap of religie, vaak woont in een land met een laag opleidingsniveau en welvaartspeil en een duwtje nodig heeft om religieus te worden.

WieKiest maakt een onderscheid tussen een impliciete atheïst die niet beter weet en een overtuigde atheïst in een land waar geloof bijna geen rol meer speelt. Deze landen zijn ‘ver ontwikkeld, hoog opgeleid en zeer succesvol op veel vlakken’. Dit onderscheid is gekunsteld en onlogisch. Want dan moeten er ook impliciete gelovigen bestaan die niet tot nauwelijks argumenten kunnen geven waarom ze niet atheïstisch zijn. Waar laat dat de verwachtingen van WieKiest over christendom, islam en hindoeïsme als de gelovigen in landen als Brazilië, Nigeria, Egypte of India er nooit bewust voor gekozen hebben en die keuze zelf niet begrijpen?

Loont het de moeite om het betoog van WieKiest te ontmaskeren? Waarom moet een impliciete atheïst argumenten hebben om niet religieus te zijn? Evenmin hoeft een christen, moslim of hindoe argumenten te geven om uit te leggen waarom-ie niet atheïstisch is of geen ander geloof heeft. Gelovigen hebben het moeilijk in een seculariserende wereld. De verwachting van WieKiest dat er in 2050 meer gelovigen dan niet-gelovigen zijn gaat voor hoogontwikkelde landen als Nederland al jaren niet meer op. Het doet er ook niet toe. Hoofdzaak is dat iedereen de ander de vrijheid geeft om een geloof of levensovertuiging te kiezen en het daar bij te laten. En niet vervolgens de ander bij de eigen religie te claimen zoals WieKiest doet. Niet sportief. 

Foto: Schermafbeelding van ‘Snelst groeiende religie: christendom, islam of hindoeïsme?’ op WieKiest.

RTL Nieuws: ‘Corruptie is goed voor de kunst’. Haastklus of misvatting?

De eindredacteur van RTL Nieuws online zet de toon en dicht RTL Nieuws-corrrespondente Latijns-Amerika Sandra Korstjens met een kop boven een bericht een originele gedachte toe: ‘Corruptie is goed voor de kunst’.

Kortsjens gaat in het kader van ‘Operatie Wasstraat’ in op een corruptieonderzoek van de Braziliaanse politie bij het staatsoliebedrijf Petrobras. Directeur Renato Duque zou van het ontvangen smeergeld meer dan 130 kunstwerken van moderne meesters zoals Joan Miró, Salvador Dalí en vele Braziliaanse kunstenaars hebben gekocht. Duque is gearresteerd en de werken zijn in beslag genomen. Er is een tentoonstelling ‘Obras son guardia do MON’ (Werken onder de hoede van het Museum Oscar Niemeijer) gemaakt van in beslag genomen werken in het gelijknamige museum in Curitiba. Verlengd tot 1 november wegens succes. Een tentoonstelling als symbool van daadkrachtige justitiële aanpak is wellicht ook een idee voor Nederlandse musea. Waagt het Groninger Museum zich aan een tentoonstelling over de MH17 of staat de relatie met Gazprom dat in de weg?

De conclusies van Korstjens en RTL’s eindredactie lijken overigens een echo van wat The Wall Street Journal drie dagen voor Korstjens op 3 augustus in een overzichtsartikel beweerde: ‘But there is an upside to the bribery-and-kickback affair centered on oil giant Petróleo Brasileiro SA: cheap art for the public.’ Aan de conclusie ‘Corruptie is goed voor de kunst’ waagt de WSJ zich echter niet. Waarschijnlijk omdat evengoed het omgekeerde kan worden gezegd: ‘Corruptie is slecht voor de kunst’. Want was zou het effect zijn als er geen corruptie was en het geld direct in overheidsvoorzieningen zoals kunst en musea geïnvesteerd zou worden?

Korstjens zit er ook feitelijk naast door haar suggestie dat de in beslag genomen schilderijen van Duque nu tentoon worden gesteld: ‘Maar om nu alles in kisten te laten zitten, dat vond de politie ook een beetje zonde. (..) En dus zijn de kunstwerken in bewaring gegeven bij het Oscar Niemeyer museum in Curitiba, dat vervolgens een unieke tentoonstelling samenstelde met 48 in beslag genomen werken.’ Maar volgens de WSJ is geen van de van Duque in beslag genomen werken in genoemde tentoonstelling terecht gekomen omdat ze nog onderzocht en schoongemaakt moesten worden toen de tentoonstelling in april 2015 opende.

Foto 1: Schermafbeelding van artikel ‘Corruptie is goed voor de kunst’ van Sandra Korstjens voor RTL Nieuws.

Foto 2: Vik Muniz, ‘Rio de Janeiro Postcard‘ in de serie Postcards from Nowhere (2013), een in beslag genomen foto (digitale C-Print) in de tentoonstelling ‘Obras son guardia do MON’. 

Twee gemeenschappen op één kussen, daar slapen de Rode Duivels tussen

Voetbal, opnieuw voetbal. Deze keer niet over de verspilling van Braziliaans overheidsgeld en corruptie bij de FIFA of de beet van Luis Suarez, maar over België. Waarvan gezegd wordt dat het eenheid in verscheidenheid biedt. Een manier van zeggen dat bedoelt dat er meer verscheidenheid dan eenheid is. Blijkbaar stromen de Belgische supporters mee in de gekte zoals Nederland dat met Oranje al decennia lang kent. Zeker sinds de verloren WK-finales van ’74 en ’78 en de gewonnen EK-finale van 1988. In andere landen is dat niet anders.

Ggggooooaaaaaallllll … dat geschreeuw klinkt door open ramen. Media in landen die deelnemen gaan uit hun bol en geven achtergrondinformatie die even spannend en nieuwswaardig is als een Andy Warhol-film, politici proberen op het succes van het nationale team mee te surfen en supporters worden in het format van een dwangbuis gewrongen. Dat valt de Belgen met hun Rode Duivels niet mee. Ze moeten wennen aan hun rol.

Foto: Pieter Bruegel, Dulle Griet, 1562. Collectie Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen.