Timothy Snyder wijst Duitse parlementariërs op blinde vlek in hun historisch geheugen over Oekraïne. En op verantwoordelijkheid

In het hol van de leeuw leest historicus en hoogleraar aan Yale Timothy Snyder het Duitse parlement de les. De registratie dateert van 20 juni 2017. Euromaidan geeft een transcriptie van zijn lezing. Zijn uiteenzetting van 30 minuten is rijk aan details en probeert de Duitse parlementariërs historisch besef bij te brengen over de Tweede Wereldoorlog en misverstanden recht te zetten over Oekraïne. Snyder suggereert dat hun schuldbesef dat ze nu jegens Rusland koesteren historisch onjuist is en feitelijk gericht moet zijn op Oekraïne.

Oekraïne (Soviet Ukraine) was het doel van Hitlers veroveringsoorlog naar het Oosten, heeft in die oorlog meer geleden dan elk ander land inclusief Duitsland, kende relatief en absoluut meer gesneuvelde militairen die in het Rode Leger tegen de Wehrmacht vochten (meer dan andere Sovjet-republieken of Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS gecombineerd), en was niet nationalistischer of collaboreerde meer met het Derde Rijk dan andere landen. Minder dan Frankrijk zoals Snyder in een bij dit publiek slecht gelande kwinkslag opmerkt.

Oekraïne was het grootste slachtoffer van Duitse kolonisatie en slavernij. Dit besef -en wat kan worden opgevat als een terechtwijzing van de Duitse parlementariërs door Snyder- is van belang voor de huidige politieke opstelling van Duitsland, en in haar kielzog de EU. Het is niet in het laatst van belang voor de Duitse opstelling inzake de Minsk-onderhandelingen over de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne. Snyder poetst historische en actuele Oekraïense fouten niet weg, maar probeert historische diepte te geven aan de Duitse verantwoordelijkheid en die te corrigeren op onjuistheden, gemakzucht en opportunisme. Of Snyder echt het op de Russische Federatie gerichte hedendaagse Duitse schuldbesef kan bijstellen is de vraag.

Snyder waarschuwt de Duitsers niet in de propaganda van het Kremlin te trappen. Essentieel is deze passage aan het einde van de lezing: ‘The danger here is that you enter into a kind of Molotov-Ribbentrop pact of the mind, where Germans agree with Russians that the evils that came from Berlin and from Moscow to Ukraine are going to be blamed on Ukrainians. It’s so easy, it’s so comfortable, it’s so tempting to say: “Haven’t we Germans apologized enough? Aren’t we the model for everyone else? It’s such a tempting trap to fall into, but I can say this from experience as an American: if you get the history of colonization and slavery wrong, it can come back. And your history with Ukraine is precisely the history of colonization and slavery. If the remnants of German nationalism which are still with you on the left and on the right meet up with the dominance of Russian nationalism, if you find common ground there – that being “it’s all the fault of Ukraine; why should we apologize, why should you remember?” – this is a danger for Germany as a democracy precisely.’

Alphen aan den Rijn onthult gedenkplaat voor J.C. Bloem. Alles vergeven en vergeten?

Wie was dichter J.C. Bloem? Is hij werkelijk gerehabiliteerd zoals Jan van Rijn van kunstenaarscollectief STA-ART beweert? In Alphen aan den Rijn is een gedenkplaat onthuld. Een initiatief van STA-ART dat de gemeente wist te overtuigen. Maar Jacques Bloem werd al in 1933 lid van de NSB. Moeten we ons dat nu nog herinneren of maar beter vergeten? Net als Pyke Koch was het zijn elitaire houding die hem behoedde voor collaboratie die hem na de oorlog kon worden nagedragen. Mussert was een ambtenaar van Waterstaat. Of dat te maken had met een veranderde overtuiging is de vraag. Ach, Gabriele d’Annunzio, Louis-Ferdinand Céline, Robert Brasillach, Ezra Pound en vele anderen gingen Bloem voor. Hebben ook zij gedenkplaten voor hun kop?

Karl Drabbe vliegt uit de bocht. Terugkeer van oude vijandbeelden in Nederland. Over collaboratie, Schreibtischtäter en compensatie

Karl Drabbe is een Vlaamse publicist aan de rechterkant van het politieke spectrum. Hij is onder meer columnist voor Jalta.nl. Bovenstaande alinea op Doorbraak.be schoot me behoorlijk in het verkeerde keelgat.

Ik reageerde als volgt: ‘De auteur legt zijn vinger aan de pols van Nederland, zo denkt hij. Maar komt met verkeerde of oude beelden. Nederlanders kijken allang niet meer zo negatief naar de Duitsers zoals ze tot pakweg 2000 deden. De beeldvorming is genormaliseerd. Nederland en Duitsland zijn in vele opzichten naar elkaar toegegroeid. Gidsland Nederland bestaat niet meer en Duitsland is gefragmenteerd en toont geen monolitisch vijandbeeld meer. 

Kwaadwillend wordt Drabbe als hij spreekt over ‘Schreibtischtäter’ die in Nederland ‘zo massaal samenwerkten met de Duitse bezetter halfweg vorige eeuw’. Hij wijst hierbij naar het begrip ‘collaboratie’ dat hij op België van toepassing acht. Met het begrip ‘Schreibtischtäter’ overspeelt Drabbe zijn hand. Want historisch is dat direct gekoppeld aan de massamoord op Joden en andere etnische groepen. Daar was in Nederland geen sprake van. In de bezette West-Europese landen collaboreerden op enigerlei wijze de nationale overheden met de bezetters, maar het is niet zo dat zoals in Roemenië of Hongarije in Nederland Nederlandse schrijftafeldaders massaal samenwerkten met de Duitsers. De Duitsers planden aan hun schrijftafels de massamoord en het onrecht, niet de Nederlanders. Of Belgen.‘

Drabbe grossiert in oude vijandbeelden die wellicht ooit een kern van waarheid bezaten, maar intussen allang achterhaald zijn. Het is merkwaardig dat hij meent dat Nederlandse media ‘altijd al op een lichtjes gespannen voet’ staan met Duitsland. Waar baseert hij dat op? De Nederlandse media berichten zakelijk over Duitsland, en niet anders dan over andere buurlanden. Daarnaast introduceert hij het begrip ‘compensatie’ als verklaring voor die vermeend gespannen verhouding van de Nederlandse media inzake Duitsland. Zijn suggestie is dat meer dan 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog de Nederlanders nog steeds een schuldcomplex over die oorlog hebben. Drabbe heeft het bij het verkeerde eind. Hij is het die in het verleden leeft, niet de Nederlanders.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘DE TERUGKEER VAN DE SCHAAMTE’ van Karl Drabbe op Doorbraak.be.

Stena Line: Making good time: de 1940s

Zweden was neutraal in de Tweede Wereldoorlog. Maar feitelijk stond het aan de kant van Nazi-Duitsland. Het land weet prima het eigenbelang te volgen. Sinds de val van het IJzeren Gordijn in 1989 heeft het toenadering tot de VS gezocht als bescherming tegen Rusland om expansie in de Baltische staten te realiseren. Daar heeft het als vanouds economische belangen. Tegelijk voert het een campagne dat Zweden in de beeldvorming een gunstig imago moet geven. Maar achter die façade is Zweden een in zichzelf gekeerd land. Een eendenvijver.

In de jacht op succes kunnen Zweden op buitenstaanders saai, gevoelloos en opportunistisch overkomen. In een reclamecampagne voor trips naar Duitsland en Polen zegt Stena Line het zonder fratsen, ‘de jaren ’40 waren een geweldig decennium met veel plezier’: ‘var härligt årtionde när massor av kul hände‘. Echt? Veel klanten die door Stena Line werden benaderd associeerden die tijd toch eerder met de Tweede Wereldoorlog en de genocide van de nazi’s op de joden. Ze klaagden over de campagne. Na 1 januari 2013 past Stena het aan, aldus woordvoerder Jesper Waltersson. Dat er over de onwenselijkheid van de campagne bij Stena Line geen lichtje ging branden zegt iets over de ongevoeligheid van Zweden. Of hun wereldvreemde collaboratie?

Foto 1: Advertentie van Stena Line waarin de jaren ’40 als een geweldig decennium wordt voorgeteld:

Foto 2: André Zucca, Parijs onder de bezetting (1940-1945). Zie ook: ‘Hot Times in Hot Music: Django Reinhardt‘