Oekraïense Orthodoxe Kerk is definitief los van Moskou en verenigd in eenheidsraad

De Oekraïens Orthodoxe Kerk (Moskou Patriarchaat) ressorteert niet langer onder de Russische Orthodoxe Kerk, maar heeft zich daarvan recent losgemaakt. Eeuwenlang werd deze Oekraïense Kerk gecontroleerd door het Russische Patriarchaat. Russische kerkleiders accepteren de breuk niet en hebben uit protest de banden verbroken met het overkoepelend Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel dat in 2018 de Oekraïense onafhankelijkheid heeft erkend. Op 15 december 2018 hebben drie stromingen van Oekraïense Orthodoxe kerken zich verenigd in een eenheidsraad. Tot primaat is de kandidaat van de kerk met de meeste gelovigen, de Oekraïens Orthodoxe Kerk (Kiev Patriarchaat) gekozen: Epiphanius I, met de titel Metropoliet van Kiev.

Aanleiding voor de breuk is de verwijdering tussen Oekraïne en de Russische Federatie als gevolg van de in 2014 door het Kremlin begonnen en nog steeds voortwoekerende oorlog tussen deze twee landen. In februari 2014 bezetten de Russen de Oekraïense Krim. Volgens de Oekraïense president Petro Porosjenko gaat de onafhankelijkheid van Oekraïne hand in hand met de onafhankelijkheid van de Oekraïense Orthodoxe Kerk.

Deze ontwikkelingen en de reacties erop tonen aan dat religieuze instellingen zoals kerken een politieke machtscomponent hebben die de innerlijke werking van een geloof te boven én te buiten gaat. Tevens laat dit zien dat het binnen- en buitenlandse programma van Russificering van president Putin niet werkt omdat de ‘Russische Wereld’ krimpt, zoals Paul Goble in een commentaar op een rijtje zet. Niet in Oekraïne, Armenië of Finland, maar evenmin in Tatarstan waar evenals in andere republieken die deel uitmaken van de Russische Federatie een verlangen naar autonomie en de-Russificering bestaat (zoals Dagestan, Tsjetsjenië, Circassië, Tuva, Karelië). Dat heeft te maken met het afnemend economisch, politiek en cultureel belang van de Russische Federatie dat immens divers is. De Oekraïense kerkscheuring en binnenlandse unificatie is een krachtig teken van de afnemende Russische macht, maar zeker niet de enige actuele ontwikkeling ervan.

Russische Federatie lijdt aan ‘overstretch’ en kan uiteenvallen

Zelfs de gewone krantenlezer begrijpt niets van de Russische politiek die als overmoedig valt te omschrijven. Het Kremlin heeft zich in 2014 door de annexatie van de Krim van het ‘broedervolk’ Oekraïne en EU-lidstaten vervreemd wat resulteerde in sancties, heeft met een inmenging in de verkiezing van Trump die verder ging dan ‘normale’ spionage het militaire en politieke establishment van de VS tegen zich in het harnas gejaagd, verliest in het Verre Oosten gestaag aan land en invloed van China, kent aanzienlijke interne spanningen en zakt weg als economische macht. De reservefondsen zijn in 2017 uitgeput als de olieprijzen niet stijgen. Wat de huidige leiders in het Kremlin dan rest is het aanspreken van de pensioen- en investeringsfondsen.

De Russische econoom Vladislav Inozemtsev meent in een artikel van Paul Goble dat de Russische Federatie uiteen dreigt te vallen door ‘imperial overstretch’. De leiders nemen te veel hooi op de vork terwijl de staat daarvoor gewoonweg onvoldoende middelen heeft. Het overkwam in 1917 het Russische Keizerrijk en in 1991 de Sovjet-Unie. Een correctiemechanisme zoals dat in liberale democratieën bestaat ontbreekt in de Russische Federatie omdat president Putin het alleen voor het zeggen heeft. Inozemtsev vindt het opvallend dat leiders geen lessen trekken uit de Russische geschiedenis. Door het nationalisme dat samen gaat met hernieuwde aandacht voor religie en de oude symbolen van keizerrijk en Stalinisme worden technologische ontwikkeling en wetenschappelijk vooruitgang geblokkeerd. En kan toegevoegd worden, evenals uitwisseling en een gezonde competitie met Europese landen. Dat kan niet goed blijven gaan. De Russische Federatie kan bij die roekeloze politiek niet anders dan ontsporen. Dat gaat naar verwachting geen jaren meer duren. In 2017?

Foto’s: Russische oorlogsschepen door de Japanners tot zinken gebracht bij Port Arthur in de Russisch-Jpanse oorlog, 1905.

Waarom keert Bulgaarse president zich tegen Russische expansie?

Er loopt een lijn van Bulgarije naar Oekraïne via Tatarstan en de Krim-Tataren. Daarom is het geen toeval dat Ukraine Today aandacht besteedt aan de toespraak van de Bulgaarse president in de Algemene Vergadering van de VN. Rosen Plevneliev keert zich tegen de Russische expansie en is voor de Oekraïense soevereiniteit.

Achtergrond is dat de Tataren in de autonome republiek Tatarstan als deel van de RF -hoewel de gerussificeerde nomenklatoera het zelf als deel van Rusland beschouwt- Bulgaarse wortels hebben. Evenals de Krim-Tataren zijn ze te herleiden tot tot de islam bekeerde etnische Turken. De Krim-Tataren worden door de annexatie -of correcter gezegd: de administratieve inlijving- van de Krim in maart 2014 door de RF vervolgd.

Dit brengt Volga-Tataren uit Tatarstan en Krim-Tataren tot het besef dat ze naast een gemeenschappelijke historie ook dezelfde belangen hebben. Gisteren protesteerde in Kazan een groep Tataren tegen de vervolging door de RF van de Krim-Tataren, aldus een bericht van de Russische oppositie waar Paul Goble naar verwijst.

Het optreden tegen de Krim-Tataren verstevigt niet alleen de banden tussen beide volkeren, maar vestigt opnieuw de aandacht op de onderdrukking en de russificering van etnische niet-Russische nationaliteiten en groepen binnen de RF. Het geeft westerse landen een aangrijpingspunt om de RF te verzwakken omdat deze zelf in Oost-Oekraïne grenzen, soevereniteit en autonomie van eigen minderheden ter discussie heeft gesteld.

Foto: Protest in Kazan op 27 september 2014 door Tataren met borden waarop staat: ‘Krim-Tataren, Wij betuigen onze solidariteit met jullie!’, ‘Krim 1944-2014. Genocide moet niet worden herhaald!’, ‘Vervolging van de Tataren is de schande van Rusland’ en ‘VN, EU! Verdedig de Krim-Tataren’. Vertaling via Eurasia-blog van Paul Goble. 

Gevoelige relatie tussen China en Rusland. Met territoriale claims

Tegenpropaganda vanuit Taiwan. Een ontkenning kan opgevat worden als een bevestiging. Dat gebeurde met de woorden van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov die op 27 augustus verklaarde dat de Russische Federatie zich geen zorgen maakt over de territoriale claims van China. Uitgezonden op de Russische staatstelevisie benadrukten ze juist de gevoelige relatie tussen Rusland en China en de claims van China op Russisch grondgebied. Het Rusland van Putin speelt een gevaarlijk spel met de politieke en militaire steun aan etnische Russen buiten de Russische Federatie dat het internationaal recht en grenzen niet erkent.

Dat kan op twee manieren op Rusland terugslaan. Door dezelfde roep van de naar autonomie, decentralisatie of verdergaande federalisatie strevende niet-Russische nationale minderheden binnen de Russische Federatie die hetzelfde opeisen wat Putin nu de etnische Russen in Oekraïne voorhoudt. En claims van landen als China. Het laat een oog vallen op de rijkdommen van Oost-Siberië dat door Rusland slecht verdedigd en ontwikkeld is. Putin heeft geen verhaal als China grenzen niet erkent vanwege een voorwendsel waarin-ie zelf excelleert.

Tegenacties Oekraïne: minderheden en militaire samenwerking

Russische militaire troepen lijken zich geleidelijk van de Oekraïense grens terug te trekken, aldus AFP. De schattingen liepen uiteen over het aantal samengebrachte troepen. Dat zouden er 40.000 zijn, of mogelijk zelfs 100.000. Sowieso te weinig voor een militaire operatie in lastig terrein waar naar schatting 500.000 militairen voor nodig waren. Dat aantal krijgt Rusland niet binnen korte tijd op de been. Zelfs met kans op een guerrilla-oorlog. Militaire druk werd ingezet om de annexatie van de Krim door Rusland te verzilveren.

Over het hoofd van Oekraïne heen stemmen Rusland en de VS nu hun belangen op elkaar af. Met de EU in de bijwagen. Maar Oekraïne is niet onmachtig in dit conflict dat op talloze borden tegelijk wordt gespeeld. Asynchroon verloopt omdat ieder z’n eigen favoriete wapen kiest. Zo heeft Oekraïne in reactie op de annexatie door Rusland van de Krim de militaire samenwerking met Rusland opgeschort wat de Russen op korte termijn voor problemen stelt. Met name voor haar Strategische Nucleaire Strijdmacht met de RS-20B intercontinentale ballistische raketten is Rusland afhankelijk van Oekraïne. Een stok in het wiel daarvan is in het voordeel van de VS. Oekraïne kan dit dus uitonderhandelen tussen de VS en Rusland. Wie biedt het meest?

De Oekraïense regering is evenmin onmachtig als het gaat om de roep om regionalisering van Oekraïne door de Russen. Met als inzet van de Russen dat de regio’s met grote Russische minderheden meer autonomie krijgen, het centrale gezag uit Kiev verzwakt en Oekraïne in een neutrale positie kan worden gehouden. Met het referendum en de autonomie voor Russisch-sprekenden op de Krim heeft de Russische regering een doos van Pandorra geopend. Oekraïne springt daar nu op in door naar minderheden binnen Rusland te verwijzen. Want de Russische Federatie kent vele niet-Russische minderheden die zich door de Russen misdeeld en gediscrimineerd voelen. Er zijn 21 niet-Russische Republieken binnen de grenzen van de Russische Federatie.

De rechtlijnigheid is dat wat Moskou de Russen op de Krim geeft, het de eigen minderheden die naar meer autonomie of zelfs totale onafhankelijkheid streven niet kan onthouden. Denk aan het naar onafhankelijkheid strevende Tatarstan met een meerderheid aan Tataren, de autonome Duitse Volga republiek of de in de Kaukasus gelegen republieken als Tsjetsjenië of Dagastan. De Oekraïense centrale regering maakt tot nu toe in de uitvoering een zwakke indruk, maar heeft voldoende kaarten in handen om een sterk spel te spelen.

Foto: Protesten voor onafhankelijkheid van Tataren in Tatarstan.