Russische propaganda over Oekraïne en het Westen lijkt steeds meer op satire

Er wordt in oorlogen veel geprojecteerd door strijdende partijen. Eigen (wan)daden worden de ander verweten. Zoals het gezegde luidt, de waarheid is het eerste slachtoffer.

In de Russisch-Oekraïense oorlog (2014 – ..) noemt iedereen elkaar (neo)-nazi’s. Dat is gek. Met een Joodse president zou Oekraïne een broeinest van neo-nazi’s zijn. Zo’n beschuldiging doet pijn aan het gezond verstand. Maar het gaat in propaganda en desinformatie niet om feiten, maar om emoties.

Het Kremlin is sterk in projectie. Om de eigen zwakke punten te verhullen verwijt het de ander wat het zelf is. Zo verdraait het Kremlin de werkelijkheid van nu en van toen. De geschiedenis wordt er bijgesleept om de projectie verder te ondersteunen en het verhaal waarschijnlijk te maken. Dat lukt bij mensen die slecht geïnformeerd zijn en de geschiedenis slecht kennen.

De valkuil is dat iemand als minister Lavrov van de Russische Federatie zo ver van de huidige en historische werkelijkheid afdrijft dat het lijkt alsof hij satire bedrijft. Wat hij zegt is absurd en wekt vooral een lachsalvo op.

Het Kremlin verliest in het Westen de informatieoorlog van Oekraïne. Dat is ondergeschikt omdat het Kremlin alleen de meerderheid van de slecht geïnformeerde bevolking van de Russische Federatie moet misleiden om aan de macht te blijven.

Mijn reactie bij de video:

‘As usual, secretary Lavrov twists the facts. It was not all of Europe that under Napoleon or Hitler went against the Russian Empire or the Soviet Union. 

Don’t forget the US Lend-Lease Act that was necessary to defeat Hitler. Soviet Premier Nikita Khrushchev and Soviet Marshal Georgy Zhukov both stated that Lend-Lease enabled the Soviet Union to defeat Germany on the Eastern Front. 

The Soviet-Union could only defeat Hitler because president Roosevelt and the allies supported the Soviet Union with all kinds of material. Without Western support, Stalin would have lost the war against Hitler.

Lavrov makes the mistake of trading images of the enemy, even when there are none historically. He could act better in making friends in 2023.’

Prokudin-Gorsky kleurt Rusland in foto’s: 1905-1917

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 20 februari 2013.

Kem-Pristan, groep spoorwegbouwers, 1916.

Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorsky (1863-1944) was een Russische fotograaf. Vanaf 1905 ontwikkelt hij een methode om kleurenfoto’s te maken. Met medewerking van tsaar Nicolaas II reist hij tot 1917 door het keizerrijk. Hij legt kerken, natuur, stadsgezichten, monumenten, volkeren en industrialisatie vast. Met een educatief doel.

Zubtsov, aan de overkant van de Volga, 1910.

De foto’s stralen verstilling uit. Mede veroorzaakt door het procedé dat de onderwerpkeuze beperkt. Er werden drie aparte foto’s met een geel, cyaan en magenta filter genomen. Herkenbaar aan de kleuren buiten de rand. De onderwerpen moesten bevroren worden. Het lukte Prokudin-Gorsky tijdens z’n leven niet de opnamen correct in kleur af te drukken.

Groep, Moermansk. Rechts Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorsky, 1915.

1915. Prokudin-Gorsky zit in Moermansk naast twee mannen in kozakkenkleding. In 1948 koopt het Library of Congress de collectie. En drukt de rafelranden weg. Dat oogt terughoudend. Andrei Rublev en Theophanes de Griek lijken op te duiken in een fresco. Als in een film van Andrei Tarkovski die de Russische ziel zoekt. Vol spirituele beelden.

Fresco in de Kerk van Sint Joris (Staraia Ladoga), 1909.

Gedachten bij foto van het huis van consul Wolff in het Finse Viipuri (voor 1900)

Schermafbeelding van ansichtkaart Slottsgatan i Viborg, med högvakten och Wolffs hus i förgrunden. Collectie: Society of Swedish Literature in Finland.

De Kasteelstraat in het toenmalige Finse Viipuri of Viborg met op de voorgrond de wacht voor het huis van de Britse vice-consul Eugen Wolff. De foto is ongedateerd, maar is niet ouder dan 1899.

Schermafbeelding van deel van pagina 43 uit e-book Viipuri on 2nd September 1939.

In 1899 werd Wolffs ontslagbrief besproken in het Britse parlement. De Finse Wolff verzette zich tegen de russificatie van Finland en was in 1901 een van de oprichters van de geheime organisatie Kaagali. Aanleiding voor het protest van de Finnen was onder meer dat de Russische tsaar Nicolaas II op 12 juni 1901 de militaire dienstplicht verplicht verklaarde in Finland en het Finse leger werd opgenomen in het keizerlijke Russische leger. Daar verzetten de Finnen zich tegen.

De foto thematiseert bewaking en grenzen. In een grensland met een agressieve buur is de waarde van grenzen relatief. Daar helpen geen wacht en grenspalen aan. Daarom oogt de foto potsierlijk. Wat meent het te beschermen? Maar van de andere kant, in grensland moet de houding van alertheid en bewaking duidelijk zijn om de indringer af te schrikken.

Het Russische keizerrijk gebruikte in de 19de eeuw al de tactiek van beïnvloeding door dreiging. Het Finse Viipuri was na Helsinki de tweede stad van Finland met een rijke architectuur en cultuur. Na eerdere eeuwenlange Zweedse overheersing.

Na schermutselingen werd de stad in 1944 definitief ingenomen door de Sovjet-Unie. En daarop verwaarloosd. In Nederland is de geschiedenis van het Oost-Pruisische Königsberg bekender dan van Viipuri of Viborg. Het e-book van Juha Lankinen en Harri Miettinen straalt verlangen uit naar en trots op het voor Finland verloren gegane Viipuri.

Gedachte bij de foto ‘Kriegsgefangene in der Sammelkaserne Munkacs’ (1915)

‘Kriegsgefangene in der Sammelkaserne Munkacs‘, 1915. Collectie: Österreichische Nationalbibliothek.

Wat een idyllisch beeld van een groep Russische krijgsgevangenen in 1915. Is dit propaganda van de fotodienst van het toenmalige Oostenrijks-Hongaarse leger of ging het er toen werkelijk zo aan toe? Is de code van de oorlogvoering veranderd en sinds die tijd verhard?

Locatie van dit tafereel is het toenmalige Hongaarse Munkács, dat nu in West-Oekraïne ligt. Tussen 1995 en nu maakte het deel uit van Tsjecho-Slowakije, Hongarije, de Sovjet-Unie en sinds 1991 Oekraïne. Nu heet het Moekatsjevo in de provincie Transkarpatië.

Zouden van Russische krijgsgevangenen die gevangen zijn genomen in de Russisch-Oekraïense oorlog (2014 – …) meer dan 100 jaar later door de fotodienst van het Oekraïense leger net zulke idyllische plaatsjes worden gemaakt? Het lijkt onwaarschijnlijk. Toch waren de verschrikkingen er toen niet minder om.

Laten we het maar op promotie van de eigen menselijkheid van het Oostenrijks-Hongaarse leger houden. Is dat het verschil, dat in de huidige oorlog niet eens de schijn van menselijkheid wordt opgehouden door de strijdende partijen? Dat zou kunnen. De geschiedenis zal het leren.

Foto’s van Robert L. Eichelberger van Oost-Siberië en gedachten over buitenlandse interventies (1918-1919)

Robert L. Eichelberger, [Uniformed military men (Americans) marching down street in parade. Caption [on front]: Americans 3; 2nd handwritten caption (on back): Am. colors passing Amr Hdqrs Vladivostok Nov 15, 1918]. Collectie: Americans in the Land of Lenin: Documentary Photographs of Early Soviet Russia. Broncollectie: Robert L. Eichelberger papers. Beheerder: Duke University Libraries.

De foto’s van de Amerikaanse militair Robert L. Eichelberger uit 1918-1920 zijn interessant omdat ze een beeld geven van een episode in de vroeg 20ste eeuwse geschiedenis die in het historisch geheugen is weggezakt. De parallellen met het heden maken het actueel.

Eichelberger maakte deel uit van de American Expeditionary Force, Siberia, ofwel AEF in Siberia die met 8.000 man sterk van 1918 tot 1920 operabel was en in grote lijnen drie doelen had. Het opereerde in vergelijking met westerse bondgenoten als Frankrijk en Engeland terughoudend. De interventie kwam op gang toen de strijd aan het Westelijke front in Europa begon af te lopen. Het was vanuit Westers perspectief een oorlog te veel en geen succes.

De doelen waren: 1) Het veiligstellen van voorraden en rollend spoorweg materiaal die door de Amerikanen aan het Tsaristische leger waren geschonken, maar na de revolutie in handen van de bolsjewieken dreigden te vallen; 2) Het assisteren bij de evacuatie van het Tsjecho-Slowaaks Legioen dat tegen de bolsjewieken vocht en door hen een vrijgeleide was beloofd naar Frankrijk via Vladivostok. Maar Tsjechen en Slowaken moesten zich een weg naar het oosten vechten. 3) De opzet om de strategische belangrijke Transsiberische spoorweg uit handen van de bolsjewieken te houden en delen van Oost-Siberië uit handen van bondgenoot Japan en ongeregelde Russische troepen. De interventie viel samen met de strijd aan het Westelijke front

Robert L. Eichelberger, [Town on a river with buildings, harbor with ships, hills in background; view from above. Handwritten caption: This is a really remarkable picture- taken at one end of the [Zololoc?] Rog (Golden Horn) Bay you can see clear down to our base two miles away. In fact by looking carefully you can see one of our transports at our dock. The long shed with the curved roof with a train of cars near it is the [yon?] ca hut- the Brooklyn [his?] near by when in Port. Our hdqrs are on the hillside just above the hut]. Vladivostok, 1918-1919. Collectie: Americans in the Land of Lenin: Documentary Photographs of Early Soviet Russia. Broncollectie: Robert L. Eichelberger papers. Beheerder: Duke University Libraries.

Door deze interventie hebben in de 20ste eeuw Amerikaanse troepen op Russische bodem gevochten. Het is trouwens onjuist zoals de toenmalige Russische leider Nikita Chroestjov in 1959 beweerde dat er nooit Russische troepen op Amerikaanse bodem zijn geweest. Toen in 1867 het Tsaristische Rusland Alaska verkocht aan de VS, waren er na de overdracht Russische troepen op Amerikaanse bodem die kort daarna werden gerepatrieerd. Dat was weliswaar een bijzondere situatie, maar de burgeroorlog tussen de Roden en Witten die na 1917 losbrandde was dat ook.

Interventies van buitenlandse troepen op bodem van andere landen ligt gevoelig. Dat toont het voorbeeld van troepen van de Russische Federatie in Oost-Oekraïne sinds 2014 aan. Het Kremlin geeft dat niet publiekelijk toe omdat die troepen er volgens internationale verdragen niet mogen zijn.

Daarom zijn de interventies vaak geheime operaties die verborgen moeten blijven voor de publieke opinie. Het bijzondere aan de AEF in Siberia is het omgekeerde. Robert L. Eichelberger maakt foto’s van parades in Vladivostok van Amerikaanse troepen, toont zonder terughoudendheid de aldaar opererende internationale troepenmacht met Wit Russen, Italianen, Japanners, Fransen, Engelsen, Amerikanen en het Tsjecho-Slowaakse Legioen. Men kan zich alleen maar afvragen wat er sindsdien veranderd is in de beeldvorming over buitenlandse interventies.

Robert L. Eichelberger, [Eichelberger and three men standing on a ruined bridge, with other men standing beneath. Handwritten caption: Bridge on Suchan Branch Railroad under American protection – burned by Bolsheviks June 1919] . Collectie: Americans in the Land of Lenin: Documentary Photographs of Early Soviet Russia. Broncollectie: Robert L. Eichelberger papers. Beheerder: Duke University Libraries.

Russische Federatie lijdt aan ‘overstretch’ en kan uiteenvallen

Zelfs de gewone krantenlezer begrijpt niets van de Russische politiek die als overmoedig valt te omschrijven. Het Kremlin heeft zich in 2014 door de annexatie van de Krim van het ‘broedervolk’ Oekraïne en EU-lidstaten vervreemd wat resulteerde in sancties, heeft met een inmenging in de verkiezing van Trump die verder ging dan ‘normale’ spionage het militaire en politieke establishment van de VS tegen zich in het harnas gejaagd, verliest in het Verre Oosten gestaag aan land en invloed van China, kent aanzienlijke interne spanningen en zakt weg als economische macht. De reservefondsen zijn in 2017 uitgeput als de olieprijzen niet stijgen. Wat de huidige leiders in het Kremlin dan rest is het aanspreken van de pensioen- en investeringsfondsen.

De Russische econoom Vladislav Inozemtsev meent in een artikel van Paul Goble dat de Russische Federatie uiteen dreigt te vallen door ‘imperial overstretch’. De leiders nemen te veel hooi op de vork terwijl de staat daarvoor gewoonweg onvoldoende middelen heeft. Het overkwam in 1917 het Russische Keizerrijk en in 1991 de Sovjet-Unie. Een correctiemechanisme zoals dat in liberale democratieën bestaat ontbreekt in de Russische Federatie omdat president Putin het alleen voor het zeggen heeft. Inozemtsev vindt het opvallend dat leiders geen lessen trekken uit de Russische geschiedenis. Door het nationalisme dat samen gaat met hernieuwde aandacht voor religie en de oude symbolen van keizerrijk en Stalinisme worden technologische ontwikkeling en wetenschappelijk vooruitgang geblokkeerd. En kan toegevoegd worden, evenals uitwisseling en een gezonde competitie met Europese landen. Dat kan niet goed blijven gaan. De Russische Federatie kan bij die roekeloze politiek niet anders dan ontsporen. Dat gaat naar verwachting geen jaren meer duren. In 2017?

Foto’s: Russische oorlogsschepen door de Japanners tot zinken gebracht bij Port Arthur in de Russisch-Jpanse oorlog, 1905.