Over ongerijmdheden, woordenstrijd, nostalgie en dijken. Zoiets als een stemadvies om ja te stemmen bij het Oekraïne-referendum

Ik krijg onderhand het idee dat het referendum niet alleen niet gaat over de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne (zoals de bestuursleden van Burgercomité EU vorige week toegaven in een interview in NRC), evenmin over Oekraïne of de veiligheidssituatie in Oost-Europa met de vermaledijde Putin die dreigt met invasies, evenmin over de stand van de democratie van EU of Nederland, evenmin over anti-kapitalistische maatschappijkritiek, evenmin over de winstgevendheid en profilering van de initiatiefnemers zoals GeenStijl, evenmin over het referendum als referendum, maar vooral over de stand van het Nederlandse onderwijs en het gebrek aan argumentatieve vaardigheden van Nederlanders die zich goedopgeleid en goedgeïnformeerd achten. Waar velen (gelukkig niet allen) feiten vervangen door meningen, argumentatie door emotie en niet langer de basisregels van een debat met elkaar weten te hanteren. Die constatering baart me zorgen omdat het raakt aan burgerzin en het besef van democratie. Hoe kunnen we dat terugveroveren op elkaar?

Het lijkt te voorspelbaar om gebruikers van sociale media de zwarte piet toe te spelen, maar wie heeft deelgenomen aan digitale debatten kan niet veel anders concluderen. Nederlanders kunnen niet debatteren. Vele reacties bedienen zich van de argumentatie, ‘ik ben tegen omdat ik tegen ben, en dat voel ik zo’. En probeer niet om door dat emotionele harnas heen te breken, want dat wordt niet begrepen. Velen vertalen de maatschappijkritiek van Chomsky tot Klein en van Assange tot Piketty rechtstreeks in een stem tegen de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne. Ik deel deze maatschappijkritiek en heb succesvol geijverd bij kamerleden voor kamervragen over Assange. Anders gezegd, de kritiek op de ontsporingen van het kapitalisme, de macht van corporate governance en de opbouw van de controlestaat kan me niet hard genoeg zijn. Maar ik zie geen direct verband tussen deze maatschappijkritiek en genoemde associatie-overeenkomst. Evenmin als Jesse Klaver van GroenLinks dat ziet die Thomas Piketty in de kamer heeft gepresenteerd vanwege diens kritiek op de inkomensongelijkheid, maar gewoon voorstander is van de associatie-overeenkomst.

Het digitale debat kenmerkt zich volgens het motto ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’. Daarna stopt het denken. Daarbij komt dat veel opinieleiders en politici het verkeerde voorbeeld hebben gegeven door de grootste onzin over Oekraïne en Oost-Europa te verkondigen. Waarbij het lijkt dat de woordvoerders uit het NEE-kamp nog een groter loopje nemen met de waarheid dan die uit het JA-kamp. Allemaal heel verklaarbaar omdat het hun expertise niet is. Maar de burgers blijven -ondanks hun grote onderlinge verschillen- murw en onmachtig achter, terwijl ze toch menen een mening te moeten geven. Maar hoe kan ooit een evenwichtige meningsvorming ontstaan zonder voldoende argumentatieve vaardigheden, kennis van primaire bronnen en goede voorbeelden die richtinggevend zijn? Dat lukt niet in de gedemocratiseerde publieke opinie.

De grootste fout die naar mijn idee wordt gemaakt is dat de afweging ontbreekt. Zonder dat men naar beide kanten kijkt kan men in een debat de overkant niet bereiken. Het heeft geen zin om slechts nadelen van één kant te belichten. Ik lees het associatie-verdrag als een compromis tussen toetreding en afstand houden. Ook als resultaat van verhit debat tussen de EU-lidstaten waar Nederland zich verzet heeft tegen teksten in de overeenkomst die zicht op lidmaatschap van Oekraïne gaven. De overeenkomst laat Oekraïne niet in de steek, maar is het indirecte signaal dat EU- en NAVO-lidmaatschap niet aan de orde is. Het werkt dus omgekeerd. Als er geen associatie-overeenkomst is, dan drijft dat Oekraïne eerder richting NAVO. Want dat het land enige bescherming zoekt tegen de agressie van Putin ligt voor de hand. Laat dat dan maar met een halfslachtige associatie zijn. Typisch EU, maar gelukkig anders dan de hardliners in de VS of Rusland voor ogen hebben.

Ik ga op 6 april met de pest in m’n lijf ja stemmen, omdat ik de nadelen van de associatie het kleinst acht. Wat is de oplossing voor de toekomst? Geleidelijke hervorming, terugdringen van ongelijkheid en machtsdeling met de burger zonder bemiddeling van Wilders, Baudet of De Telegraaf. Werken aan de democratisering van de EU, verdieping voor uitbreiding, en afstand nemen van populisten, nationalisten en extremisten. Bitsheid in het debat moet vervangen worden door losheid. Grenzen kunnen niet te scherp gedefinieerd worden omdat ze zo hun magie verliezen. Het idee van het NEE-kamp om terug te gaan naar de natiestaat biedt het slechtste antwoord op de uitdagingen van nu (klimaat, milieu, invloed geld in politiek, geopolitiek, globale ongelijkheid, vluchtelingenstroom). Laten we niet denken dat we ons achter de Nederlandse dijken terug kunnen trekken.

Foto 1: ‘Keileemdammen worden opgeworpen met behulp van grijpers. Bron: Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad, fotocollectie Dienst der Zuiderzeewerken.’

Foto 2: Dijken langs de Westerschelde, 1976. Collectie: Beeldbank Rijkswaterstaat.

Listen carefully, I shall only say it once: ‘Brits, do stay in the EU’

Nooit een saai moment in de huidige EU. Referenda in Nederland en het Verenigd Koninkrijk, aanzwellende vluchtelingenstromen richting Griekenland vanuit Turkije en Syrië, verkiezingen in Duitsland en leiderschap dat met de handen in het haar zit. Want de staten leveren niet zodat de EU niet kan functioneren. De EU is een half opgeblazen ballon die zielig op de wind deint. Als de Britten uit de EU stappen (‘Brexit’), dan zal Frankrijk de migranten in Calais die naar Engeland willen reizen niet langer tegenhouden. Aldus de Franse minister van Economische Zaken Emmanuel Macron (Onafhankelijk). Die waarschuwing is bedoeld om de Britten tegen een Brexit te laten stemmen. Of les rosbifs zich zo makkelijk door les frogs onder druk laten zetten is de vraag.

Foto: Still uit Le ballon rouge (1956) van Albert Lamorisse. Met zijn zoon Pascal Lamorisse voor een Parijs verkeerslicht. 

Tegenstem van protestzanger Harry Pater: Het Vluchtelingendorp

Stemacteur Harry Pater zingt zijn waarheid en plaatst dat op z’n YouTube-kanaal. Hij verwoordt een in de samenleving bestaand ongenoegen, maar onduidelijk is of dat hoofdzakelijk gericht is tegen het kabinet dat ervan beschuldigd wordt onvoldoende regie te nemen bij de regulering van de stroom asielzoekers of tegen de asielzoekers zelf. Pater bezingt moslims in zijn cover van Het Dorp dat door Wim Sonneveld bekend werd, en weer een bewerking was van La Montagne van Jean Ferrat. Pater benadrukt de vrouwonvriendelijke kanten van de islam en verwijt de Nederlanders hun tolerante houding die democratie en normen hebben verdreven. Volgens Harry Pater zou het vrije woord onder druk staan en zijn Nederlanders geen baas meer in eigen land.

Het gaat er niet om of de interpretatie van deze hedendaagse protestzanger klopt, maar dat hij dit tijdens de afkalvende steun voor het asielbeleid van het kabinet verwoordt en meent dat de tolerantie is ontspoord. Pater schetst een tegenstelling tussen een complex van linkse stigmatisering van buitenlanderhaat, religiekritiek en islam tegenover de vrijheid ‘die eraan moet geloven’. Hij eindigt met een verhulde oproep voor een strijd ‘die geleverd wordt’ zodat Nederland weer vrij wordt en ‘dan deporteren we Mark Rutte naar een tentje op de hei’. De weemoedige onontkoombaarheid van Het Dorp dient afgewend worden door het besef dat actie kan lonen.

Monden open, Grenzen Dicht! Wilders haakt in op campagne Geen Stijl

De campagne voor het referendum van Geen Peil die vooral ging over de Europese democratie en het vermeende gebrek aan inspraak van de burger is nauwelijks -succesvol- afgesloten of de volgende campagne kondigt zich al weer aan. Aan de rechterkant van het politieke spectrum is de actiebereidheid groot. ‘Grenzen Dicht!‘ van de PVV. Geen Stijl die deel uitmaakte van Geen Peil ondersteunt de actie van Wilders. Het zegt AKSIE! Alle digitale verzetsstrijders voor de oorlog worden opgeroepen om nu op twitter in verzet te komen en nu alvast de knijpkat, de dubbele bodems en een portie leeuwenmoed van zolder te halen: #KOMINVERZET.

De PVV die in de politieke barometer steevast op nummer 1 staat geeft opvallend weinig informatie. Wat het precieze doel is maakt de partij niet helder. Want wat betekent ‘Grenzen Dicht!’ concreet? Dicht voor wie en wat? DS geeft de volgende verklaring voor de beweegreden van de PVV: ‘Nu GeenPeil met succes geflyerd heeft voor 300.000 handtekeningen, gooit PVV-fractievoorzitter Geert Wilders er meteen een nieuwe flyeractie achteraan. Namens zijn partij pleit hij voor gesloten grenzen, en wil die mening krachtens glimmende A5-papiertjes ook aan de rest van Nederland duidelijk maken.’ IJzer smeden nu het heet is dus. De actie komt goed op stoom nu Geert Wilders vandaag bekend heeft gemaakt welke plekken hij voor deze campagne aan zal doen. Op 3 oktober is hij in Almere en op 6 oktober op de markt van Purmerend. Hij mijdt de grenzen.

Foto: Flyer van de PVV voor de actie ‘Grenzen Dicht!’. De actie ondersteunen kan hier.

Onvoldoende feiten over de migranten. De karavaan trekt verder

De opvang van vluchtelingen, iedereen heeft er een mening over. Sommigen menen dat ze geholpen moeten worden omdat ze uit een oorlogsgebied komen. Of uit desolate vluchtelingenkampen in Turkije. Anderen menen dat het niet allen vluchtelingen zijn, maar ook economische migranten uit Albanië, Macedonië of Servië die helemaal geen wettelijk recht op asiel hebben. Of ze menen dat het geen Syrische vluchtelingen, maar niet-Syrische vluchtelingen zijn. Zoals Pakistanen, Afghanen of Irakezen of anderen van heel ver weg.

Omdat vanwege het wanbeleid van de EU de buitengrenzen van de EU niet meer worden bewaakt en daardoor registratie en controle ontbreekt, zijn er geen harde cijfers over de samenstelling van de vluchtelingen en migranten. Eenderde van de Syriërs zou hoogopgeleid zijn. Maar is dat van het totaal of geldt dat per gezinshoofd? Is 10% economisch migrant of 50%? We hebben geen idee. Maar de wethouder van Winsum en al zijn collega’s in het land weten op voorhand hoe het zit. En da’s best knap zonder dat de feiten bekend zijn.

René Verhulst (CDA) hekelt aanpak asielbeleid Den Haag

Velen zien met verbijstering de aanpak van de EU-lidstaten van wat ‘de vluchtelingencrisis’ is gaan heten. De EU maakt door slecht beleid de problemen eerder erger dan kleiner. De buitengrenzen worden nauwelijks nog bewaakt en tekenend was de naïviteit van de Duitse kanselier Merkel en vice-kanselier Gabriel die Syrische vluchtelingen uitnodigden om naar Duitsland te komen. Dat hebben we geweten toen een stroom migranten en vluchtelingen op gang kwam die niet meer te sturen viel. In het klein gebeurt hetzelfde in het kabinet Rutte waarin de VVD en de PvdA elkaar gijzelen en de problemen bij de gemeenten over de schutting gooien.

Burgemeester van Goes René Verhulst (CDA) reageert en pleit voor een realistische aanpak die verder kijkt dan de naïviteit van de knuffelaars en de voet op de rem van de weigeraars: ‘Vraag identiteitspapieren. Iemand die zijn zorgformulier in Goes niet goed invult, heeft een probleem. Maar we accepteren wel dat vluchtelingen hun papieren weggooien en liegen over hun leeftijd. Wanneer je hier je toekomst wil, dan moet je niet beginnen met liegen.’ De politiek heeft het vertrouwen van de burger beschaamd. Hoe gaan het dat herstellen?

Foto: Schermafbeelding van ‘Burgemeester opvanggemeente Goes hekelt Haags asielbeleid’ in Binnenlands Bestuur.

Immigranten roepen ‘Allah Akbar’ in Hongarije. Wat denken ze?

Is dit Pakistan, Irak of Jemen? Nee, dit is Hongarije, EU. Immigranten roepen ‘Allah Akbar’ in een opvangkamp. Blijkbaar om hun ontevredenheid duidelijk te maken. Ze grijpen terug naar wat ze kennen. En dat is niet een roep naar democratie of vrouwenrechten, maar dat is de islam. Wat bedoelen ze hiermee? Moet Europa dit integreren? Het draagvlak daarvoor neemt door de berichten en dit soort video’s af. Botsende beschavingen, ofwel de clash of civilizations van Samuel Huntington. Immigranten van buiten Europa profileren zich met hun culturele en religieuze identiteit door ‘Allah Akbar‘ te roepen. Maar ze roepen bovenal de vervreemding op.

Gevoelige relatie tussen China en Rusland. Met territoriale claims

Tegenpropaganda vanuit Taiwan. Een ontkenning kan opgevat worden als een bevestiging. Dat gebeurde met de woorden van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov die op 27 augustus verklaarde dat de Russische Federatie zich geen zorgen maakt over de territoriale claims van China. Uitgezonden op de Russische staatstelevisie benadrukten ze juist de gevoelige relatie tussen Rusland en China en de claims van China op Russisch grondgebied. Het Rusland van Putin speelt een gevaarlijk spel met de politieke en militaire steun aan etnische Russen buiten de Russische Federatie dat het internationaal recht en grenzen niet erkent.

Dat kan op twee manieren op Rusland terugslaan. Door dezelfde roep van de naar autonomie, decentralisatie of verdergaande federalisatie strevende niet-Russische nationale minderheden binnen de Russische Federatie die hetzelfde opeisen wat Putin nu de etnische Russen in Oekraïne voorhoudt. En claims van landen als China. Het laat een oog vallen op de rijkdommen van Oost-Siberië dat door Rusland slecht verdedigd en ontwikkeld is. Putin heeft geen verhaal als China grenzen niet erkent vanwege een voorwendsel waarin-ie zelf excelleert.

Krim, Rusland en grensland: liefde kan niet van één kant komen

Het eind is zoek als historische claims van minderheden ingewilligd worden. Zelfs van meerderheden in een deelgebied. Grenzen veranderen en worden vastgesteld. Moeten ze daarna opnieuw ter discussie worden gesteld? Dan is het einde zoek. Als het niet anders kan, geef het dan de tijd zoals in Schotland of Catalonië. Via onderhandeling. Het militaire geweld van Rusland in Oekraïne om een nieuwe werkelijkheid te forceren is bruut geweld. Maar een reactie blijft uit. Hoe lafhartig is dat? Sudetenland 1938? Iedereen die geweld goedpraat en relativeert staat aan de verkeerde kant van de geschiedenis. De kant waar Immanuel Kant tot kennis kwam. Maar met welk doel? Waartoe dient kennis als het wegglipt in de tijd? Geborneerd is het begrip.

Foto 1: Schermafbeelding van tweet Garry Kasparov, 7 maart 2014.

Foto 2: ‘Bild des Kant-Denkmals in Königsberg an seinem ersten Platz, im Hintergrund die Altstädtische Kirche‘, eerste helft 19de eeuw.