Nieuwjaarswens 2023

A New Year’s greeting, Yokohama, Japan, 1905. Collectie: Library of Congress.

Wensen voor het nieuwe jaar gaat met buigen gepaard. In Japan 1905. Dat gaat over verwachten, verlangen en toewensen. Het komt neer op de leefregel ‘Wat gij wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander‘.

Een wens aan de ander valt op te vatten als een wens aan jezelf. Dat is wederkerig. Dubbel. Zo wordt het weefsel van wensen verweven: het doen en ontvangen ervan gaan hand in hand samen. De schering en inslag van wellevendheid voor de ander én geriefelijkheid voor jezelf.

De jaarwende is geen breuk, maar een voortzetting van wat er is. Een moment van bezinning om stil te staan. Als uitstapje uit het dagelijkse.

Grote en kleine onderwerpen zat om over na te denken: klimaatverandering, oorlog in Oekraïne, populisme en onmacht van de politiek. Of persoonlijke omstandigheden: ziekte, financiële nood, een treurige stemming.

Wat wint of verliest in 2023 aan kracht? We weten het pas bij de volgende terugblik. Of misschien dan ook nog niet en pas jaren later. We zijn te bijziend om te begrijpen hoe onze eigen tijd is. Daarom spreken analyses en commentaren elkaar tegen. Dat noemen we debat, maar is eerder verwarring.

Ik wens u voorspoed in 2023. Een goede gezondheid, gelukkige tijden met familie en vrienden, schoonheid en interessante kunst, en prikkeling van de geest met discussies en reflecties. Met een streven om ambitie te tonen en hoop op beter, kunnen we voor minder niet gaan aan het begin van een nieuw jaar.

Prokudin-Gorsky kleurt Rusland in foto’s: 1905-1917

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 20 februari 2013.

Kem-Pristan, groep spoorwegbouwers, 1916.

Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorsky (1863-1944) was een Russische fotograaf. Vanaf 1905 ontwikkelt hij een methode om kleurenfoto’s te maken. Met medewerking van tsaar Nicolaas II reist hij tot 1917 door het keizerrijk. Hij legt kerken, natuur, stadsgezichten, monumenten, volkeren en industrialisatie vast. Met een educatief doel.

Zubtsov, aan de overkant van de Volga, 1910.

De foto’s stralen verstilling uit. Mede veroorzaakt door het procedé dat de onderwerpkeuze beperkt. Er werden drie aparte foto’s met een geel, cyaan en magenta filter genomen. Herkenbaar aan de kleuren buiten de rand. De onderwerpen moesten bevroren worden. Het lukte Prokudin-Gorsky tijdens z’n leven niet de opnamen correct in kleur af te drukken.

Groep, Moermansk. Rechts Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorsky, 1915.

1915. Prokudin-Gorsky zit in Moermansk naast twee mannen in kozakkenkleding. In 1948 koopt het Library of Congress de collectie. En drukt de rafelranden weg. Dat oogt terughoudend. Andrei Rublev en Theophanes de Griek lijken op te duiken in een fresco. Als in een film van Andrei Tarkovski die de Russische ziel zoekt. Vol spirituele beelden.

Fresco in de Kerk van Sint Joris (Staraia Ladoga), 1909.

Emil Mayer fotografeert het straatleven van Wenen (1905-1911)

Emil Mayer, Straßenszene mit Mistbauern, 1905-1911. Collectie: Wien Museum.

Wenen van vlak voor de Eerste Wereldoorlog was de hoofdstad van een merkwaardige veelvolkerenstaat vol dynamiek, spanningen en verstarring. Het wordt nu wel met de EU vergeleken.

Sinds de Ausgleich van 1867 was officieel de Dubbelmonarchie tussen Oostenrijk en Hongarije geboren. Maar in de Hongaarse politiek werd dat niet als compromis, maar als sommering gevoeld. Dat leidde in Boedapest steeds weer tot spanningen vanwege de gevoelde achterstelling bij de Ballplatz, het Weense machtscentrum.

Een gevolg was dat investeringen in het Hongaarse leger werden geblokkeerd en uitbleven. Dat verklaart mede de zwakte van de legers van de Dubbelmonarchie in de Eerste Wereldoorlog. Op haar beurt regeerde Hongarije over Kroaten, Serviërs, Slowaken, Roemenen en andere minderheden.

De foto’s van Emil Mayer (1871-1938) uit de collectie van het Wien Museum leggen het dagelijks straatleven in Wenen vast. Een tijdscapsule. Inclusief de verdwenen cultuur van koffiehuizen, vertier in het Prater en een hiërarchische samenleving vol uniformen.

De joodse Mayer pleegde in 1938 samen met zijn vrouw zelfmoord kort nadat Duitse troepen Oostenrijk waren binnengevallen. Het oude Oostenrijk viel voor de tweede keer in 20 jaar uiteen. Wat overbleef was een schaduw van wat het geweest was. De foto’s houden de herinnering levend.

Thomas Laqueur omschreef dat in 2003 als volgt: (vertaald): ‘De foto’s van Mayer zijn om allerlei redenen verontrustend: het Wenen dat hij ziet en koestert, is tenslotte precies het gezellige, veilige dat de nazi’s en hun Oostenrijkse vrienden geloofden dat de joden en hun kosmopolitische bondgenoten hadden vernietigd. Maar vooral leren ze ons opnieuw hoeveel van wat we zien is wat we hopen te zien in de wereld om ons heen.’

Emil Mayer, Dienstmann zeigt einer Frau den Weg, 1905-1911. Collectie: Wien Museum.

Reginald Heber Thomson bezoekt Europa in 1905

Dit zijn foto’s van een ingenieur uit Seattle die in 1905 Europa bezocht. De serie foto’s is ondergebracht in de collectie van de University of Washington. Er zijn ook acht foto’s uit Rotterdam bij. Bovenstaande foto is genomen in het Engelse Tilbury. De toelichting zegt: ‘Reginald Heber Thomson (1856-1949), a Seattle civil engineer, official, and consultant, is credited with establishing much of the municipal infrastructure of the fledgling city of Seattle. These photographs document Thomson’s engineering mission to Europe in May 1905, including tour of dock facilities, factories, harbors and dams.’ De foto’s waren bedoeld als hulpmiddelen voor de stadsvernieuwing. Ze kunnen nu op tijdloosheid gerangschikt worden. Dan had bovenstaande foto met een beetje fantasie ook nu genomen kunnen worden. Voor onderstaande Rotterdamse foto geldt dat niet.

Foto 1: Reginald Heber Thomson, ‘Man walking on road with two ships in background in Tillbury, England, 1905’. Collectie: University of Washington. 

Foto 2: Reginald Heber Thomson, ‘Men and a horse cart on street with windmill in background in Rotterdam, Netherlands, 1905’. Collectie: University of Washington. 

Russische Federatie lijdt aan ‘overstretch’ en kan uiteenvallen

Zelfs de gewone krantenlezer begrijpt niets van de Russische politiek die als overmoedig valt te omschrijven. Het Kremlin heeft zich in 2014 door de annexatie van de Krim van het ‘broedervolk’ Oekraïne en EU-lidstaten vervreemd wat resulteerde in sancties, heeft met een inmenging in de verkiezing van Trump die verder ging dan ‘normale’ spionage het militaire en politieke establishment van de VS tegen zich in het harnas gejaagd, verliest in het Verre Oosten gestaag aan land en invloed van China, kent aanzienlijke interne spanningen en zakt weg als economische macht. De reservefondsen zijn in 2017 uitgeput als de olieprijzen niet stijgen. Wat de huidige leiders in het Kremlin dan rest is het aanspreken van de pensioen- en investeringsfondsen.

De Russische econoom Vladislav Inozemtsev meent in een artikel van Paul Goble dat de Russische Federatie uiteen dreigt te vallen door ‘imperial overstretch’. De leiders nemen te veel hooi op de vork terwijl de staat daarvoor gewoonweg onvoldoende middelen heeft. Het overkwam in 1917 het Russische Keizerrijk en in 1991 de Sovjet-Unie. Een correctiemechanisme zoals dat in liberale democratieën bestaat ontbreekt in de Russische Federatie omdat president Putin het alleen voor het zeggen heeft. Inozemtsev vindt het opvallend dat leiders geen lessen trekken uit de Russische geschiedenis. Door het nationalisme dat samen gaat met hernieuwde aandacht voor religie en de oude symbolen van keizerrijk en Stalinisme worden technologische ontwikkeling en wetenschappelijk vooruitgang geblokkeerd. En kan toegevoegd worden, evenals uitwisseling en een gezonde competitie met Europese landen. Dat kan niet goed blijven gaan. De Russische Federatie kan bij die roekeloze politiek niet anders dan ontsporen. Dat gaat naar verwachting geen jaren meer duren. In 2017?

Foto’s: Russische oorlogsschepen door de Japanners tot zinken gebracht bij Port Arthur in de Russisch-Jpanse oorlog, 1905.