Gedachten bij twee foto’s uit Krasnojarsk (1911-1914)

‘Ksenia Konovalova, dochter van de beroemde Krasnojarsk-arts P.N. Konovalov aan het Shira-meer’, 1911. Collectie: Library of Congress.

Deze twee foto’s zijn afkomstig uit een collectie van 423 over ‘het dagelijks leven van de provincie Jenisej, eind negentiende-begin twintigste eeuw’. Dat is een gebied in Midden-Siberië met als belangrijkste plaats Krasnojarsk. De Jenisei is de langste rivier van Siberië, zodat er veel foto’s met schepen en riviergezichten in de collectie zijn.

Het is aardig om je voor te stellen wat in zo’n collectie de meest en minst tijdloze foto’s zijn. Ksenia Konovalova op haar fiets voor de familiedatsja aan het Shira-meer zou zo in een kostuumfilm van kort voor de Eerste Wereldoorlog kunnen stappen. In de verfilming van een verhaal van Anton Tsjechov.

Het gebed in Krasnojarsk viert de overwinning van het Russische leger op de Oostenrijk-Hongaarse troepen die in september 1914 Lemberg verloren. Kerk, vaderland en vorst vormen een eenheid. De Oostenrijkse overmoed om Servië in te willen lijven werd gevolgd door Russische overmoed dat een uitweg naar de Middellandse Zee zocht en weliswaar in Galicië won, maar uiteindelijk door de Duitsers verslagen werd. Niet alleen de enscenering van het gebed, maar het hele idee van kerk, vaderland en vorst doet gedateerd aan. Het zou een scène kunnen zijn uit een verhaal van Isaak Babel. Sepia ruiterij.

‘Gebed in Krasnojarsk over de overwinning van het Russische leger in de Slag om Galicië in augustus – september 1914’ Collectie: Library of Congress.

‘Chess Match No. 5’ is gebaseerd op interviews met John Cage. Hoe actueel kan het zijn?

Tot 2 april loopt het stuk Chess Match No. 5 van SITI Company in de de Abingdon Theatre Company in New York. Een wereldpremière. Zoals Chrysler Ford en John Sherer voor Hyperallergic uitleggen is het gebaseerd op interviews met componist John Cage. Ze framen het als ‘traditionele avant-garde’ in de geest van Samuel Beckett en Eugène Ionesco. Ook het theater van de absurditeit is geschiedenis geworden en wordt ‘hernomen’.

De vraag die Ford en Sherer stellen is hoe relevant dit nog kan zijn. Daarbij gaan ze uit van Cage als klassiek componist die ze afzetten tegen Arvo Pärt en John Adams. Maar Cage is meer dan dat. Ook beeldende kunst en Fluxus. Of een intermediair die disciplines verbindt. Beredeneerd vanuit de toneelpraktijk lijkt hun kritiek wat aan de zware kant. Want de lat voor repertoiretoneel van Ibsen, Tsjechov of Shaw of vertegenwoordigers van de traditionele avant-garde zoals Pinter, Ionesco, Jarry of Beckett wordt doorgaans niet zo hoog gelegd.

De vraag naar de relevantie van John Cage en Chess Match No. 5 is de vraag naar de relevantie van 19de of 20e eeuws repertoiretoneel waarbij de tekst centraal staat. Dat maakt het stuk via een omweg actueel. Vriend van John Cage en Franse kunstenaar Marcel Duchamp was een sterke schaker en vertelt over zijn fascinatie:

Russische troepenbewegingen op de Krim. Wat is Putin van plan?

Is Putin uit op een volledige oorlog met Oekraïne? Het lijkt er sterk op. Russische troepen op de Krim bewegen in de richting van het Oekraïense vasteland, zoals deze video van 8 augustus toont. Een dramaregel van Anton Tsjechov luidt: ‘als een geladen geweer aan de wand hangt, dan moet het afgaan’. De reden die Putin geeft om de besprekingen in het kader van de Minsk-akkoorden op te schorten zijn vergezocht. Het past niet bij het geweldsniveau van de laatste maanden. Elke dag sterven Oekraïense militairen in Oost-Oekraïne in de strijd met het hybride Russische leger. Ook aan die kant vallen dagelijks doden. Hoe kunnen dan twee gedode Russische militairen een reden voor de invasie van Zuid-Oekraïne zijn? De Olympische Spelen als dekmantel, wie weet. Door het in de openbaarheid te brengen ziet Putin er hopelijk van af. Want de oorlog gaat bloedig en meedogenloos worden. Met als ergste uitkomst een volledig uit elkaar spatten van de Russische Federatie.

Monodrama Backstreet: Toezicht als drama

Promotie van Backstreet Surveillance Cameras. In een wereld die steeds scherper in beeld komt. Wat is het drama? Immers altijd een constructie met verwachting en voorafschaduwing. Gevangen in het beeld dat een terloops getoond, maar onmiskenbaar geladen geweer aan de muur verderop in het verhaal af moet gaan. Anders moet het niet genoemd of getoond worden. Anton Tsjechov heeft dat ooit gezegd. Want zo werkt de structuur van het well-made play. Verwachtingen moeten ingelost worden, anders komt het drama niet ‘rond’.

Wat voor drama toont Backstreet Surveillance Cameras? Verwachtingen worden gewekt, maar niet ingelost. Wat is het verhaal? Zijn de drie mannen op boevenpad? Wordt de vrouw bij de geldautomaat overvallen? Sluipt een inbreker langs tuinen en zwembaden? Niets van dat alles. Onze tijd toont open drama zonder afronding. De omgeving is de hoofdpersoon. Eindelijk wordt het medium de message. Het houvast van de constructie schiet tekort om de complexiteit van nu te tonen. Het geweer gaat af. We zoeken het niet langer aan de muur, maar achter een heg, rug of autoportier. Die afspraak prent Backstreet ons in. Om ons ertegen te wapenen.

Foto: Stan Douglas, Still uit: ‘Television Spots and Monodramas 1987-1991‘. Zie ook ‘Televison Spots‘. Voor ‘I’m not Gary‘ zie GKKort.

Racisme in de metro of de misleiding van de schijn

‘Laat u niet misleiden door de schijn’, geeft maker Olivier Kissita als boodschap aan z’n kortfilm mee. Is het racisme om in de Parijse metro als blanke man naast een andere blanke man te gaan zitten en niet naast een man met een donkere huidskleur? Is het op dezelfde manier racisme om als zwarte man naast een zwarte man te gaan zitten en niet naast iemand met een lichte huidskleur? Is de moeilijkheid om met z’n allen tot overeenstemming te komen over wat alledaags racisme is niet dat de gevoeligheden zo afwijkend zijn? De bepaling van racisme in dit soort gevallen is even lastig als de plaatsbepaling van een trein vanuit een andere trein. Is een prent van Sinterklaas en Zwarte Piet met een geweer aan de muur geladen met een slechte afloop?

Foto: Jan Schenkman, St. Nikolaas en zijn knecht: St. Nikolaas bij een’ Snoeper. G. Theod. Bom, Amsterdam, [1850].