‘Chess Match No. 5’ is gebaseerd op interviews met John Cage. Hoe actueel kan het zijn?

Tot 2 april loopt het stuk Chess Match No. 5 van SITI Company in de de Abingdon Theatre Company in New York. Een wereldpremière. Zoals Chrysler Ford en John Sherer voor Hyperallergic uitleggen is het gebaseerd op interviews met componist John Cage. Ze framen het als ‘traditionele avant-garde’ in de geest van Samuel Beckett en Eugène Ionesco. Ook het theater van de absurditeit is geschiedenis geworden en wordt ‘hernomen’.

De vraag die Ford en Sherer stellen is hoe relevant dit nog kan zijn. Daarbij gaan ze uit van Cage als klassiek componist die ze afzetten tegen Arvo Pärt en John Adams. Maar Cage is meer dan dat. Ook beeldende kunst en Fluxus. Of een intermediair die disciplines verbindt. Beredeneerd vanuit de toneelpraktijk lijkt hun kritiek wat aan de zware kant. Want de lat voor repertoiretoneel van Ibsen, Tsjechov of Shaw of vertegenwoordigers van de traditionele avant-garde zoals Pinter, Ionesco, Jarry of Beckett wordt doorgaans niet zo hoog gelegd.

De vraag naar de relevantie van John Cage en Chess Match No. 5 is de vraag naar de relevantie van 19de of 20e eeuws repertoiretoneel waarbij de tekst centraal staat. Dat maakt het stuk via een omweg actueel. Vriend van John Cage en Franse kunstenaar Marcel Duchamp was een sterke schaker en vertelt over zijn fascinatie:

Cultuurstandpunt VVD: Als publiek cultuuruiting niet goed genoeg vindt, dan is er ook geen reden meer voor overheidssubsidie

Het standpunt over cultuur van de VVD bevat de volgende passage: ‘De makers van cultuur richten zich weer op hun publiek. Dat zijn de mensen die cultuur in stand houden. Als zij iets niet goed genoeg vinden, is er ook geen reden om subsidie te geven.’ Dit standpunt zegt dat 1) niet de makers, maar de consumenten de cultuur in stand houden en 2) als de consumenten een cultuuruiting niet goed vinden die geen subsidie verdient. Hoe precies getoetst wordt of consumenten ‘iets niet goed genoeg vinden’ wordt niet toegelicht.

Hoe onhoudbaar dit standpunt is blijkt als de norm van goedkeuring wordt vertaald naar andere sectoren. Zoals de subsidiëring door de overheid van politieke partijen. Er bestaat in de samenleving veel kritiek op de partijpolitiek. Nog maar 2% van de bevolking is lid van een politieke partij. Als de burgers de politieke partijen niet goed genoeg vinden verdwijnt dan de reden om de partijen geen overheidssubsidie te geven? In 2014 ontving de VVD 3,75 miljoen euro overheidssubsidie. Dat is de logica van de opstelling over cultuur van de VVD. Hetzelfde geldt voor andere sectoren waarvan de overheidssubsidie beëindigd moet worden als een meerderheid van de bevolking het ’niet goed genoeg vindt’ (religie, omroep, emancipatiebeleid, koningshuis).

Wat bezielt de VVD om botweg te stellen dat als een consument een cultuuruiting niet goed genoeg vindt er geen reden is om overheidssubsidie te geven? Welk wereldbeeld ligt hieraan ten grondslag? Daarbij gaat de VVD eraan voorbij dat bepaalde cultuuruitingen veel moeilijker in de markt liggen dan andere, zonder dat dit het gevolg is van mindere kwaliteit. Ook kan er een maatschappelijk belang zijn om bepaalde disciplines die het commercieel minder goed doen toch via overheidssubsidie te ondersteunen omdat anders expertise uit Nederland verdwijnt en er geen sprake meer is van een dynamisch kunstklimaat en kruisbestuiving tussen disciplines. Zoals ontwikkelcentra en ateliers die opereren op het gebied van fundamenteel onderzoek.

Bij de VVD verdienen alleen kaskrakers en succesnummers financiële ondersteuning van de overheid. Als de VVD in zijn eentje het cultuurbeleid bepaalt dan wordt schraalhans keukenmeester. Weg talentontwikkeling en experiment, leve blockbusters en grote namen. Die zich ooit konden ontwikkelen dankzij overheidssubsidie. Als het aan de VVD ligt wordt die lijn afgebroken. De VVD is de partij van marktdenken en kleingeestigheid.

Foto: Schermafbeelding van VVD standpunt over cultuur ‘CULTUUR IS VAN EN VOOR DE SAMENLEVING.’

ANP Video op YouTube toont bijna alleen sport. Waarom?

De laatste 32 video’s op het  YouTube-kanaal van ANP Video tonen op dit moment sport. Dat komt omdat er Olympische Spelen in Rio zijn. In dat verre buitenland Brazilië. Maar de wereld staat niet stil. Er is meer in de wereld dan sport alleen. Terrorisme, Putin en Oekraïne, ISIS, de strijd in de Republikeinse partij en Donald Trump, rassenonlusten en overstromingen in de VS, Erdogan en Gülen, de 90-jarige Fidel Castro, mogelijk uitstel van de Brexit tot 2019, Julian Assange die met onthullingen over Clinton dreigt, kanselier Merkel die oppositie ondervindt van zowel SPD als CSU, de herdenking van de Japanse capitulatie en een explosie in Schiedam. Maar ANP Video besteedt er geen aandacht aan. ANP Video beperkt zich hoofdzakelijk tot sport.

De NOS heeft de Sportzomer op Radio 1 die als een tsunami van voor- en nabeschouwingen, voor- en nagesprekken, wedstrijdverslagen en evaluaties het wereldnieuws gedurende 10 weken wegdrukt en de nieuwsvoorziening domineert. ANP Video gaat er als toeleverancier in mee. Zo genereert de aandacht voor sport de aandacht voor sport. Het lijkt er steeds meer op dat de Sportzomer vooral naar zichzelf verwijst.

Al bij de planning in 2015 was bekend dat Nederland niet meedeed aan het EK Voetbal en zoals in de vorige jaren behaalden Nederlandse wielrenners in 2016 geen topklassering in de Tour de France. Of Rio voldoet aan de verwachtingen is afwachten. Waarom dan toch die buitenproportionele media-aandacht voor sport? Komt het door het geld dat ervoor wordt vrijgemaakt en als een recordpoging dominostenen omgooien Hilversum in beweging zet? Is de stilzwijgende overeenstemming onder omroepbazen dat de nieuwswaarde nihil is, maar omdat het hoge kijkcijfers oplevert net gedaan wordt alsof sport geen amusement maar nieuws is?

Heinrich Heine zou gezegd hebben dat in Nederland alles 50 jaar later gebeurt. De uitspraak ‘Als de zondvloed komt, ga ik naar Holland, want daar gebeurt alles vijftig jaar’, wordt aan hem toegeschreven, zo memoreert deze boekbespreking. Als Heine nog leefde had hij dat na deze NPO Sportzomer en sportzomer op ANP Video kunnen wijzigen in de volgende uitspraak: ‘Als de zondvloed komt, ga ik naar Holland, om er een voor- en nabeschouwing, voor- en nagesprek, wedstrijdverslag en evaluatie van te zien’. Ook op ANP Video?

Foto: Schermafbeelding van YouTube-kanaal van ANP Video met de meeste recente 30 items die sport gerelateerd zijn.

NPO-Sportzomer is te gemakzuchtig en dominant. Dat kan beter

Er is kritiek op de NPO-Sportzomer die liefst 80 dagen duurt. Van 10 juni tot 21 augustus. Er zit wel iets in die kritiek van onder meer Jean-Pierre Geelen of Cornald Maas. Geelen heeft vooral kritiek op de programmering van radiozender Radio 1 die maandenlang in het teken van sport staat. Tot vervelens toe. Op twee van de drie televisienetten is soms sport te zien. Dat is op netten die bestemd zijn voor een algemeen publiek te veel van het goede voor een specifieke categorie waar niet iedereen warm voor loopt. Op twee manieren is er iets mis met de NPO-Sportzomer: het is overheersend en voorspelbaar. En de sport wordt niet eens centraal gesteld.

De NPO-Sportzomer laat niet alleen sportwedstrijden zien, maar toont veel praatprogramma’s over sport die nauwelijks over sport gaan. Of geeft commentaar bij sportwedstrijden dat niet over de sport zelf gaat. Daarbij komt dat de Nederlandse sportjournalistiek niet echt uitblinkt in diepgang en sport als een interessant maatschappelijk fenomeen weet te duiden waarin economie, nationale identiteit en politiek samenkomen als kenmerk van onze tijd. Het praten over sport wordt met voetbaltrainers, sportjournalisten of actieve sporters als gast geen poging om het fenomeen sport te willen doorgronden en de verschillende aspecten ervan te belichten, maar ontaardt in kletspraatjes, meligheid en incrowd gebazel over human interest. Het blijft te veel aan de oppervlakte en benadrukt het amusementsaspect van sport meer dan nodig. Die praatprogramma’s zouden met andere gasten meer diepgang krijgen en aan kwaliteit winnen. Waarom worden er geen filosofen, schrijvers en kunstenaars uitgenodigd die op een veelzijdige  en onvoorspelbare manier naar sport kijken?

Effect van de NPO-Sportzomer is niet alleen het tonen van sport (onder meer EK Voetbal, Tour de France, Olympische Spelen) en praatprogramma’s over sport, maar het bepaalt ook in hoge mate de programmering van de andere twee netten. Daarmee gaat de NPO-Sportzomer over een grens. Waarom is er gedurende de Sportzomer geen alternatieve programmering van programma’s die tijdens het hoogseizoen niet in het drukke schema passen? Waarom zijn er op de andere netten geen registraties van theatervoorstellingen of is er een filmcyclus te zien dat het werk van een breed aanspreekbare regisseur toont dat goed in de ‘losheid’ van de zomer past? Denk bijvoorbeeld aan Valerio Zurlini. Waarom geen project opgezet voor aanstormend talent dat lekker kan experimenteren? Waarom geen reisprogramma’s of historische programma’s over de Nederlandse Antillen, Suriname of Nederlands-Indië? Nu tonen KRO-NCRV hun detectives en wordt dat gepresenteerd als alternatief voor sport. Maar dat is het niet. Trouwens, naast Nieuwsuur is er nu geen enkele rubriek die de wereldpolitiek volgt. Is volgens het management van de NPO de politiek actualiteit 80 dagen met reces?

Sport is een interessant gebeuren dat in de NPO-Sportzomer de nek wordt omgedraaid. De NPO ontkent door wegkijken dat sport in dienst van een ideologie staat en meent dat het neutraal gepresenteerd kan worden. Dat is reinste volksverlakkerij. Waarmee geenszins gezegd wordt dat sport achter de politiek moet verdwijnen. Liever niet zelfs, maar die context moet wel genoemd worden. Laat het duidelijk zijn, met sport is niets mis, wel met de Sportzomer die de NPO ervan maakt. Of het nou komt door de gemakzucht van de netmanagers, de macht van de kijkcijfers, het gebrek aan intellectuele diepgang van de Nederlandse sportjournalistiek of de opvatting dat de zomer er in het uitzendschema nauwelijks toe doet valt te bezien. De NPO-Sportzomer die de publieke omroep ervan maakt is te gemakzuchtig en te dominant. Dat moet in de komende jaren anders. Evenwichtiger en beter. En wat de paradox is van de NPO-Sportzomer: met meer aandacht voor sport.

Mislukt experiment van ‘Dit Is Normaal’: geweld in bijbel wast koran niet schoon

In een filmpje wordt mensen een confronterende tekst uit de bijbel voorgelezen, maar hun gezegd dat het uit de koran zou komen. De makers van ‘Dit Is Normaal’ noemen het het ‘The Holy Quran Experiment’. Ze richten zich overduidelijk op de internationale markt door Engelse ondertiteling. Maar hun ‘experiment’ schiet ernstig tekort en zegt vooral hoe makkelijk het is om de stem des volks met autoriteit voor de gek te houden.

Het ‘experiment’ schiet tekort omdat het suggereert dat wat in de bijbel staat niet in de koran staat. Maar dat is nog maar helemaal de vraag. Als toelichting staat op YouTube bij dit filmpje ‘De laatste tijd ligt de Islam enorm onder vuur. Wij vroegen ons af… is dat wel terecht?’ Het één heeft echter niets met het ander te maken.

Uit wat in de bijbel staat volgt niet wat niet in de koran staat. Dat is een ongeldige manier van argumenteren volgens het type ‘als D, dan -C’. Ofwel ‘Als de bijbel verkeerd is, dan is de koran niet verkeerd’. Aan het beantwoorden van de vraag wat de inhoud van de koran is en of die vergelijkbaar is met die van de bijbel komen de jongens van ‘Dit Is Normaal’ niet toe. Ze doen aan modieus lui denken. Aan misleidend amusement.

Nieuw oud theaterpodium in Eindhoven: Pand P. Zonder subsidie

De horeca moet de basis leggen onder de nieuwe Plaza Futura in Eindhoven. Met als naam Pand P. Nieuw in een oud jasje of oud in een nieuw jasje? Het hernieuwde vlakkevloertheater wordt een avontuur. Op zoek naar publiek. Herbestemming als bestemming. Straks kan Plaza weer de oude zijn. Met koffie, krant en eetcafé.

Almelo 30 jaar later: Is 90% van alle BKR-kunst echt slecht?

Kunsthandelaar Joep Vrielink van Kunstuitleen Alberts uit Almelo vindt 90 tot 95% van de zogenaamde BKR-kunst ‘echt slecht’. De Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) bestaond van 1956 tot 1987 en gaf kunstenaars een inkomen in ruil voor kunst. Aanleiding voor de reportage en de uitspraak van Vrielink is de verhuizing van de opslag van BKR-kunst in de gemeente Almelo, aldus RTV Oost. De gemeente wil er nu definitief vanaf.

Volgens ‘kunstkenner’ Laarakkers was niet alle kunst die ingeleverd werd geschikt om tentoon te stellen: ‘Het ging meer om vrijheid die de kunstenaar kreeg om te experimenteren. Die ruimte verwierf hij door de BKR.’ Vraag is wat voor experiment het is dat zo vaak ondermaatse en niet afwijkende kunst opleverde. Interessant is dat bijna 30 jaar na het aflopen van de BKR het debat over de kwaliteit van het werk nog niet afgerond is.

Overpeinzingen bij een hoorzitting over het cultuurbeleid

Afgelopen woensdag was op initiatief van Vera Bergkamp (D66) een hoorzitting van de vaste kamercommissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het cultuurbeleid van het kabinet waar het culturele veld aan het woord kwam. Directeur van Orkater Marc van Warmerdam omschreef volgens NRC waarom cultuurminister Jet Bussemaker het moet doen met goede bedoelingen en een vriendelijke toon, maar zonder financiële armslag de kaalslag van Halbe Zijlstra niet ongedaan kan maken: ‘De vorige staatssecretaris kan zich niet, mág zich niet vergist hebben. Dus mag er geen dubbeltje bij. En dus zijn we blij met de toon.’ Het ontbreekt de PvdA aan zowel de macht als de wil om zich sterk te maken voor cultuur. Daarnaast is Bussemaker een minister die niet tot de kerngroep behoort waar de besluiten vallen. Jet Bussemaker kan Zijlstra’s beleid niet corrigeren.

Het beeld dat de kunstsector schetst van de eigen situatie is anders dan de optimistische toon die Bussemaker aanslaat. In de voorstelling van het kabinet gaat het om perspectief en hervorming, maar de sector meent zelf dat het door toedoen van de bezuinigingen volledig uit het lood is komen staan. Die bovengemiddeld waren, te snel uitgevoerd werden en evenmin voldoende voorzagen in beleidsinstrumenten die instellingen de kans boden om de stap naar de markt te zetten. Vele kunstenaars en medewerkers in kunstinstellingen worden onderbetaald en talentontwikkeling, innovatie en experimenten staan onder druk. In een solidaire sector worden met kunstgrepen eindjes aan elkaar geknoopt, maar achter de façade van de kunstinstellingen heerst armoede en stort het kunstgebouw in elkaar. Het vlees is van de botten en de reserves zijn definitief op.

Omdat de kunstsector verdeeld is in top- en basisinstellingen, disciplines, groepen, individuen en generaties weet de sector geen stem te vinden die spreekt namens de hele sector. Het kabinet heeft dat verdeel- en heers handig aangepakt door topinstellingen als het Rijksmuseum, de Nederlandse Opera of het Nederlands Dans Theater te sparen waardoor de kunstsector uit elkaar werd gespeeld. En dan zijn er nog de verschillen tussen generaties die van alle tijden zijn. Naar aanleiding van de hoorzitting schreven de initiatiefnemers van De Agenda van De Theaterkrant met onder meer theatercriticus Simon van den Berg een opinie-artikel omdat ze vonden dat de samenstelling van de lijst met vertegenwoordigers van de culturele sector niet representatief was omdat de jongere generatie ondervertegenwoordigd was. Zo gebruikt een jonge generatie een conflict tussen kabinet en kunstsector om de eigen positie te versterken. Het kabinet heeft onvermoede partners.

Foto: ‘De kunstenaars Paulien Barbas en Paulien Föllings worden door directeur Ranti Tjan (rechts) rondgeleid in het EKWC.’ (Zoek in browser: ‘De ongekende mogelijkheden van keramiek’). FD, 20 juni 2015.  (‘Het stopzetten van de subsidie door staatssecretaris Zijlstra van Cultuur kwam destijds als een totale verrassing. Uit informele signalen bleek dat de Raad voor Cultuur een positief advies had gegeven. Tjan had het liever allemaal niet meegemaakt. ‘Het betekende dat we 14 van de 25 medewerkers moesten ontslaan: daarmee gooi je een karrenvracht aan kennis overboord. Dat we zelf de verantwoordelijkheid hebben genomen voor het vinden van een nieuwe kip met gouden eieren zegt veel over onze veerkracht.’)

Ornette Coleman (1930-2015). Tussen traditie en experiment

Saxofonist Ornette Coleman (1930-2015) is vandaag overleden. Hij was een overgangsfiguur. Zoals cineast Michelangelo Antonioni in de jaren 1960-1962 ook van de transitie was met z’n films over een vervreemde wereld die navolgbaar bleef. Half experiment, half traditie. In de eigen tijd werd dat laatste weggemoffeld. Ornette was in de kern gewoon een hardbopper die het experiment zocht. En over grenzen ging omdat hij steeds verder ging. Maar toch binnen de traditie bleef. Dat klassiek modern is omwille van de marketing geworden tot een keurmerk in literatuur (Joyce, Svevo), drama (Pinter, Ionesco, Jarry), muziek (Varèse, Ives, Shepp) of cinema (Godard, Welles). Maar het was vooral een lifestyle, een tussenbalans die een bevrijding zoekende generatie vergezelde en een idee van vrijheid, vernieuwing en grensoverschrijding gaf. Kunstenaars als Ornette Coleman verwoordden de essentie van hun tijdperk waarin hun twijfel doorklonk. Ornette bedankt.

Promotiefilmpje cultuurbeleid Bussemaker klinkt kunstmatig vals

Het filmpje goochelt met contouren. In vorm en inhoud. Het dient vooral om het cultuurbeleid van het kabinet te verkopen. Maar tegenstrijdigheden die het gevolg zijn van het kabinetsbeleid poetst het er niet mee weg. Dynamiek wordt de culturele sector door de overheden opgelegd. Maar waar komt die dynamiek eigenlijk vandaan? Van instellingen, kunstenaars en makers of van de overheden? En is het ontregelende of gehoorzame dynamiek? Innoveren, profileren, samenwerken en experimenteren zoals de overheid het bepaalt.

Het filmpje klinkt vals als het zegt: ‘Als geen ander weet de culturele sector de samenleving van scherp commentaar te voorzien en de publieke opinie te beïnvloeden.’ Is het echt? Kan commentaar scherp zijn als dat op voorwaarden van de overheid dient te gebeuren? Of is het modieus scherp dat nooit de gevestigde macht fundamenteel ter discussie mag stellen? Het filmpje is een reclamespot voor het kabinet en minister Jet Bussemaker die prominenter in beeld komt dan alle Nederlandse kunstenaars en kunstinstellingen bij elkaar.

Door politici wordt Thorbecke van stal gehaald als ze het uitkomt om te onderstrepen dat de overheid geen beoordelaar van kunst is. Dat op afstand zetten kan als gevolg hebben dat initiatieven aan de markt worden overgelaten. Dit filmpje toont aan dat de contouren waarbinnen de gesubsidieerde kunst kan opereren door het kabinet bepaald worden. Jet Bussemaker versterkt haar grip op het kunstbeleid maar geeft dat niet toe. Ze probeert een beeld te schetsen dat ze alle ruimte geeft aan de cultuur. Ja, onder haar strikte voorwaarden.

Daarbij komt dat de minister een papieren werkelijkheid creëert van exploitatieresultaten, vlottende activa, inkomstpercentages en liquiditeit. De memo’s, quick scans en regelingen leggen een schil van cijferfetisjisme over instellingen en kunstenaars die kwantificeert wat gekwalificeerd zou moeten worden. Het Nederlandse cultuurbeleid is niet eens zo beroerd, maar pogingen het anders voor te stellen dan het is werken averechts.