Pleidooi om sociaal-economische status leidend te laten zijn in de Code Diversiteit & Inclusie

Sterk pleidooi van de Franse filosoof en romancier Pascal Bruckner in interview in het FD om diversiteit breder te interpreteren dan huidskleur. Sociaal-culturele onderwerpen als identiteit drukken de sociaal-economische onderwerpen (sociaal-economische status, opleidingsniveau) weg zonder dat dit goed beseft wordt. Dat is een ongewenste en eenzijdige situatie. Het lijkt een taboe dat zo sterk is dat het niet eens als probleem benoemd wordt.

Via een omweg krijgt Bruckner ook gelijk voor wat Nederland betreft. De kunstsector is er een duidelijk voorbeeld van hoe die eenzijdige aandacht voor huidskleur ontspoort. Bizar en tamelijk onverklaarbaar is dat in Nederland de kunstsector een Code Diversiteit en Inclusie als norm heeft ingesteld die allerlei soorten achterstelling van minderheidsgroepen in beschouwing neemt, waaronder sociaal-economische status. Naast gender, beperking, seksuele oriëntatie, religie opleidingsniveau en leeftijd.

Maar in de media, de kunstjournalistiek, de kunstsector en de publieke opinie lijkt die brede opvatting van diversiteit niet door te dringen. Het wordt nog steeds weggemoffeld ten koste van het dominante debat over identiteit, huidskleur, ras, slavernij en kolonialisme dat door radicale groeperingen wordt gevoed. Als hun inzet begrijpelijk is, dan is die van de kunstjournalistiek of de kunstsector niet. Die laatste is lui en gemakzuchtig, en laat zich vooral kennen als -hier komt het scheldwoord- elitair.

Want het lijkt er sterk op dat hoogopgeleide kunstjournalisten en kunstbobo’s zich meer kunnen identificeren met buitenlandse, zwarte kunstenaars die doorgaans ook een goede opleiding hebben en uit de hogere middenklasse afkomstig zijn, dan met witte, Nederlandse kunstenaars met een sociaal-economische achterstandspositie, weinig netwerk en gebrekkige sociale vaardigheden. Het is de vraag of deze kunstjournalisten en kunstbobo’s hun eigen gebrekkige blik beseffen of dat ze die juist bewust in stand houden. Wat is trouwens kwalijker?

Hoe dan ook is het de hoogste tijd dat in het debat over achterstanden en de terecht oproep om die weg te werken de obsessie met huidskleur stopt en ophoudt de belangrijkste norm te zijn die bepaalt wat achterstand is. Hoewel zoals gezegd de leidende gedragscode in de kunstsector daar allang aan voorbij is gegaan. De sociaal-economische norm is belangrijker en omvangrijker en verdient het om dominant te zijn in het debat. In de praktijk zullen in veel gevallen trouwens identiteit en sociaal-economische achterstand samenvallen, zodat dit onderwerp niet uit het debat hoeft te verdwijnen. Maar het kader waarbinnen het besproken wordt verdient het om breder te zijn.

Het is niet zinvol om witte mensen in een achterstandspositie die er economisch en sociaal slecht voorstaan te verwijten dat ze lid zijn van een bevoorrechte klasse, terwijl zij of hun ouders en kinderen daar nooit van hebben geprofiteerd. Dat maakt mensen terecht opstandig en drijft ze in de armen van ultra-rechts. Als vervolgens (kunst)journalisten en kunstbobo’s de retoriek van links-radicale activisten overnemen en blijvend verkondigen, en de witte achterstandsgroepen verwijten ultra-rechtse sympathieën te hebben, dan wordt het misverstand versterkt en de kloof verder verbreed. Deze kunstjournalisten en kunstbobo’s maken zo een gevolg tot oorzaak en denken in hun dwaling zelfs dat ze het goede doen.

In het verlengde hiervan dient bij de collectievorming van musea beter beseft te worden dat kunst van witte Nederlandse kunstenaars met een lagere sociaal-economische status eveneens ondervertegenwoordigd is als kunst van andere achterstands- en minderheidsgroepen.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ”Interessant: alleen blanken worden gesommeerd diverser te zijn’’ in het FD, 29 januari 2021.

NOS ziet geen 50 tinten zwart en husselt alles door elkaar: migratie, zwartheid, discriminatie en BLM

De term witheid is verhullend en onjuist. Gisteren 30 november 2020 was er op het NOS Journaal van 20.00 uur een item over jongeren met een migratie-achtergrond naar aanleiding van het feit dat het een half jaar geleden is dat er een Black Lives Matter (BLM) demonstratie op de Dam was. Er werden twee jonge vrouwen opgevoerd: een met een Chinese naam en een met een hoofddoek op. Verdere details over hun achtergrond werden niet gegeven.

De suggestie die het NOS-Journaal hiermee geeft is dat wit tegenover zwart staat. En dat ‘zwart’ wordt niet gedefinieerd door eigen, specifieke kenmerken, maar door de tegenstelling tegenover wit. Ofwel, zwart bestaat niet in zichzelf, maar vooral door de tegenstelling tegenover de maatstaf ‘wit’. Daarnaast is die indirecte suggestie van ‘zwart’ verwarrend en onjuist omdat de directe term ‘migratie-achtergrond’ de lading niet dekt. Niet alle migranten zijn immers ‘zwart’.

Met deze opstelling ondersteunt het NOS-Journaal het wij/zij-denken en versterkt dat in de beeldvorming. Dat kan niet de opzet van de publieke omroep zijn. In elk geval probeert het NOS-Journaal niet te nuanceren door te onderscheiden, maar poetst het in de gemakzucht van lui en voorspelbaar denken in combinatie met begripsverwarring over etniciteit, discriminatie, huidskleur en migratie de verschillen tussen etnische groepen weg.

Het valt zelfs niet in deze slordige journalistieke opstelling van het NOS-Journaal in te zien dat er geen verschillen in achtergrond bestaan tussen deze twee vrouwen van Chinese en Arabische herkomst, maar uitsluitend tussen deze twee vrouwen én hun witte zuster.

Dat is respectloos tegenover de witheid die eenzijdig in een daderrol wordt geframed als tegenover de ‘zwarte’ etnische migrantengroepen die over één kam worden geschoren en als belangrijkste eigenschap hun slachtofferschap zouden hebben.

Het Afro-Amerikaanse ‘Black’ van BLM was niet terug te vinden in beide vrouwen die geen van tweeën Afro zijn, maar door het NOS-Journaal via een omweg als zwart worden voorgesteld. Maar beseft het NOS-Journaal dan niet dat het door dit simplisme wel 50 tinten zwart onder het tapijt veegt? Jammergenoeg staat het NOS-Journaal niet alleen in deze foute stereotypering van witheid, zwartheid en migratie.

Juist om achterstanden die zijn ontstaan als gevolg van migratie aan te pakken is het nodig dat er een goede analyse wordt gemaakt. Het NOS-Journaal bereikt het omgekeerde in dit ongetwijfeld goedbedoelde, maar toch ontspoorde item. Door het direct te verbinden aan het BLM-protest wordt het er eerder verwarrender dan helderder op. Beide vrouwen zijn op z’n best een verre afgeleide van de Amerikaanse BLM-protesten die in de VS ontstonden na de dood van George Floyd.

Door op de knop te drukken van de makkelijke emotie is het NOS-Journaal zich ervan bewust dat het verontwaardiging oproept. De conclusie kan moeilijk een andere zijn dan dat het NOS-Journaal denkt zich hiermee blijkbaar aan de veilige kant van het politiek correcte denken op te stellen. Bevreesd dat het vermoedelijk is dat het verweten wordt de tijdgeest niet te begrijpen en mentaal achter te blijven door oude posities te verdedigen.

De tragiek is dat het NOS-Journaal het eigen handelen niet begrijpt en precies dat doet waarvan het weg probeert te komen: het wettigt het wij/zij-denken en versterkt vooroordelen. Tijd voor een echte analyse die niet alles met alles verwart. Het onderwerp is te serieus om er een potje van te maken.

Foto: schermafbeelding van deel artikel ‘Half jaar na Black Lives Matter-protest: ‘Ik wil niet boos zijn op de witte man’ op NOS, dat later op die dag van titel veranderde: ‘Halfjaar na het Damprotest: wat heeft het teweeggebracht?’, 30 november 2020.

Bij een foto met rouwende vrouwen bij boerenbegrafenis in Stroe, 1949

De dood. Ook zoiets waar rekening mee te houden is. ‘Rouwende vrouwen in het zwart en in boerenkleding bij boerenbegrafenis in Stroe, 25 augustus 1949’ zegt het bijschrift. Een dorp in de gemeente Barneveld. De kleren hangen klaar voor het geval de dood toeslaat. Die sluipmoordenaar. Deze foto lijkt een still uit een kostuumfilm uit Scandinavië, zoals Babettes gæstebud die speelt in de 19de eeuw. Of Das Weisse Band in het Duitsland van vlak voor 1914. Bij zwart-wit denken we nu eenmaal aan films over toen. Hier met veel zwart van vijf rouwende vrouwen. Arme grond, hard labeur, traditie van het gemeenschappelijk afscheid nemen.

De foto ontroert door stemmigheid, stijlvastheid die in 1949 misschien helemaal niet zo werd gezien. Het is een verleden dat verder weg lijkt dan het is. Moderniteit blijft buiten. Rouwende vrouwen gedenken de dood. Zijn ze de naasten van de overlevende? Hier is iets ernstigs aan de hand. Daarover bestaat geen misverstand.

Correctie: Het gaat om Stroe op het voormalig eiland Wieringen, nu gemeente Hollands Kroon.

Foto: ‘Rouwende vrouwen in het zwart en in boerenkleding bij boerenbegrafenis in Stroe, 25 augustus 1949’. Credits: Pim Stuifbergen.

White privilege is onderdeel van systeemfout. En moet collectief hersteld worden

In de NRC stond afgelopen zaterdag een artikel onder de titel ‘Witte mensen moeten eens luisteren’ dat veel stof heeft doen opwaaien. Het wordt gekoppeld aan het idee van white privilige. Maar ook voor verwarring zorgde omdat er van alles door elkaar werd gehusseld. Aanleiding was de stellingname van drie vrouwen die zichzelf ‘zwart’ noemen en een vrouw die dat niet doet. Ze ageren niet alleen tegen het blanketten van de samenleving zoals Eleanor Goldfield van ActOut! voor Occupy het uitlegt, maar stelden zelfs dat een anti-racistische opstelling voor ‘kritische’ blanken statusverhogend werkt. De Angelsaksische term in dit door en door veramerikaniseerde discours is helper whitey. Dit soort blanken zou volgens de drie zich zwart en een zich niet zwart noemende vrouwen beter zwijgen over dit onderwerp. En daar gaan ze de fout in.

White privilege is onderdeel van de systeemfout van de samenleving die allen betreft met maatschappijkritiek. Dat omvat in de terminologie van Occupy, de 99% have-nots. Verandering daarvan vraagt actie van iedereen. Kritiek op een deelaspect zoals de man-vrouw -, oud-jong -, hoogopgeleid-laagopgeleid -, heteroseksueel-homoseksueel-transgender -, religie-niet-religie -, of zwart-wit ongelijkheid is niet voorbehouden  aan de betreffende doelgroep alleen omdat de ongelijkheden elkaar beïnvloeden en met elkaar in verband staan. Ofwel, de atheïstische, homoseksuele man kan helpen op te komen voor vrouwenrechten of rassengelijkheid omdat dit indirect meehelpt de overkoepelende systeemfout aan de orde te stellen en te herstellen.

De tekortkoming van de drie vrouwen die zichzelf ‘zwart’ noemen en een vrouw die dat niet doet is dat ze de zwart-wit problematiek niet zien als onderdeel van systematisch onrecht dat veel meer omvat dan ras alleen. Waarom ze dat niet zien is voer voor speculatie. In elk geval heeft het te maken met het kiezen van het perspectief. Hun opstelling die lijkt te stoppen met agenderen, signaleren en aandacht vragen roept de vraag op welk probleem ze op willen lossen en hoe breed hun visie op de maatschappij is. Ook in welke fase ze zich bevinden en of onvermijdelijk een generatieconflict de rol van deze vier jongere vrouwen niet stempelt. In alle opzichten is het een kwestie van naleving: opvolging, beoefening, behartiging en opbouwen van een praktijk.

Amsterdamse hoofdcommissaris Aalbersberg spreekt zich naar binnen uit. Over de kleur van Zwarte Piet

‘Ga in gesprek met al je mensen van in- en uitsluiting, en ga ook in het debat met Sinterklaas, zoek een combinatie waar mensen zich bij thuisvoelen, aan alle kanten.’ Aldus de Amsterdamse hoofdcommissaris van politie Pieter-Jaap Aalbersberg. In een interne memo aan zijn chefs liet hij weten dat op het Sinterklaasfeest op Amsterdamse politiebureaus Zwarte Piet alleen welkom is als hij wordt vergezeld van gekleurde Pieten. De Telegraaf bracht de memo vandaag naar buiten. Aalbersberg ontkent dat het een statement ‘naar buiten’ is.

Gezegend is het land waar door bezuinigingen, onvoldoende politieke aansturing, mislukte reorganisaties en slechte werving en selectie van gekwalificeerd personeel de politie onder de maat blijft. Maar dit wanpresteren toch niet bovenaan de publieke agenda staat. Gezegend is het land waar de baas van de hoofdstedelijke politie tijd, energie en zin vindt om zich door middel van een interne memo uit te spreken over de kleur van Zwarte Piet tijdens de viering van het Sinterklaasfeest op politiebureaus. Conclusie is dat het met de zachte, feminiene kant van de Amsterdamse politie wel goed zit. Nu de masculiene kant nog. Gaat dat ooit lukken?

Foto: Nelle Boer als Zwarte Piet in TETEM Kunstruimte, Enschede tijdens tentoonstelling ‘Art Overijssel‘. Credits: Nelle Boer 2015.

Cecile Emeke: zwart is niet zwart. Maar dan ook: wit is niet wit

Het YouTube-kanaal van Cecile Emeke geeft een andere kijk op Nederland. Het onderscheidt en gooit niet op de grote hoop. Maar dan vooral wat de nieuwe Nederlanders betreft. Want zwart is niet zwart omdat het ene zwart niet het andere zwart is. Dat klinkt logisch. Nederland benut zo vele zwarte talenten niet. Dat is onverstandig en kortzichtig. Maar op dezelfde manier is wit niet wit omdat het ene wit niet het andere wit is. Als die nuancering nog meer tot de filmpjes van Cecile Emeke doordringt, dan is dit kanaal van wereldklasse.

Rechter vindt Zwarte Piet inbreuk op privéleven. Wat volgt?

Een bestuursrechter oordeelde vandaag dat Zwarte Piet leidt tot negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur, aldus Elsevier. Volgens de rechter is er geen sprake van discriminatie. De procedure was een vervolg op een kort geding dat tegenstanders van Zwarte Piet vorig jaar aanspanden tegen de gemeente Amsterdam. Burgemeester Van der Laan was in gesprek met de critici om het Sinterklaasfeest bij de tijd te brengen. Critici hebben de aanpassingen niet afgewacht. Amsterdam kan in beroep gaan of een nieuw besluit nemen over de intocht. Mogelijk omvat dat een beschrijving van nieuwe gemoderniseerde Zwarte Pieten.

Met dit oordeel lijkt het van de dam. Waar gaat tolerantie voor afwijkend gedrag over in intolerantie? Waar leidt negatieve stereotypering tot inbreuk op het privéleven? Want in de pluriforme samenleving met allerlei groeperingen met specifieke gevoeligheden loert de negatieve stereotypering om elke hoek. Goed kan ik me indenken dat mensen met een gekleurde huid zich verbazen of zelfs ergeren aan elementen van het Sinterklaasfeest. Zwarte Piet als knecht van de witte Sinterklaas. De volkse traditie van het kinderfeest kan best aangepast worden aan de nieuwe tijd. Als het Sinterklaasfeest niet wil verdwijnen, moet het meegaan met de eigen tijd. Verwijzingen naar slavernij of kolonialisme zijn niet nodig om de negatieve stereotypering af te wijzen, wat de rechter trouwens ook niet deed. Een voordeel bij een nadeel is daarom dat het debat zuiver blijft. Het gaat enkel en alleen om de negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur.

Positieve stereotypering is soms gevaarlijker dan negatieve stereotypering, zo wijst onderzoek uit. Mede omdat positieve stereotypering minder snel opgemerkt wordt omdat het onder de radar blijft. Zo opgevat werkt negatieve stereotypering positief om mensen scherp te houden over hun eigen vooroordeel dat ze kunnen bijstellen. Ze moeten alleen geleerd worden er goed mee om te gaan. Een kwestie van onderwijs en voorlichting. De openbaarheid lijkt de beste plek om negatieve stereotypering aan te pakken en om te buigen. Verbieden kan averechts werken als de negatieve stereotypering ‘ondergronds’ gaat. Het is jammer dat de Amsterdamse rechter de modernisering van Zwarte Piet halverwege die ontwikkeling in de wielen rijdt.

Foto: Rob Agterberg, Willibrord processie in Utrecht, 2012.

Geniaal theater van doventolk Jantjie schrijft geschiedenis

De 34-jarige doventolk Thamsanqa Jantjie is een genie. Er is een gezegde dat zegt dat kinderen en dronken mensen de waarheid spreken. Ondanks zichzelf. Daar kunnen frauderende doventolken aan toegevoegd worden. Jantjie is een kind van z’n tijd. Zonder kwalificatie als sign interpreter te hebben lukte het hem door z’n contacten binnen de ANC om op het wereldpodium te staan bij de plechtigheid voor Nelson Mandela. Zonder security check. Naast beroemde leiders. Een blanke kon daar niet staan. Beeld gaat voor de inhoud.

Jantjie is een lijder aan apartheid, aan positieve discriminatie en aan een opperste vorm van humor die hij tot het absurde heeft weten op te voeren. Tegen alle regels in en ondanks zichzelf. Hij verwijst naar stemmen in z’n hoofd zoals elke acteur doet. Iedereen trekt nu z’n handen van hem af. Thamsanqa Jantjie combineert al het sublieme dat de wereld overkomen is. En als alle goede kunst net naast de waarheid kijkt. Dada in reactie op de Eerste Wereldoorlog, absurd theater van Eugène Ionesco en Harold Pinter tot Thomas Bernhard na de Tweede Wereldoorlog en Monty Python als voortzetting van ‘1968‘. Jantjie is de voortzetting van apartheid.

Petitie tegen racistische Gordon vraagt RTL om excuses

‘Sara Lee‘ is de petitie ‘RTL: Apologize for Gordon Heuckeroth’s racist remarks at Chinese singer Xiao Wang‘ begonnen op Change.org. ‘Wij willen dat RTL excuses aanbiedt aan de Chinese gemeenschap’, luidt de vertaling van de Engelstalige petitie. Sara Lee richt zich niet op Gordon, maar op omroep RTL dat het programma ‘Holland Got Talent‘ op zaterdagavond op RTL5 uitzendt. Gordon Heuckeroth (en niet ‘Hueckeroth’ zoals Sara Lee schrijft) is een van de drie juryleden van de talentenshow.

Gordon maakte zijn als racistisch ervaren opmerkingen bij het optreden van de Chinees-Nederlandse Verdi-vertolker en wetenschapper Xiao Wang. Indirect  ook door RTL4 dat onder verwijzing naar auteursrechten het fragment van sociale media probeerde te weren. Nederlandse media negeerden het voorval omdat ze Gordon niet serieus nemen. Maar buiten Nederland kreeg het Engelstalige fragment volop aandacht. Het kwam bovenop alle beschuldigingen van de VN over Zwarte Piet, de Raad van Europa en de Nationale Ombudsman dat Nederland racistisch is. Ik eindigde m’n vorige posting over deze kwestie aldus: ‘Het is van een tenenkrommende platheid wat Gordon zegt. Wat is zijn talent eigenlijk?‘ Tekenen van de petitie kan hier. 

Foto: Logo ‘Sara Lee‘.

Zwarte Piet is geen Bruine Piet maar een Polderpiet. Horizon 2014

‘Hoewel er stevig debat is over kwesties die door onafhankelijke experts zijn aangebracht, mogen deze individuen geen doelwit worden van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of enige vorm van lastigvallen of intimidatie in hun verdediging van de mensenrechten, zoals is gebeurd in deze zaak.’ Aldus de vertaalde conclusie van de posting ‘Wat is de rol van de onafhankelijke mensenrechtexperts?‘ op het United Nations Blog dat ingaat op de Zwarte Piet-discussie. Dat kwam deze week in een stroomversnelling door de opmerkingen van mw. Verene Shepherd die onbezoldigd voorzitter is van een VN-werkgroep en zei dat het Sinterklaasfeest maar afgeschaft moest worden omdat Zwarte Piet een terugkeer naar de slavernij is.

Hoe en in welke mate de experts doelwit zijn van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of intimidatie is onduidelijk. De tekst is zo opgesteld dat een persoon die te ver gaat al tot de conclusie leidt.

Op 17 januari 2013 stuurden leden namens vier VN-organen (Werkgroep van mensen van Afrikaanse afkomst; de speciale rapporteur van culturele rechten; de onafhankelijke expert van minderhedenkwesties; en de speciale rapporteur over hedendaagse vormen van racisme, raciale discriminatie, vreemdelingenhaat en aanverwante intolerantie) een brief naar de Nederlandse regering om de feiten en het anti-racisme beleid te checken. Ze zeiden ervan op de hoogte te zijn gebracht dat ‘de Nederlandse viering van Zwarte Piet elk jaar deel is van het Sinterklaasfeest en voorafgaat aan en de viering van de kerstman begeleidt’. Dit suggereert ten onrechte dat het Sinterklaasfeest een afgeleide van het kerstfeest is. Dat gaat voorbij aan de eigen rol van Sinterklaas. Degenen die de VN-experts van informatie hebben voorzien lijken verre van correct te zijn geweest. Zo beschouwd valt het Verene Shepherd niet kwalijk te nemen dat ze op het verkeerde been is gezet.

Wat te doen? Jesse -bruin en in Nederland geboren zegt-ie- verwoordt het in een reactie: ‘Ik merk dat in de (sociale) media men te veel links of rechts oordeelt. ‘Zwarte Piet moet blijven en blijf van het Sinterklaasfeest af. ‘ Het is niet dat bruine personen af willen van Zwarte Piet als figuur. Niemand wilt de stoomboot met alleen Sinterklaas erop. Dat zou wel erg triest zijn, ook voor Sinterklaas.’ Hij stelt voor te stoppen met de verwijzing naar de slavernij en het Sinterklaasverhaal daarop aan te passen. Dat kan door te benadrukken dat Piet zwart is van het kruipen door de schoorsteen en geen kroeshaar heeft. Het kan immers iedereen zijn. Ook is een variant met allerlei soorten gekleurde Pieten mogelijk. Nederland kan aan de slag met een poldermodel voor een Zwarte Piet. Voor 2013 is het te kort dag, maar in 2014 kan de nieuwe Polderpiet dan in volle swing zijn.

Foto: Sinterklaas en Zwarte Piet op een dak op het punt om een telraam door een schoorsteen te gooien. Naast hen een mand met cadeaus/ kado’s / pakjes. Zonder plaats, 1960.