Alles is relatief, maar niet alles valt te relativeren. In de VS worden politici, acteurs en journalisten beschuldigd van seksuele intimidatie en verkrachting, maar daarin zit nogal wat verschil. Dat loopt van een gestolen zoen tot kindermisbruik. Hetzelfde geldt voor racisme. In Libië worden zwarte Afrikanen als slaven verhandeld door Arabieren, of zelfs vermoord. Op sociale media is de verontwaardiging hierover in ‘zwarte kring’ terecht groot.
In Nederland houden voor- en tegenstanders van het huidige Sinterklaasfeest zich bezig met het uiterlijk van Zwarte Piet omdat het de ziel van de ene of andere groep kinderen zou beschadigen. Het is nogal een verschil: een zoen of de verkrachting van een minderjarige. Slavenhandel en moord of een debat over een 19de eeuws kinderfeest dat 170 jaar later qua moraal niet meer in de eigen tijd zou passen. Cultuurrelativisme wordt doorgaans in de strijd gegooid door degenen die verantwoordelijkheid willen ontlopen en de schuld af willen schuiven, maar als de ‘overtredingen’ zo ver uiteenlopen is het toch gepast om enig onderscheid te maken.
De kijk van BBC-correspondente Anna Holligan op de kwestie Sylvana Simons zegt veel over de kijk van Anna Holligan. Ze geeft een redelijk overzicht, maar laat ook een en ander liggen. Hoewel ze vermeldt dat het om een kleine minderheid (‘a small but significant section of society’) gaat die protesteert tegen Simons en de verandering van Zwarte Piets uiterlijk, suggereert ze door de keuze van haar voorbeelden tegelijkertijd dat het om een tweedeling in de Nederlandse samenleving zou gaan. Pro- en anti-Zwarte Piet. Dat lijkt overdreven. De meerderheid van Nederlanders neemt een afwachtend standpunt in en houdt zich afzijdig van het debat.
Het is ook opmerkelijk dat Holligan de felle afkeuring door het kabinet en de meeste politieke partijen van het soort racisme dat Simons treft niet vermeldt. Opvallend is dat Holligan zoveel aandacht besteedt aan de opinie van mediasterren als Humberto Tan en Sylvana Simons. Zij geeft niet de essentie weer van het Nederlandse poldermodel dat gaat voor geleidelijkheid. Er lijkt bij een meerderheid van de Nederlanders consensus te bestaan over het feit dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet veranderen. Op zo’n manier dat ook kinderen erin mee kunnen groeien. Alleen op welke manier en in welk tempo bestaat verschil van mening. Het is trouwens de vraag of de achtergrond van Zwarte Piet direct volgt uit slavernij. Omdat het door sommigen zo wordt opgevat is dat een voldoende reden om dat uiterlijk te veranderen. In de richting schoorsteenpiet.
Het zijn juist de hardliners aan beide kanten die het proces verstoren door op de rem of het gaspedaal te willen gaan staan. Activist Quinsy Gario schept verwarring door een redelijk overzichtelijke kwestie van geleidelijke verandering te verbinden met het begrip wit gedrag (‘White supremacy’) dat hij rechtstreeks uit het publieke debat van de VS importeert. Maar de 37-jarige man uit Kudelstaart die het gewraakte filmpje over Simons maakte en zichzelf bij de politie heeft aangegeven is eerder een sukkel, dan een ideologische scherpslijper als David Duke (KKK), Steve Bannon (Breitbart) of Richard Spencer (leider alt-right beweging).
Het leidt geen twijfel dat de bedreiging van Simons onaanvaardbaar is. Maar of het gedachtengoed dat hiertoe leidt het best besteden kan worden door de verschillen die samenhangen met ras en herkomst uit te vergroten en in een Amerikaans kader te zetten of juist klein te maken om ze geleidelijk op te ruimen is de hamvraag.
Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Dutch race hate row engulfs presenter Sylvana Simons’ van Anna Holligan voor BBC News, 25 november 2016.
‘In plaats daarvan legt hij Nederlanders een nadrukkelijk uit de VS stammende opvatting van racisme op.’ Dat is de sleutelzin uit de ingezonden brief in de NRC van dr. Hans Siebers die als wetenschapper aan de Universiteit Tilburg gespecialiseerd is in culturele diversiteit en etnische identiteit. Hans Siebers heeft het over de Afro-Amerikaanse regisseur Roger Ross Williams die met een Nederlander getrouwd is en in opdracht van CNN de documentaire Blackface maakte die vorige week online ging. Een bij vlagen humoristisch verslag met een ernstige ondertoon dat bedoelt lijkt om racisme te bestrijden. Maar Siebers ziet in de stellingname van Ross Williams juist het omgekeerde: ‘Zijn bewering mist elk fundament en dreigt racisme juist te bevorderen. ‘
Siebers stelt dat ‘de relevante vraag is of Zwarte Piet de sinterklaasvierders hier en nu aanzet tot racistische gedachtes en handelingen. Hiervoor is geen enkel bewijs.’ Vervolgens meent Siebers dat het racisme in Nederland onlosmakelijk is verbonden met de Holocaust dat leidde tot ‘naoorlogse antiracisme in dit land’. Een complexe redenering waarvan het niet op voorhand duidelijk is of het klopt. Want door sinterklaasvierders van racisme te betichten, zou je ze er volgens Siebers van beschuldigen de Holocaust te legitimeren.
Siebers heeft een punt dat Ross Williams als Amerikaans staatsburger cultureel imperialisme bedrijft door zijn in de Amerikaanse situatie gewortelde opvattingen over racisme naar Nederland te transformeren en deze zonder enig voorbehoud voor andere omstandigheden voor Nederland geldig te verklaren. Ondersteunend bewijs voor het feit dat Ross Williams cultureel imperialisme bedrijft is dat in de documentaire degenen die het beste Engels spreken, de Amerikaanse opvatting over racisme het meeste delen en zich het meest lijken te vereenzelvigen met de Amerikaanse kritiek Ross Williams bijvallen in de verontwaardiging over Zwarte Piet.
Maar zal iemand zich mogelijk afvragen is gelijkheid dan geen universele waarde die in gelijke mate geldt voor alle landen? Dat ligt genuanceerd. De activisten tegen Zwarte Piet verwarren discriminatie en racisme met elkaar. Discriminatie als sociologisch verschijnsel kan een positieve sociale werking hebben omdat het door binding dient om groepsvorming te bevorderen. Zoals gelovigen zich verzamelen binnen een religie en zich onderscheiden van andersdenkenden. Positieve discriminatie wordt maatschappelijk en juridisch toegestaan en komt in alle landen voor. Dat is geen racisme. Daarvoor is meer nodig, zoals het als minderwaardig bestempelen van alle leden van een ras. Dat is bij het Sinterklaasfeest niet aan de orde. Stereotyperende uiterlijkheden zoals dikke lippen, kroeshaar en krom praten die vermoedelijk sinds het midden van de 19de eeuw in de Sinterklaastraditie zijn ingeweven worden de afgelopen jaren juist van bovenaf afgezwakt.
Ross Williams lijkt door zijn begripvolle houding heel wat van het Sinterklaasfeest te begrijpen, maar begrijpt er uiteindelijk toch te weinig van. De grootste fout die hij maakt is dat hij zijn Amerikaanse opvatting van racisme die wortelt in de keiharde politieke en maatschappelijke Amerikaanse verhoudingen zonder voldoende rekening te houden met fundamentele verschillen projecteert op de Nederlandse situatie. Dat gaat mank. Ross Williams heeft gelijk dat racisme bestreden moet worden en onder alle omstandigheden onaanvaardbaar is, maar waarom hij dat met het Sinterklaasfeest verbindt is de vraag. Door ‘wit’ en ‘zwart’ tegenover elkaar te zetten introduceert hij juist het racisme in het Sinterklaasfeest dat er helemaal niet is.
Wat is dit voor intocht van Sinterklaas? In het Gelderse Aerdt. Een kern van de gemeente Rijnwaarden. Slechts één Zwarte Piet begeleidt Sinterklaas. Ligt het antwoord in de vele kernen die allen hun eigen intocht hebben? Alleen die in Spijk, Lobith/Tolkamer, Herwen en Pannerden kregen de burgemeester of een wethouder op bezoek. Dan resteert elders een intocht die een povere indruk maakt. Hoewel de fanfare veel goedmaakt. Maar wie goed kijkt ziet in de verte nog een paar Pieten aan komen rennen. Ze hebben hun eigen intocht gemist.
Iedereen heeft meerdere identiteiten. Niemand is alleen maar donker gekleurd, religieus, homoseksueel, bejaard, hoogopgeleid, kok, Amsterdammer, kunstliefhebber, voetballer of metselaar. Of kies uit de vele duizenden identiteiten waaruit iedere burger kan kiezen. Wie die veelheid ontkent is beperkt bezig.
Wie de eigen identiteit terugbrengt tot een religie, een levensovertuiging, een hobby of de eigen huidskleur doet zichzelf tekort. Da’s een tocht met oogkleppen waaraan alle andere identiteiten ondergeschikt worden gemaakt. Niet verstandig als de nuance wijkt en grote woorden als racisme of slavernij dat moeten legitimeren. In een bestrijding van het negatieve die het negatieve koestert. Ten koste van de eigen meerduidigheid. Niet meedoen. Keep laughing.
Zijn Belgen verstandiger over Zwarte Piet? Het lijkt er sterk op. Op het moment dat het Interfederaal Gelijkekansencentrum onder druk ligt vanwege politieke benoemingen die een opponent tot de diskwalificatie ‘verrottingsstrategie’ bracht, komt het met een uitspraak over Zwarte Piet: ‘Het antwoord is dat er in de figuur van Sinterklaas en (een al dan niet stereotype) Zwarte Piet geen sprake is van een strafbare vorm van racisme of een wettelijk verboden vorm van raciale discriminatie.’ Met een beperking: ‘Dat zou wel zo zijn wanneer een concrete uitbeelding van Sinterklaas en Zwarte Piet gepaard zou gaan met strafbare racistische uitspraken of handelingen’. Maar da’s bij de viering van het Sinterklaasfeest allang niet meer aan de orde. Zo, dat staat.
Sinterklaas van België is geen racist en de Belgische Zwarte Piet geen racistische stereotypering. Nu Nederland nog waar een strijdbare minderheid Zwarte Piet een racistische stereotypering vindt. Met een ‘Zwarte Piet-debat’ met extreme proporties tot gevolg. Zijn Belgen minder gestrest als het om Zwarte Piet gaat?
Ziet fractievoorzitter van GroenLinks in Amsterdam Zuidoost Iwan Leeuwin spoken? Leidt hij aan tunnelvisie? Het Parool meldt dat Leeuwin kwaad is weggelopen bij de presentatie van een uit papieren en bloemen bestaand beeld van Nelson Mandela ter gelegenheid van de opening van het Nelson Mandelapark. Volgens Leeuwin leek het door kinderen van de basisscholen De Achtsprong en de Rozemarn gemaakte beeld teveel op Zwarte Piet. De kinderen waren zelf ook aanwezig bij de opening, evenals burgemeester Van der Laan en ambassadeur Bruce Koloane van Zuid-Afrika. Uit de FB-pagina van Leewin blijkt dat Leeuwin zich de laatste tijd veelvuldig bezig houdt met het debat over Zwarte Piet. Trouwens, ooit een Zwarte Piet met grijs haar en een kostuum met de vlag van Zuid-Afrika gezien die het Amandla! gebaar maakt? Nou, Iwan Leeuwin wel.
Foto 1: Beeld Nelson Mandela bij opening Nelson Mandelapark in Amsterdam, 24 oktober 2014. Credits: ANP.
Foto 2: Beeld Nelson Mandela bij opening Nelson Mandelapark in Amsterdam, 24 oktober 2014. Credits: Wouter Methorst.
Gaat de discussie over stroopwafel, kaas, Smurf- of gekleurde Pieten ergens over? Nee. Zowel voor- als de tegenstanders maken zich belachelijk. Ze laten zich voor karretjes spannen en missen de kans om te zwijgen. Hun politieke kleur en wereldbeeld drukt Zwarte Piet kapot. Ze halen er van alles bij dat slechts zijdelings met Zwarte Piet te maken heeft: racisme, discriminatie, slavernij, nationalisme, identiteit of vaderlandsliefde.
Het debat gaat tussen de voorstanders voor verandering van Zwarte Piet en de tegenstanders ervan. Waarbij Sinterklaas zich opvallend van de domme houdt. Dat wordt uitgevochten op media waar tegenstanders de meerderheid hebben, maar voorstanders aan de winnende hand lijken omdat ze in onderonsjes meer toegang tot de oude media hebben. De FB-pagina Pietmakeovergeeft voorstanders een podium. Vele voorstanders maken er een politieke exercitie van en schieten in de bevoogdende houding die afgelopen jaren de stemmers van de PvdA naar de PVV jaagde. Ondanks Wilders onvermogen dat blijkbaar kleiner is dan het onvermogen van de PvdA. Tegenstanders zetten zich schrap op de FB-pagina Pietitiemet meer dan 2 miljoen likes.
Zo tekent zich een strijd af tussen een ‘elite‘ van BN’ers die door kunstzinnige of maatschappelijke ‘betere’ kringen nauwelijks gekend zal worden omdat die elite bekend is van de televisie waar ze hun onbeduidende kunstjes uitvoeren. De treurbuis die juist focus en realiteit is van de massa die door de eigen ‘elite‘ nu zo bevoogdend toegesproken wordt. Zodat de massa zich niet vertegenwoordigd voelt in het eigen domein van soap, amusement, quiz en kletsprogramma en richting volgende identiteitscrisis wordt gejaagd.
Als ik met het mes op de keel moet kiezen dan kies ik voor de massa en tegen de zelfbenoemde bovenlaag uit Hilversum die de eigen bekendheid die het enkel en alleen aan de massa ontleent inzet tegen die massa. Da’s ondankbaar en werkt averechts. Want Zwarte Piet verandert gewoon vanzelf en is afgelopen jaren stilzwijgend ook al veranderd. Maar stille diplomatie is aan het klatergoud en de eigen positionering van Pieter Hilhorst, Coosje Smid, Sophie Hilbrand, Tanja Jess en al die andere lokale helden uit het Hilversumse niet besteed.
Foto 1: Schermafbeelding van FB-pagina ‚Pietmakeover’, 18 oktober 2014.
Foto 2: Schermafbeelding van FB-pagina ‚Pietitie’, 18 oktober 2014.
‘Kijk, drie rijstkakkers.’ En met die hangende snijtand, die niet vallen wil, wijst zij naar de straat. Waarachtig, als ik buiten kom en mijn kraag opzet voor een drafje naar de tram toe, wordt mijn aanloop gehinderd door drie zwartjes die mij de weg versperren.‘ Aldus een passage in de novelle ‘Het Dwaallicht‘ van Willem Elsschot uit 1946. Hoelang zal het nog duren voordat deze passage wordt geschrapt wegens racisme? Wanneer wordt de rest van de literatuur opgeschoond door een politiek correcte gedachtepolitie?
Denk aan W.F. Hermans die in de roman ‘Ik heb altijd gelijk‘ uit 1951 de hoofdpersoon Lodewijk over de katholieken laat zeggen: ‘De katholieken! Dat is het meest schunnige, belazerde, onderkruiperige, besodemieterde deel van ons volk! Maar díe naaien er op los! Die planten zich voort! Als konijnen, ratten, vlooien, luizen. Die emigreren niet! Die blijven wel zitten in Brabant en Limburg met puisten op hun wangen en rotte kiezen van het ouwels vreten!’
Wat is er met Nederland aan de hand? Moet er in verhalen en tradities geschrapt, gewijzigd, gehakt, verhuld of voor een lieve vrede gezwegen worden omdat een minderheid dat wil? Wat zegt die wens over de stand van de Nederlandse maatschappij? Is het onzekerheid, onnozelheid, angst of gebrek aan geloof in eigen identiteit? Is het omgekeerd racisme uit zelfhaat voor het eigene?
Het is werkelijk om er de kriebels van te krijgen. Wat is dat voor beweging die culturele uitingen wil censureren omdat ze kwetsend zouden zijn? Mag beledigen niet meer?Waar eindigt dat? Zelfs de dichtregels die lange tijd als de eerste Nederlandse literatuur golden kan een minderheid discriminerend opvatten: ‘Alle vogels hebben nesten gebouwd, behalve jij en ik. Waar wachten we op?Het wachten is op de bond van daklozen die deze zin wil verbouwen omdat de uiting kwetsend zou zijn.
Zo valt er over bijna alles door de een of andere minderheid wel iets aan te merken op een boek, een film, een traditie, een kunstwerk of een televisieprogramma. Wie het pleidooi van een minderheid ondersteunt voor het schrappen, wijzigen, onderdrukken of censureren van cultuuruitingen begeeft zich op een hellend vlak en is bezig de geschiedenis te herschrijven. Dat is onbegonnen en dom werk.
Zwarte Piet behoort tot een traditie die waarschijnlijk uit de 19de eeuw dateert. Dat zegt iets over Nederland en de Nederlanders en kan niet zomaar weggepoetst worden. Want dat roept bij een meerderheid weer vervreemding en reacties op. Een minderheid die kritiek heeft op een cultuuruiting heeft recht van spreken, maar zou zich niet op de uiting zelf moeten richten, maar op de context van die uiting. Bijvoorbeeld door te pleiten voor een lesprogramma over slavernij.
Zwarte Piet moet veranderen om hetzelfde te blijven. Da’s de uitkomst van een maatschappelijk proces. Burgemeester Van der Laan liet vandaag weten in beroep te gaan bij de Raad van State tegen de beslissing dat hij de vergunning voor de sinterklaasintocht opnieuw moet bekijken. Het Amsterdamse Sinterklaascomité werkt al aan een nieuw uiterlijk van Zwarte Piet. Dat Amsterdamse voorbeeld doet wellicht elders volgen.
De burgemeester heeft gelijk zich niet in de rol van zedenmeester te laten drukken. Voor je het weet beginnen tegenstanders van de Gay Pride een zaak om een voor velen controversieel uiterlijk aan de kaak te stellen. Verschil is dat nu Zwarte Piet de wind tegen heeft en de Gay Pride de wind mee. Ofwel, Gay Pride is nu politiek correct en Zwarte Piet incorrect. Maar die mode kan zo omdraaien. Dan moeten homojongens en lesbomeisjes zich aanpassen aan de nieuwe zedelijkheid om stereotypering tegen te gaan. Tegenstanders van Zwarte Piet doen er verstandig aan geleidelijkheid te zoeken. Altijd beter om verder te kijken dan de eigen neus lang is.
George Knight 