Is dit serieus bedoeld of satire? De vraag is lastig te beantwoorden. Wellicht is het dat allebei tegelijk. Het vertrouwen in techbedrijven als Facebook loopt snel terug en in navolging daarvan ook in bedrijven als Google, Amazon en Apple, maar tot KPMGUK lijkt dat besef nog niet doorgedrongen. Of was dat nog niet ten tijde van het ‘Executive Exchanges Event’ in het Londense Science Museum in februari 2018. De techbedrijven hebben hun zaken niet op orde en zijn afgelopen jaren te laat en te weinig opgetreden. KMPGUK claimt bedrijven uit te dagen om zichzelf uit te dagen met als doel het doorvoeren van veranderingen. Vaag genoeg om het in een promotiefilmpje te vatten waaraan niemand zich een buil kan vallen omdat het zo nietszeggend is. Alleen, KPMGUK lukt het ondanks deze vaagheid toch om de plank mis te slaan. Dat geeft niet zozeer te denken over Facebook of Google, maar vooral over de politieke antenne van KPMG dat nieuws promoot dat achterhaald is. KPMGUK haakt aan bij techbedrijven die afgehaakt worden in de politiek en de publieke opinie. Was de mammoettanker van KPMG niet meer te stoppen? Exact de kritiek die bedrijven als Facebook en Google ook krijgen. In hun wereldvreemdheid. Zo opgevat klopt de logica van de onzin die KPMGUK beweert.
Rijken brengen hun spaarvarkens onder in belastingparadijzen, in tax havens. Naar schatting is ongeveer 1/3 van de totale wereldrijkdom er op bankrekeningen ondergebracht, zo’n 21 en mogelijk 32 biljoen dollar. Da’s ongeveer de omvang van de Amerikaanse en Japanse economie samen, zo stelt de International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) in een artikel. Een biljoen is 1000 miljard. Belastingparadijzen brengen de democratie om zeep. Financiële instellingen en advocatenfirma’s verdienen aan dit verduisteren en omsluizen.
Door de verstorende effecten is belastingontduiking ongewenst. Over geld dat individuen verduisteren wordt geen belasting betaald. Het wordt door de rijken, de scharrelaars en de machtigen ontdoken. Da’s niet goed voor de inkomsten, de solidariteit en de belastingmoraal. Nog eens verscherpt door de crisis waarbij reserves van overheden zijn gaan zitten in de redding van financiële instellingen. Op kosten van de betalingbetaler die niet in de omstandigheid verkeert om z’n geld elders onder te brengen. Degenen die aangeslagen worden moeten daardoor zwaarder belast worden. Ze dienen bij te passen wat de rijken en machtigen ontduiken.
Overheden kiezen de makkelijke weg en draaien door lastenverzwaringen steeds meer de duimschroeven aan van de burgers. Van die burgers welteverstaan die ze eenvoudig te pakken krijgen. Dat zijn voor een groot deel de goedwillende burgers in het middensegment. Bij de armsten is weinig te halen, en rijken gebruiken foefjes om minder te betalen dan ze normaal gesproken zouden moeten betalen. Landen die met elkaar concurreren om inkomsten van anderen binnen te halen komen lastig tot maatregelen om de rechtvaardigheid in de belastingmoraal terug te brengen. Bewustwording door publiciteit van ngo’s is het enige wat overblijft.
Da’s precies wat de onderzoeksjournalisten van de ICIJ doen met OffShoreLeaks. Een project van een jaar. Ze hebben 2,5 miljoen bestanden gekraakt met de geheimen van meer dan 120.000 offshore-bedrijven en trusts. Ze onthullen de verborgen deals van politici, oplichters en superrijken. Naar verluidt staan er zo’n 130.000 namen uit 170 landen op. Afgelopen donderdag publiceerden onder meer The Guardian, Le Monde en de Süddeutsche Zeitung de eerste resultaten. In Nederland werken Joop Bouma en Martijn Roessingh van Trouw mee. Ze lichten toe, noemen buitenlandse namen, maar hebben nog geen Nederlandse namen onthuld. Staatssecretaris van Financiën Frans Weekers (VVD) wil inzage in de lijst, maar Trouw weigert die te geven.
In een opiniestuk in De Morgen is econoom Ewald Engelen niet onverdeeld gelukkig met de onthullingen. Hij ziet ze als explosief, maar: ‘Het leidt de aandacht maar af van de echte boeven. De piraterij van plutocraten, fraudeurs, zichzelf verrijkende politici en andere dolende zielen is namelijk kinderspel vergeleken bij de legale belastingontwijking door de keurige blazerbrigade die multinationals als Shell, Philips, Unilever, Amazon, General Electric, Wall Mart, Volkswagen – even ademhalen – GDF Suez, Arcelor Mittal, Anheuser-Busch, BP en ExxonMobil aanvoert.’ Hij vreest het scenario dat OffShoreLeaks afleiding wordt om niet op te treden tegen multinationals. Zoals VPRO’s Tegenlicht ze in de Tax Free Tour schetst. Of staan er actieve politici op de lijst?
Overheden trekken samen met bedrijven op om tegengeluiden uit te schakelen. In een schemergebied waarin de overheid zich verschuilt, weliswaar via een woordvoerder de ‘volle verantwoordelijkheid’ neemt, maar bedrijven achter de schermen het vuile werk opknappen. Met het ongenoemde als tegenprestatie. De reden is dat overheden en bedrijven door samenwerking hun positie verstevigen. Economische en politieke toetreders worden buiten de deur gehouden. Deze samenwerking is het failliet van de open samenleving.
Enkele voorbeelden maken dit duidelijk. WikiLeaks is buiten de orde geplaatst door de ‘patriottische’ opstelling sinds december 2010 van de Amerikaanse betaalmaatschappijen Visa, MasterCard, PayPal, Western Union, Amazon en Bank of America. Met als gevolg dat WikiLeaks naar schatting $130.000 per maand minder inkomsten heeft en nu door de reserves heen is. Feitelijk zijn de klokkenluiders economisch gewurgd.
Nergens is WikiLeaks aangeklaagd, illegaal verklaard of in staat van beschuldiging gesteld. Eduard Wasserman raakt de kern als-ie zegt: ‘Censuur, zoals alles in het Westen is geprivatiseerd‘. PayPal verklaart dat het betalingen verbiedt aan iets dat illegale activiteiten ‘aanmoedigt’. MasterCard zegt dat ‘haar regels klanten verbieden om direct of indirect betrokken te zijn bij of het vergemakkelijken van elke actie die illegaal is.’ Deze verklaringen slaan juridisch nergens op. Ze dienen uitsluitend om de tegenbeweging uit te schakelen.
De Occupy-beweging wordt opener aangepakt, maar ook daar is de vermenging van overheid en bedrijfsleven duidelijk. Een gerechtelijke uitspraak verbiedt de demonstranten van Occupy Wall Street nog langer in Zuccotti Park te kamperen. De uitspraak is afgedwongen door de stad New York in samenwerking met Brookfield Office Properties. In Londen is het de Conservatieve, ondernemingsvriendelijke burgemeester Boris Johnson die een juridische kennisgeving aan de Occupy London Stock Exchange bij St. Paul’s kathedraal voorbereidt.
Een samenleving die niet om kan gaan met tegengeluiden verzwakt zichzelf. De Occupy-beweging en WikiLeaks zijn vanuit de basis ontstaan en niet te controleren. Ze verwoorden onrecht dat nergens klinkt. Ook niet in de gevestigde media. Over illegale activiteiten van de Amerikaanse overheid en het ontbreken van democratische controle op de miljardensteun aan banken en financiële instellingen. Censuur die bedrijven namens overheden uitoefenen ondermijnt het vertrouwen in rechtsstaat, democratische orde en overheid.
Foto: Cartoon St. Paul’s protest, Londen; met de tekst van de bisschop: ‘Ik heb een bliksemschicht en een plaag sprinkhanen besteld voor het geval het waterkanon niet komt opdagen’
George Knight 