Het belasten van rijken is simpel, de uitvoering is weerbarstig

Schermafbeelding van deel artikel ”Belast de rijken’, is het zo simpel?‘ van Caroline de Ronde voor BNNVARA, september 2021.

Er zijn weinig zekerheden meer. Van sociaal-democraten of media die zijn uitstaan uit de sociaal-democratie zou je verwachten dat ze ondubbelzinnig opkomen voor de zwakkeren en het ontwijken van belasting door vermogende individuen en multinationals willen corrigeren. Weten sociaal-democraten nog hoe ze het sociaal-democratische gedachtengoed moeten koesteren? Of zwijmelen ze weg in een lifestyle-achtige houding waarachter de sociaal-democratie verdwijnt en vervangen wordt door een relativerende riedel waaruit geen enkele overtuiging meer blijkt?

Online redacteur van BBN/VARA Caroline de Ronde geeft commentaar op de tekst op een jurk van het Democratisch congreslid Alexandria Ocasio-Cortez (AOC). De tekst luidt ‘Tax the Rich‘. AOC droeg die jurk eerder deze maand op het Met Gala, een jaarlijks benefiet voor het New Yorkse Metropolitan Museum of Art’s Costume Institute. Toegang 35.000 USD.

Rep. Alexandria Ocasio-Cortez (D-N.Y.) attends the 2021 Met Gala in New York City on Monday.
(Kevin Mazur / MG21 / Getty Images). LA Times, 14/15 september 2021.

De Ronde geeft haar mening in de kop: ‘‘Belast de rijken’, is het zo simpel?‘. Ja, Caroline, zo simpel is het. In elk geval het idee om dat te doen. Het is een uiting van politieke wil om de rijken te belasten, zoals het ook een uiting van politieke wil is om de rijken allerlei belastingfaciliteiten te gunnen die de middenklasse en reguliere werknemers ontberen.

Inzichtelijk is het verrekenen van verliezen waar Donald Trump gebruik van maakte. Hij betaalde in 15 jaar minder belasting dan reguliere werknemers. Deels was dat fraude, maar deels was dat een normale legitieme constructie.

In de rechtse Amerikaanse pers werden in reactie op AOC’s statement op haar jurk onderzoeken genoemd die voorbijgaan aan de kern van AOC’s kritiek. Namelijk dat vermogende individuen en bedrijven relatief weinig belasting betalen. Een redactioneel van de Washington Examiner zegt dat de VS het meest progressieve belastingregime ter wereld heeft. Dat is de theorie, het Potemkin-schema dat voorbijgaat aan fiscale constructies en offshore ontsnappingsmogelijkheden om vermogens nergens te laten landen en uit handen van de nationale belastingdienst te houden.

Ook Bill Maher liet zich in zijn Real Time show verleiden door dat standpunt, maar werd door zijn gasten op de vingers getikt. Net als rechtse media legt hij AOC’s woorden verkeerd uit en suggereert hij dat zij zegt dat de rijken geen belasting betalen. Het progressieve Salon zegt daar onder verwijzing naar de gasten Dan Savage en Gillian Tett in een commentaar over dat de rijken in de VS sinds 50 jaar steeds minder belasting zijn gaan betalen. Dat stelt AOC aan de orde om de verzorgingsstaat overeind te houden.

Als AOC zegt ‘Tax the Rich‘ dan kan het niet anders dan dat ze bedoelt dat rijke individuen en bedrijven naar ratio belast moeten worden omdat ze steeds minder belasting zijn gaan betalen. Dat moet weer in evenwicht worden gebracht. Maar rechtse Democraten en de Republikeinen houden dat tegen.

De Ronde somt het allemaal netjes op in haar artikel en geeft aan te weten waarover ze praat door de juiste deskundigen te raadplegen, maar bouwt haar betoog desondanks merkwaardig op.

Tevens lijkt ze mee te gaan in het misleidende idee over het belang van bedrijven dat het artikel aanstipt en waarvan het onduidelijk is wat ze daar van vindt. De Ronde citeert auteur Sander Heijne die zegt dat bedrijven zorgen voor werkgelegenheid en welvaart, maar dat tegelijk weer relativeert. Dat is niet alleen door het recente grootschalige ingrijpen van overheden (2008, 2020/2021) achterhaald, maar gaat ook voorbij aan de rol van de overheid wat betreft innovatie en spin-off, en het scheppen van voorwaarden zonder welke bedrijven niet kunnen functioneren (onderwijs, transport, glasvezelnetwerk, veiligheid).

Het wordt er raadselachtig op als De Ronde in de slotalinea Heijne parafraseert: ‘Welvaart kan niet langer dienen als graadmeter voor welzijn’. Ze citeert Heijne: ‘In het maatschappelijk debat is er wel steeds meer aandacht voor welzijn, maar je ziet dat we in beleid nog heel eenzijdig op de economische groei zitten‘. Wat heeft dat direct met belastbaarheid en de wildgroei van fiscale constructies te maken waar de rijken van profiteren? De economische groei komt immers niet terecht bij degenen die weinig verdienen of bij degenen uit de middenklasse die relatief zwaar belast worden omdat vermogende individuen en bedrijven belasting ontwijken.

Door Heijne het laatste woord te geven relativeert De Ronde met dit citaat verregaand het belang van sociaal-economische aspecten. Natuurlijk is welvaart meer dan welzijn, maar zo’n relativering geeft nog steeds geen antwoord op de vraag of de welvaart maatschappelijk gelijk verdeeld is. Karl Marx noemde het gangbare economische systeem, de onderbouw. Daar zijn belastingdruk en een belastingsysteem waarin rijke individuen en bedrijven hun eerlijke deel betalen onderdeel van. Nu doen ze dat niet en dat stelt AOC ter discussie. Zo simpel is het.

Ongelukkige marketing van CDA’er Wopke Hoekstra

Minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) gaat gelijk al de fout in als hij in het fragment van Jinek zegt: ‘Ik denk eerlijk gezegd dat wij allemaal, en dat geldt dus ook voor mij, te laat zijn gaan zien wat er bij die middenklasse aan de hand is’. Hiermee stelt hij dat degenen die aan de knoppen zitten dezelfde politieke verantwoordelijkheid hebben als degenen die niet aan de knoppen zitten. Hij kan het niet menen. Wat hij zegt is onzinnig en ontstijgt niet het niveau van politieke marketing. Waarom hebben hij of zijn partijgenoten niet gezien wat er de afgelopen jaren met de middenklasse is gebeurd en hebben ze voorstellen gedaan om de positie ervan te verbeteren? Hoekstra houdt zich dom en doet alsof hij niet weet uit welke hoek de wind waait.

Hoekstra heeft als minister van Financiën macht om in te grijpen. Hij verliest nog meer aan geloofwaardigheid als een eerlijk en zinvol analyticus als hij de positie van de middenklasse direct koppelt aan die van slecht geïntegreerde minderheidsgroepen en zijn eigen verantwoordelijkheid nog verder probeert af te schuiven.

Hoekstra treedt buiten zijn eigen lichaam, kijkt er van een afstand naar en doet er pseudo-koel verslag van alsof hij iets nieuws te melden heeft. Hij is zichzelf niet, maar wie hij wel is blijft onduidelijk. Hij is een lege huls die met marketing wordt gevuld maar in de kern een verwarde denker die z’n zaken niet op orde heeft.

Onder de middenklasse wordt de meerderheid van de bevolking verstaan. Naargelang de definiëring valt 60 tot 90% van de bevolking eronder. In inkomen loopt dat van 1 maal modaal tot (naargelang de omschrijving) 2,5 tot 3 maal modaal. Dus van 36.000 euro tot maximaal 90.000 of 108.000 euro. De middenklasse kan zich niet onttrekken aan de collectieve lastendruk. Dat achtereenvolgende kabinetten Rutte beweerden zich in te zetten voor lastenverlichting wil niet zeggen dat dit feitelijk ook bereikt is. Integendeel, de afgelopen jaren is de opbrengst uit lastenverzwaring door de overheden via heffingen, premies en belastingen met zo’n 3% van het bruto binnenlands product toegenomen tot bijna 39%. Dat wordt grotendeels door individuen opgebracht. Vermeend en Van der Ploeg concluderen aan de hand van een OESO-rapport van eind 2018 dat vooral de belasting- en premiedruk op arbeid in Nederland veel te hoog is. Dat is een langlopende ontwikkeling.

Er bestaat politieke consensus over dat de afgelopen decennia de middenklasse relatief in inkomen is achtergebleven en dat die relatieve achteruitgang gerepareerd moet worden. Alleen, als dat bij beloften blijft en spin van politici als Menno Snel (D66) en Wopke Hoekstra, dan zijn het niet meer dan mooie woorden.

Evenwichtige belastingheffing naar draagkracht en collectieve lastendruk die niet grotendeels op de middenklasse wordt afgewenteld kunnen niet los gezien worden van het aanpakken van belastingontwijking door vermogende individuen en internationaal opererende bedrijven. Het is al te makkelijk om de lastenverzwaring van de middenklasse die haar vermogen niet kan verbergen steeds meer op te schroeven.

Hoekstra handelt onethisch. Hij neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen falen en schuift die kleinhartig af op minderheidsgroepen. Politici als Snel, Hoekstra of Rutte jongleren met mooie woorden, maar voegen niet de daad bij het woord. Dat is deels begrijpelijk omdat hun macht beperkt is vanwege het globale karakter van de economieën, het lastig aan te pakken probleem van de belastingontwijking en een slecht georganiseerde Belastingdienst, maar deels onbegrijpelijk omdat waar ze in de afgelopen jaren in konden grijpen te weinig hebben gedaan. In de VVD klinken sinds voorjaar 2019 met het oog op het neutraliseren van de populisten geluiden van Rutte en fractieleider Klaas Dijkhoff om de middenklasse te ontzien en het bedrijfsleven relatief zwaarder te belasten. Om niet achter te blijven doet Hoekstra in de jacht op de centrum-rechtse kiezer dezelfde duit in het zakje, maar haalt tegelijkertijd zijn betoog onderuit door zijn onmiskenbare gebrek aan oprechtheid en zijn zelfpromotie die de aandacht vestigt op zijn gebrek aan integriteit en samenhang.

Maatschappelijk exorcisme van grensoverschrijdend seksueel en fiscaal gedrag kan kloof tussen machtigen en machtelozen dichten

De laatste weken veranderde er in de beeldvorming iets fundamenteels in de houding tegenover autoriteiten. Het aloude voordeel van de twijfel is in zijn tegendeel verkeerd. Eerst was er de beschuldiging van seksuele intimidatie of verkrachting van de Amerikaanse filmproducent Harvey Weinstein die tot onthullingen leidde. Slachtoffers kwamen met beschuldigingen. Aan het adres van acteur Kevin Spacey, islamist Tariq Ramadan, producent Job Gosschalk, acteur Dustin Hoffman en talloze politici. Inclusief de Republikeinse kandidaat-senator voor Alabama Roy Moore. Het wachten is op de onvermijdelijke afrekening met het boegbeeld van seksuele intimidatie en platvloersheid tegenover vrouwen, president Donald ‘grab them by the pussy’ Trump. En er zijn de onthullingen in de Paradise Papers die de Britse koningin, de Ierse popstar Bono, Brexiteers en internationaal opererende bedrijven van hun voetstuk stootten. De schijnheiligheid is onderbouwd met feiten.

Welke les valt te trekken uit die vroomheid in schijn van machtige bedrijven en individuen die niet zijn wat ze zeiden te zijn? Degenen die met religieuze referenties het meest tamboereerden op fatsoen als Roy Moore of Tariq Ramadan dreigen het diepst te vallen. Als de beschuldigingen kloppen, dan hebben zij het meest in strijd met hun in het openbaar beleden overtuiging gehandeld. Maar omdat ze tevens de fanatiekste volgers hebben met een bijna goddelijke toewijding is het nog niet duidelijk hoe diep de vereerders hen laten vallen.

Het sleutelwoord is normaliteit en grensoverschrijdend gedrag. Ofwel, het terugdringen van ontsporingen op het gebied van seksualiteit en belastingontwijking of -ontduiking vraagt een teruggang naar een normale toestand. Naar een gesteldheid die niet zozeer overeenstemt met een norm, maar binnen de marges ervan valt. Streven is niet vervlakking om alles binnen een model te dwingen, maar het voorkomen van uitwassen.

Wat is normaal? Dat is lastig te beantwoorden omdat het ‘volgens de regel’ zijn, in een diverse samenleving in (sub)culturen verschilt. Daar komt de overheid in beeld die normen en voorwaarden moet stellen om gedrags- en handelingsovertredingen te voorkomen of te helpen minimaliseren. Het begrip moraal moet gerestaureerd worden in die zin dat de marges ruimer zijn, maar overtredingen strenger aangepakt worden. Duidelijk moet voor iedereen vastgesteld worden wat handelingen en gedragingen zijn die in een maatschappelijke context als correct en wenselijk worden gezien. Waardering en normstelling moeten grensoverstijgend gedrag op het gebied van seksuele intimidatie en belastingontwijking uitdrijven, als in een maatschappelijk exorcisme.

In Nederland is de overheid hiertoe niet in staat of niet toe bereid, zoals afgelopen week uit twee voorbeelden bleek. De overheid neemt het niet op voor de zwakkeren, maar stelt zich aan de kant van de machtigen. Uit de jaarlijkse Global Gender Gap Index 2017 van het World Economic Forum blijkt dat de positie van van vrouwen in Nederland is verslechterd. Nederland is op die ranglijst van de 16de naar de 32ste plek gezakt. En het lijkt er sterk op dat het nieuwe kabinet Rutte III zich niet teweer kan stellen tegen de lobby van de werkgevers en multinationals. Zonder dat het in het politiek programma van één van de coalitiepartijen was opgenomen is de dividendbelasting afgeschaft wat het internationale bedrijfsleven een bonus van 1,4 miljard euro opleverde.

Hoe kunnen de machtigen die misbruik van hun machtspositie maken tot de orde geroepen worden als de overheid het via wetgeving en handhaving niet opneemt voor de zwakkeren, maar zich aan de kant van de machtigen blijft stellen? Wat als de overheid nalaat om voorwaarden te stellen aan de macht van de machtigen zonder die te willen inperken? Of wat erger is: zonder die te kunnen inperken omdat de machtigen bepalen wat het beleid van de partijpolitiek is. Door miljardensteun aan banken, belastingvoordeel voor multinationals of uitblijvende maatregelen die de maatschappelijke positie van vrouwen versterkt en wettelijk vastlegt.

Burgers moeten met maatschappelijke organisaties gelegenheidscoalities vormen om de beeldvorming van de masculine en fiscale moraal via overheidsmaatregelen bij te kleuren zoals wenselijk is en de samenleving optimaal dient. Meer is er nu niet omdat eerst economische machtsposities van bedrijven, de vervlechting ervan met delen van de partijpolitiek en hardnekkig seksueel en fiscaal gedrag van individuen moet worden afgebroken. Maar als deze morele contouren eenmaal staan kan de rest in de jaren erna ingekleurd worden.

Foto: Protest ‘We are better than this!’

Wanneer wordt duidelijk dat de afschaffing van de dividendbelasting niet werkt?

Gisteren kwam de nieuwsredactie van de NOS met de onthulling dat een lobby van vier internationaal opererende van oorsprong Nederlandse bedrijven (Shell, Unilever, Philips, Akzo) heeft gelobbyd voor de afschaffing van de dividendbelasting. In geen enkel programma van de politieke partijen was de afschaffing opgenomen, zodat het als een volslagen verrassing kwam. Het kost zo’n 1,4 miljard euro. De argumentatie van het kabinet voor de afschaffing ervan is de verbetering van het vestigingsklimaat voor multinationals. Het is nattevingerwerk en onbewezen, maar kan nut hebben. De ongunstige beeldvorming voor het kabinet is dat dit pas duidelijk wordt als het negatief uitpakt en zich tegen het kabinetsbeleid keert. Mocht namelijk één van de multinationals als Unilever binnenkort besluiten het hoofdkantoor in Nederland te sluiten en naar Londen te verplaatsen, dan heeft het kabinet een probleem omdat het zijdelingse argument van het vestigingsklimaat blijkbaar niet werkt. Vraag is dan of het kabinet andere geheime middelen ingezet heeft om de multinationals te bewegen om hun hoofdkantoor niet uit Nederland te verplaatsen. De recente ontwikkelingen geven de multinationals alleen maar extra middelen om het kabinet te chanteren. Dat is de paradox van transparantie.

Inkomstenbelasting-staking is het passende antwoord op de oneerlijke manier van belastingheffing door de overheid

Er zit maar één ding op. Modale belastingbetalers die van weinig tot wat duizendjes euro inkomstenbelasting per jaar betalen moeten in inkomstenbelasting-staking gaan. Zoals in het Griekse drama Lysistrate van Aristophanes de vrouwen door een seksstaking hun mannen ertoe dwongen eindelijk eens werk te maken van de vrede. Nu moeten de modale burgers van Nederland grijpen naar het wapen van de inkomstenbelasting-staking. Niet omdat het makkelijk is, maar omdat de overheid werk moet maken van eerlijke belastingdruk.

De publicatie van de Paradise Papers met douceurtjes van honderden miljoenen euro’s voor bedrijven is er het zoveelste bewijs voor dat multinationals en vermogende individuen geen of te weinig belasting betalen. Het is al jarenlang bekend, maar niets verandert. Met als gevolg dat de belastingdruk op de modale belastingbetaler opgeschroefd moet worden om het voorzieningenniveau in stand te houden. De Nederlandse overheid doet aan simplisme en lui handelen. Wie blijft zitten en zich correct gevraagd wordt geplukt, wie beweegt en de randen van de wet opzoekt en daar ethisch -en mogelijk juridisch- overheen gaat betaalt geen belasting.

We kennen ‘cloud computing’, ofwel ‘the cloud’ waarin onze data worden opgeslagen. Maar er is ook een andere cloud. Die van buitengaats (offshore) geld dat nooit ergens landt. En waarover geen belasting wordt betaald. Verbazingwekkend en tamelijk ontluisterend voor de geloofwaardigheid van de partijpolitiek is dat dit type belastingontwijking legaal is. Degenen die er schade van ondervinden, maar er geen invloed op kunnen uitoefenen vinden het een immorele praktijk. Vermogenden en internationale bedrijven maken er misbruik van, betalen geen of nauwelijks inkomens- of vermogensbelasting in de landen waar ze gevestigd zijn, maar profiteren wel van alle voorzieningen die door de burgers van die landen worden betaald. Dat is immoreel.

Belastingparadijzen zijn van invloed op het draagvlak van de democratie. Als de modale belastingbetaler gaat beseffen dat rijken en bedrijven zich onttrekken aan het betalen van belasting dan zal dat ooit een reactie oproepen. Of deze burgers bewegen zich in de richting van valse profeten (nationalisme, populisme) die een oplossing beloven of ze verliezen het vertrouwen in de werking van de democratische rechtsstaat en keren zich ervan af. Omdat de nationale politiek afhankelijk is geworden van grensoverschrijdende financiële instellingen en erdoor gegijzeld wordt heeft de politiek geen ruimte meer om daadkrachtig te handelen. Een oplossing moet komen door samenwerking van landen, maar dat wordt gefrustreerd door bedrijven die dat blokkeren. Bedrijven kopen de politiek. Zie hoe Shell het afschaffen van de dividendbelasting -met een lastenverlichting voor het bedrijfsleven van 1,4 miljard euro- op de politieke agenda zette buiten de besluitvorming van de partijpolitiek om. En zonder dat het effect voor de economie ervan duidelijk is.

Door die dubbele standaard neemt het vertrouwen in de politiek af. Politiek is de gewichtloosheid van de middelmaat. Partijen houden zich bezig met onbelangrijke zaken en cijfers achter de komma, en de eigen marketing in het besef dat ze niet in staat zijn iets te veranderen aan de grote lijn. Politieke partijen beseffen dat ze onmachtig zijn en te weinig invloed hebben om de afbraak van de verzorgingsstaat een halt toe te roepen of een eerlijke belastingheffing op te leggen waarbij bedrijven en individuen naar draagkracht belast worden. Oprechtheid om toe te geven dat de verzorgingsstaat voorbij is en ze er geen invloed op hebben kunnen politieke partijen niet opbrengen. Begrijpelijk, want dat zou hun overbodigheid extra benadrukken. Daarom houden ze in hun gesloten systeem met zijn allen de leugen van hun eigen belangrijkheid in stand.

Over belastingheffing gaat de nationale politiek allang niet meer alleen. Dat wordt eerder beslist in de EU of in de bestuurskamer van multinational of trustkantoor, dan in de Trêveszaal. Maar wat de nationale politiek kan doen aan het opleggen van een systeem van eerlijke belastingdruk en -heffing laat het liggen. De modale belastingbetaler heeft geen boodschap aan de machteloosheid, de traagheid en lakse sloomheid -of in voorkomende gevallen het geveins- van de partijpolitiek. Belastingontwijking door bedrijven en vermogende individuen loopt zo naadloos over in het ontwijken van een rechtvaardig belastingbeleid door de overheid.

De modale belastingbetaler moet niet fatalistisch zijn of genoegen nemen met de bevoordeling van bedrijven en rijke individuen. Omdat de overheid gebrekkig handelt zit er maar één ding op: een inkomstenbelasting-staking. Om te voorkomen dat ze van foute bedoelingen of onwil beschuldigd worden en om aan te geven dat het om een politieke (maar: geen partijpolitieke) actie gaat, moeten modale belastingbetalers het bedrag dat ze aan de Belastingdienst schuldig zijn storten op een rekening van een neutrale organisatie, zoals de Triodos Bank. Dat kan als drukmiddel dienen om actie af te dwingen. Dat aspect van de actie kan samengaan met een stappenplan dat de overheid verplicht om het percentage dat het ophaalt aan belasting bij bedrijven en rijke individuen jaarlijks beduidend te laten stijgen. Genoeg is genoeg. De burger moet de overheid onder curatele stellen. Het vertrouwen in de overheid als belastingheffende instantie is tot nader orde finaal opgebruikt.

Foto: Ben van Meerendonk, Archiefmedewerkers van het belastingkantoor, Amsterdam, 23 augustus 1951.

Waarom is Rutte III zo onredelijk op fiscaal gebied en vrijt het de bedrijven op?

Ik ben een man. Het interesseert me best hoeveel vrouwen er in het kabinet Rutte III zitten. Dat zijn er met 6 van de 17 ministers te weinig. Vooral de VVD laat het ernstig afweten. Maar op andere terreinen als diversiteit is het kabinet nog minder representatief. Daarover wordt in de media nauwelijks gesproken. Het risico bestaat dat het debat over die man-vrouw verdeling een afleiding wordt. Een gezellig kletspraatje waar niemand zich een buil aan kan vallen. Ergerlijker is de rechtse koers die dit kabinet op sociaal-economisch en fiscaal gebied inslaat. Niet alleen wordt een tendens niet gestopt, maar zelfs nog versterkt. Onbegrijpelijk. Bedrijven dragen niet alleen steeds minder bij aan de totale belastinginkomsten, maar door belastingverlaging wordt dat nog minder dan het al is. Bedrijven krijgen een gratis ritje en de BTW op onder meer groente, fruit en water wordt verhoogd van 6 naar 9%. Linkse partijen zetten daar hun retoriek tegenover. Een redelijke middenkoers wordt nu door geen enkele politieke partij meer ingenomen. En dat baart me meer zorgen dan het aantal vrouwen.

Antwoord aan iemand die zich zorgen maakt over de islamisering van Nederland. De rechtsstaat, de rechtsstaat!

Antwoord aan iemand die hier reageert op een posting over de Algerijnse schrijver en islam-criticus Boualem Sansal en zich zorgen maakt over de islamisering van Nederland. In een aparte posting:

U bent zo te zien een liefhebber van uitroeptekens. En geen liefhebber van wat u ‘Nieuw Links’ noemt. Uw betoog is niet makkelijk te volgen. Maar ik meen te begrijpen dat u veel of alle maatschappelijke ontwikkelingen koppelt aan de positie van de islam in Europa. U meent dat ‘Nieuw Links’ dat mogelijk maakt. De middenpartijen PvdA, CDA, D66, VVD, GroenLinks zouden de opkomst van de islam in Europa steunen of faciliteren.

Uw perspectief is dan van een ontdekkingsreiziger op de Noordpool die om zich heen kijkt en opmerkt dat hij alleen naar het Zuiden kan kijken. Een terechte opmerking, maar een uitspraak die alleen voor die ene plek op de Noordpool geldt. Voor de rest van de wereld geldt het niet. Zo is het ook met uw perspectief. Het is juist omdat het uw mening weergeeft, maar met de werkelijkheid om ons heen heeft het weinig te maken.

Laat ik uitleggen hoe ik ertegenaan kijk. Mijn ideale model is de nationale rechtsstaat zoals Nederland die kent. Met democratische instituties en grondrechten. Dat is in eeuwen opgebouwd en gevormd, en heeft zich in de praktijk bewezen. Met checks and balances. Maar de rechtsstaat moet onderhouden worden, zoals een tuin onderhouden moet worden. Dus als u zegt dat de rechtsstaat gestroomlijnd moet worden dan zijn we het eens. Maar de rechtsstaat moet niet vervangen worden door een alternatief zoals de sharia of de eenpartijstaat zoals feitelijk Turkije en de Russische Federatie die kennen en Trump in de VS probeert te vestigen. Laat de rechtsstaat de rechtsstaat blijven.

In het secularisme vinden religies en levensovertuigingen een gelijkwaardige plek die door de overheid gegarandeerd dient te worden. Dus geen voorrechten voor de aloude godsdienst van het verleden of de nieuwe godsdienst van de nieuwkomers. Iedereen gelijke rechten zonder voorrechten. En ook geen voorrechten van religieuze organisaties boven niet-religieuze organisaties. Evenmin zielig gedoe over slachtoffers van het een of het ander of religieuze vrijplaatsen waar minderheden zoals vrouwen of homoseksuelen buiten de bescherming van de overheid onderdrukt worden. Dat mag de overheid niet laten gebeuren.

U hebt ongetwijfeld gelijk dat de situatie zoals die nu is verre van ideaal is. Het gepamper van het multiculturalisme en de steun van de meest orthodoxe en niet toevallig de best georganiseerde immigranten sinds de jaren 1970 heeft averechts gewerkt. Maar sinds de periode Fortuyn heeft Nederland een inhaalslag gemaakt. De grootste ontsporingen zijn gecorrigeerd. Subsidies zijn teruggebracht. Slachtofferdenken is achterhaald, of wordt in elk geval door een meerderheid van de bevolking niet meer sexy gevonden. Maar welke kant moeten we op als de huidige situatie ondeugdelijk is?

Ik zie maar een zinvolle weg. Dat is de rechtsstatelijkheid met vrijheden, grondrechten en instituties die onze rechten en plichten bewaken. Gelovigen kunnen daarin gelijkelijk naar elkaar hun plaats innemen als ze zich ondergeschikt verklaren en maken aan de nationale rechtsstaat. Een beter alternatief daarvoor is er in mijn ogen niet in Nederland.

Uw manier van redeneren concentreert zich in uw reactie op de zogenaamde culturele onderwerpen. Dus zeg maar, identiteit, nationaliteit, integratie, islam. Het kan zijn dat u elders meer aspecten in uw betoog betrekt, maar ik ga uit van uw reactie hier.

Welnu, die concentratie op die culturele aspecten alleen, bergt het risico in zich andere aspecten ongenoemd of onderbelicht te laten, zoals vooral de sociaal-economische aspecten. Zoals inkomengelijkheid, belastingdruk en -ontwijking, machtsdeling, eigendomsverdeling, huisvesting, onderwijs en zorg. Die sociaal-economische onderwerpen zijn als vanouds de onderwerpen die links tot links konden maken. Tot de opgang van het neoliberalisme onder de PvdA-VVD kabinetten Kok in de jaren ’90 toen links verdween uit Nederland. Of in elk geval uit de kern van de macht.

Is het al eens in u opgekomen waarom politiek links uit Nederland is verdwenen? Waarom de sociaal achtergestelden niet meer worden vertegenwoordigd door de politieke partijen? Zou het kunnen dat de aandacht voor de culturele onderwerpen waar u de mond vol van hebt die sociaal-economische onderwerpen van de politieke agenda hebben geduwd, of hebben gemarginaliseerd?

Zodat een wankele situatie ontstaat van aantrekken en weren tegelijk. Anders gezegd, links kan en mag niet meer links zijn zoals het tot voor 1994 was. En doordat de als vanouds behoudende partijen als VVD, CDA en PVV de politieke agenda domineren met hun culturele onderwerpen over nationalisme, identiteit, islam en integratie komt het oude links er niet meer tussen om de sociaal-economische onderwerpen bovenaan de agenda te krijgen. Met als gevolg dat de oude achterban van de PvdA en voorheen linkse partijen zich terecht verwaarloosd achten en overlopen naar rechts. Wat Vlamingen noemen een dubbelslag.

Iemand die zich zorgen maakt over de islamisering van Nederland heeft reden om dat te doen. Maar het is onvolledig en werkt averechts om dat geïsoleerd te doen. Zoals een goede vergelijking van producten niet gebaseerd kan worden op slechts een aspect, kan de toetsing van politieke partijen of de visie over de inrichting van de samenleving niet gebaseerd worden op de islamisering alleen. Hoe zorgzaam dat op zichzelf ook is. Want dat geeft belanghebbenden die er voordeel bij hebben dat het debat over de sociaal-economische aspecten veronachtzaamd wordt een te groot voordeel dat ze bij een evenwichtige en brede discussie niet zouden krijgen.

Erger nog, het lijkt er sterk op dat ‘de culturele oorlog’ tegen de islam gevoed wordt door juist die belanghebbenden die er hun economische belangen mee dienen en juist beogen door deze indirecte wijze van handelen via de omweg van het islamdebat onder de radar van de politiek en de publieke opinie te blijven. Zo wordt de islamcriticus die op zichzelf steekhoudende argumenten heeft toch op het verkeerde been gezet en misbruikt door krachten waarvan hij het bestaan niet vermoedt.

Kortom, laten we in het belang van Nederland breed en overkoepelend denken door ons goed te informeren en niet te laten sturen door zelfbenoemde ‘leiders’ en woordvoerders. Die ons ronselen met hun beroep op ‘het volk‘. Terwijl ze ons in werkelijkheid onze stem ontnemen door zich in onze plaats te stellen en ons te ontmenselijken. Want we weten niet of die zelfbenoemde leiders en woordvoerders weer niet door anderen gestuurd worden die belangen hebben die wel eens tegen die van onszelf in zouden kunnen gaan. Daarom moeten we zelf nadenken en zonder wantrouwend te worden toch niets voor zoete koek aannemen. En al helemaal niet algemeenheden over de islamisering van Nederland die te grof zijn voor een verklaring.

Foto: Maria Montez in Arabian Nights (1942) van John Rawlins. Voor Dr. Macro.

Is het verschil tussen links en rechts in de politiek verdwenen? De Gruyter en De Ridder geven hun duiding

Wat is het nieuwe constructief en het nieuwe destructief? Rechts of links, geen van de twee of iets ertussenin? In een prikkelende NRC-column zei Caroline de Gruyter afgelopen week met verwijzing naar de Franse politicus ‘en marche’ Emmanuel Macron: ‘Het verschil tussen links en rechts is verdwenen. Nu ontstaat een nieuw politiek onderscheid: constructief versus destructief. Constructieve – decente – politici onderscheiden zich door onbesproken gedrag en het vermogen om een positieve toekomstvisie te ontwikkelen. Ze proberen burgers daarvoor warm te krijgen, zelfs al suggereren peilingen dat die visie impopulair is. Deze politici komen met realistische analyses en plannen. Ze spelen op de bal, niet op de man. Negativistische politici werken andersom: ze maken mensen bang en beloven hen dan gouden bergen – die natuurlijk niet bestaan.’

Het betoog van De Gruyter die vanuit Wenen verslag nauwgezet verslag doet van de gevoelstemperatuur in de EU zal vooral degenen aanspreken die vrezen dat de EU onder binnen- en buitenlandse druk fragmenteert. Alle hens aan dek om de instituties overeind te houden en de vijanden af te troeven die van buiten tegen de EU schoppen. Het lijken er op dit moment al zeker drie te zijn: Putin, Trump en May die om partijpolitieke redenen vlucht in haar idee van een harde Brexit. Om dat te weerstaan en de EU weerbaar te maken moeten de constructieve krachten samenwerken, zo is het idee. JOVD-voorzitter Rutger de Ridder reflecteert hierop.

Maar is hiermee ook het verschil tussen links en rechts verdwenen? Zeg, sociaal-economische principes van inkomensverdeling, belastingdruk, machtsdeling en eigendomsverhoudingen. Kapitaal en arbeid. Wat heeft een have-not aan een EU die voor de poorten van de hel voor aanstormende trolls en retorische praatjes uit Washington en Moskou wordt weggesleept? Niets. Onmiskenbaar bedrijven Trump, Wilders en Krol feitenvrije politiek. Waarbij ze uitgaan van respectievelijk een vlucht vooruit, een vlucht opzij en een vlucht achteruit.

Rutger de Ridder heeft gelijk dat feiten centraal behoren te staan in het politieke debat. Het is echter ook een ontwijkend verhaal dat politiek verpakt in een pseudo a-politieke boodschap. Zeker, constructieve politiek is nodig om negativistische politici als Trump, Wilders of Krol de pas af te snijden. Maar om dit tegenspel inhoud te geven is meer nodig. Verwijzing naar constructieve politiek geeft immers nog geen politieke richting aan. Een analyse van politiek wordt pas geloofwaardig als principes erbij betrokken worden die te maken hebben met de sociaal-economische positie van burgers en bedrijven. Dan helpt het niet om de verschillen tussen links en rechts af te waarderen in een zogenaamd a-politiek verhaal dat in essentie klinkklare politiek is. De Gruyter en De Ridder vluchten voor de dood van links/rechts-politiek om hem ’s avonds in Isfahan te treffen.

GroenLinks maakt niet waar dat het de hyperrijken gaat belasten

Update 9 april 2016: Een nieuwe lente, een nieuwe leider, een nieuw geluid. Na de eerste reeks onthullingen van de Panama Papers komt GL-leider Jesse Klaver met een voorstel voor paradijsbelasting. Verbeter de wereld, te beginnen in Nederland. Hoe het ook kan toont kunstenaar Paolo Cirio. Hoe kunst relevant kan zijn, meer dan opschik, de macht kan bestrijden en toch niet betweterig is. Kunst is nu eenmaal betere politiek.

De Italiaanse kunstenaar Paolo Cirio toont in de ‘manifestatie’ ‘The Value of Nothing’ bij Tent Rotterdam (tot 17 november) deze video. Tent presenteert de waarde van niets als ‘een groepstentoonstelling, vijf nieuwe projecten, Fieldwork Residencies en een intensief publiek programma over verschuivingen in het denken over het begrip waarde en economie, en de positie van kunst daarin.’ Samen met Remco Toorenbosch en Jonas Staal zoekt Cirio het meest de randen van ons fiscaal-economisch systeem op. En doet daar verslag van.

Cirio biedt met zijn ‘loophole for all‘ een oplossing voor de belastingontwijking van bedrijven en vermogende individuen die belastingparadijzen opzoeken om zo min mogelijk belasting over hun winst, inkomen of vermogen te betalen. Er is een offshore schaduwwereld gegroeid van overwegend vanuit de Londense City aangestuurde (ei)landjes vol fiscale en sociale neveneffecten. Multinationals en rijke individuen ontwijken zo op een overigens volstrekt legale manier de belasting. Cirio biedt zelfstandigen nu dezelfde vluchtroute (loophole) via de Britse Kaaimaneilanden zodat ze in hun eigen land geen belasting meer hoeven te betalen.

Door de verstorende effecten is belastingontwijking ongewenst. Over geld dat individuen verduisteren wordt geen belasting betaald. Het wordt door de rijken, de scharrelaars en de machtigen ontdoken. Da’s niet goed voor de inkomsten, de solidariteit en de belastingmoraal. Nog eens verscherpt door de crisis waarbij reserves van overheden zijn gaan zitten in de redding van financiële instellingen. Op kosten van de betalingbetaler die niet in de omstandigheid verkeert om z’n geld elders onder te brengen. Degenen die aangeslagen worden moeten daardoor zwaarder belast worden. Ze dienen bij te passen wat de rijken en machtigen ontduiken.

Dit idee van Cirio verdient navolging. Het principe is vergelijkbaar met religie. Voor opponenten ervan is het zinvoller om door oprichting van nieuwe religies het draagvlak en het idee van religie te verwateren, dan door de frontale bestrijding ervan. Dus: meer wordt minder. Zo zal de politiek door de obstructie van het Verenigd Koninkrijk nu niet en straks niet de vinger achter het terugdringen van de belastingontwijking krijgen. Of er ontstaan nieuwe mazen. Cirio deconstrueert het huidige systeem van belastingheffing door belastingbetalers tot een staking op te roepen omdat de politici niet bij machte zijn om de ontwijking van de top aan te pakken.

Vandaag presenteert Groen Links een manifest over nivelleringspolitiek. Een sympathiek idee met een slechte uitwerking die vooral het failliet van de politiek betekent. Dat in navolging van het debat dat ontstond naar aanleiding van de Franse econoom Thomas Piketty die economische ongelijkheid op de agenda zette.

GroenLinks belooft iets waarvan het bij voorbaat weet dat het dat niet kan leveren. Waar een kunstenaar als Paolo Cirio inzet op een systeemverandering, rommelt Jesse Klaver namens GroenLinks als een boekhouder wat in de marge met percentages. Symboliek bij gebrek aan beter. Met als gevolg dat de belastingdruk voor de hogere middeninkomens toeneemt en daardoor de noodzaak om de bedrijven en hyperrijken aan te pakken afneemt. GroenLinks draait voor wie hoog in het systeem zit de belastingdruk verder aan en laat iedereen ontsnappen die niet in het systeem zit. Het komt niet toe aan de ontwikkeling van een ander systeem van belastingheffing. Plichtmatig kent het manifest het punt ‘Aanpakken belastingontwijking multinationals’ met voorstellen om op Nederlands of Europees niveau de belastingontwijking aan te pakken. Maar dit is een onwaarachtige, kansloze en lafhartige exercitie van GroenLinks dat het zelf als geen ander beseft. De partij liegt ons dus bewust voor. Kunstenaars als Cirio vertellen ons oprechter en overtuigender hoe het anders kan.

Foto: Schermafbeelding van begin manifest GroenLinks ‘Nieuwe Nivelleringspolitiek’ van Jesse Klaver, 1 november 2014.

Debat Bulgarenfraude met Weekers is afleiding politieke stagnatie

‘Een ander probleem is natuurlijk ook dat een poging tot minder bureaucratie zo mislukt. Want iedereen wil minder regeldruk, maar blijkbaar roept dit streven de behendigheid bij allerlei kwaadwillenden op‘, aldus het hoofdredactioneel van het Friesch Dagblad naar aanleiding van de affaire Weekers en de Bulgarenfraude. De basis van het systeem is het vooraf toekennen van toeslagen (huur, zorg en kinderopvang). Daar maken niet alleen Bulgaren misbruik van. CDA’er Pieter Omtzigt verbreedde het debat en eist nu ook opheldering van staatssecretaris Frans Weekers (VVD) over de 280 gevallen van systeemfraude die de FIOD heeft afgehandeld. Op 14 mei vindt het kamerdebat over deze kwestie plaats. Frans Weekers geniet de steun van VVD en PvdA.

Er loopt van alles door elkaar heen. Het imago van de ‘Limburgse’ Weekers die op afstand betrokken was bij het gesjoemel van de Roermondse VVD’er Jos van Rey en een groot billboard kreeg dat moest helpen bij zijn herverkiezing. Weekers vermeend slappe aanpak en ontkennen op de hoogte te zijn van de fraude terwijl zowel zijn ambtenaren als minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken dat wel waren. De spanning in de coalitie tussen VVD en PvdA, inclusief de eerdere redding van VVD-staatssecretaris Fred Teeven door de PvdA. Het boter op het hoofd van de politieke  partijen die zoals het Friesch Dagblad memoreert instemden met voorstellen van Balkenende II (2003-2006) om de regeldruk te verminderen en nu met hun vingertje wijzen.

Maar de kwestie gaat vooral over het verhouding tussen overheid en burger. Hoeveel vertrouwen is volgens de overheid de burger nog waard? Dat ligt aan de inschatting hoeveel misbruik binnen een regeling toelaatbaar is. Wordt bij 5%, 10% of 15% misbruik de bewijslast bij de burger gelegd? Dat omslagpunt zal per regeling verschillen. Fundamenteel is dat de goedwillende burger niet alleen opgescheept wordt met verhoogde regeldruk, maar ook met wantrouwen. En dat vergroot opnieuw de kloof tussen overheid en burger.

Oplossing is om een systeem met keuzevrijheid, minder fraude en regeldruk, vertrouwen in de burger, een inkomenspolitiek naar draagkracht en compassie met de zwakkeren te combineren. Da’s binnen handbereik maar wordt om partijpolitieke redenen geblokkeerd. Het gebrek van de Nederlandse partijpolitiek is dat het voor elke oplossing een probleem zoekt en om electorale redenen met een fijnmazige inkomenspolitiek aan doelgroepenbeleid doet. De oplossing ligt in een vlaktaks waar emeritus-hoogleraar Leo Stevens voor pleit. De verkenning ‘Het fiscale stelsel van de toekomst: eenvoud, neutraliteit en draagkracht‘ uit 2010 dat Stevens met Lars Bovenberg schreef zegt over toeslagen en heffingskortingen dat ze rechtstreeks met de fiscus verrekend kunnen worden. Ook de SGP is voor individualisering en vereenvoudiging van het belastingstelsel.

Op 14 mei komt er dus een debat dat zich onder het mom van ‘systeemfraude’ concentreert op een onhandig opererende staatssecretaris Weekers. Met de paradox dat de term ‘systeemfraude’ dient om de hervorming van het belastingstelsel en een andere systematiek van berekening en uitkering van toeslagen te verhullen. Cynisch en treurig is dat nu al valt te voorspellen dat het debat niet over de onderliggende structuur zal gaan. Partijen die het als afleiding voor hun eigen stilstand en matheid gebruiken zouden feitelijk af moeten treden.

Foto: Staatssecretaris van Financiën Frans Weekers (VVD) in de Tweede Kamer, 2013.