Ewald Engelen ziet parlementaire journalistiek propaganda voor de bestaande orde maken. Partij voor de Dieren past daar niet in

Ewald Engelen heeft in zijn column van 27 maart 2018 over Economie in de Groene Amsterdammer kritiek op de parlementaire journalisten van de NOS tijdens de verkiezingsuitzending Nederland Kiest van 21 maart. Aanleiding voor zijn kritiek is de manier waarop ze aandacht besteden aan de Partij voor de Dieren. Of liever gezegd, nauwelijks aandacht aan die partij besteden en met die weinige aandacht die partij ook nog eens kleineren en verkeerd interpreteren. Is dat moedwil of misverstand? In elk geval getuigt het van onvermogen.

Engelen: ‘Het is om meerdere redenen een onthutsend toneelstukje dat hier werd opgevoerd. Dat veel zegt over de lamentabele staat van de parlementaire journalistiek. Ten eerste de naïviteit over de eigen rol in het maken en breken van politieke bewegingen. Het pendant van het onthutsende gebrek aan zelfkritiek van de journalistiek bij het grootschrijven en grootpraten van rellerige neo-nationalistische partijen als PVV en FvD is het retoucheren van die rol bij het kleinhouden van systeemkritische partijen als de Partij voor de Dieren. Dat Van der Wulp het bestaat om de partij te omschrijven als ‘een partij die altijd een beetje onder de radar blijft’, illustreert dat hij zich er niet van bewust lijkt te zijn dat hij onderdeel van het probleem is dat hij zelf signaleert. Die ‘radar’ waarop hij zich beroept om zijn eigen onverschillige ondeskundigheid mee te legitimeren is hij namelijk mede zelf.’

Het panel van Nederland Kiest was hoe dan ook onthutsend slecht en kreeg voorspelbare input van de presentator waardoor het op op een studentikoze, lacherige wijze van onderwerp naar onderwerp stuiterde. Zonder urgentie, zonder pretentie van representativiteit en zonder intellectuele diepte. Het is wat Engelen zegt, namelijk dat deze abnegatio (= zelfverloochening, ontkenning, tegenspraak) vooral duidelijk maakt waar deze parlementaire journalisten voor staan en waar ze zich mee associëren: ‘Niet met de uitdagers, de non-conformisten, de systeemcritici, maar met het pluche, het establishment, de elite en de machtspartijen.  Journalistiek als propagandamachine van het bestaande. We moesten maar niet meer kijken.’

In het fragment maakt de Rotterdamse lijsttrekker van de Partij voor de Dieren Ruud van der Velden in een stadsdebat duidelijk waar de partij voor staat. Of men het wel of niet eens is met wat hij zegt, dit geeft wel duidelijk aan dat het ergens over gaat. Dit is niet de identiteitspolitiek van de ‘rellerige’ PVV en FvD die niet over het oplossen van de kernproblemen gaat, maar een afleiding daarvan is. En waar we ‘dankzij’ de parlementaire journalisten met hun beperkte visie, horizon en aandachtscyclus mee overvoerd worden. Ze reduceren parlementaire journalistiek tot het volgen van de agenda van de dominante politieke partijen.

Ik woon in Utrecht, maar als ik in Rotterdam had gewoond had ik op Van der Velden gestemd. Vanwege zijn inzet voor het klimaat en het dierenwelzijn, maar ook voor zijn betrokkenheid met de kunst. De politieke antennes van links en rechts staat hierover doorgaans verkeerd afgesteld. Tekenend is dat hij namens zijn partij als enige raadsvragen over het Gergiev Festival in de Rotterdamse Doelen stelde waar het Rotterdamse establishment collectief wegkijkt voor de politieke betekenis van kunst en dat smoort in bitterballen, witte wijn en gezelligheid. Ik schreef er in 2016 over: ‘Wie Gergiev binnenhaalt, haalt ook zijn politieke voorkeuren binnen. Rotterdam biedt ook die een podium en een stempel van goedkeuring. Dat dient het Rotterdamse culturele, economische en politieke establishment terdege te beseffen. Het kan zichzelf wel voor de gek houden door net te doen alsof Gergiev geen propagandistisch uithangbord is voor het regime van president Putin, maar diep in het hart weet het dat hij dat wel is’. Van der Velden doorziet dat en probeert het debat open te breken. Dat deed hij als enige ook bij het Wereldmuseum. Maar zelfs dat debat wordt hem en critici van het huidige cultuurbeleid niet gegund. Zoals Engelen dat constateert over het klimaatprobleem en het dierenwelzijn. Met dank aan (parlementaire)  journalisten die de status quo verdedigen en suggereren dat dat een neutrale positie is. Daarin vergissen ze zich deerlijk. Hun automatische piloot staat verkeerd afgesteld.

Foto: Schermafbeelding van deel column ‘Propaganda’ van Ewald Engelen in De Groene Amsterdammer, 27 maart 2018.

Ewald Engelen voelt zich monddood gemaakt in het publieke debat

Sociaal-geograaf Ewald Engelen heeft gelijk over Europese integratie, scherpere begrotingstekortcontrole van de Europese Commissie, het bezuinigings- en lastenverzwaringsbeleid van Nederlandse regeringen, het aanpakken van de bancaire sector en de huizenzeepbel. Maar krijgt het niet. Zo meent hij in een persoonlijk gesprek op 10 maart 2015 met WeAreChangeRotterdam. Terugkijkend op zijn eigen opereren in de media leidde dat er de afgelopen twee jaar toe dat hij steeds feller en scherper werd in het publieke debat. En gefrustreerder omdat hij monddood werd gemaakt. Engelen werd er rond het uitkomen van zijn boek De Schaduwelite in oktober 2014 overspannen van. Nu neemt hij meer afstand tot sociale media en journalistiek.

Engelen legt uit hoe hij in zijn boek uiteenzette hoe de Nederlandse financiële elite voor de crisis bereikte dat Nederlandse banken geen strobreed in de weg werd gelegd. Maar na de crisis werd de rekening van vele miljarden euro’s van wat er was misgegaan met goedvinden van een meerderheid van de politiek eenzijdig bij de belastingbetaler gelegd. Engelen merkt op dat het de bancaire sector goed uitkomt dat zijn kritische stem in het publieke debat feitelijk niet meer klinkt. Hij weet niet of het bewuste strategie was om hem pootje te lichten, maar hij kan zich goed voorstellen dat het links laten liggen van hem de financiële sector wel uitkomt.

Engelen is door de ontvangst van zijn boek erg negatief geworden over de Nederlandse journalistiek die hem afviel over een schaduwlijst (‘ledenlijst’) van hoofdrolspelers die onderdeel uitmaakte van zijn boek. NCRV’s Altijd Wat liet hem in de val lopen, zo denkt hij achteraf. Voorheen zag hij de pers als een noodzakelijke tegenmacht die vanuit maatschappelijk belang namens de burgers in het democratische proces sprak. In deze visie is het de functie voor wetenschappers en journalisten om achter de macht te kijken met het doel om de belangen en het wangedrag van machthebbers te openbaren. Nu suggereert Ewald Engelen dat journalistiek een instrument van de macht is dat niet de intentie heeft om de macht bloot te leggen en te openbaren, maar juist te bevestigen. De argumenten uit zijn boek ziet hij door de gevestigde media zo goed als genegeerd.

Ewald Engelen zegt Stop TTIP. Teken petitie

Financieel geograaf Ewald Engelen ontpopt zich steeds meer tot het linkse geweten van Nederland. Ook bij gebrek aan beter. Politiek bevindt Engelen zich losjes in de hoek van de SP en de Partij van de Dieren. De laatste begon ooit als bijwagen van de eerste. Maar hij lijkt afstand te houden tot de partijpolitiek. Of dat een politieke of een strategische keuze is blijft de vraag. Kritiek op de uitwassen van het kapitalisme die eerder toenemen dan ingedamd worden en op de economische politiek van de EU en de regering-Rutte (VVD-PvdA) kan Engelen kernachtig en overtuigend verwoorden. Alleen, er verandert niks. Een economische crisis waarover minister Dijsselbloem en premier Rutte zeiden dat deze bezworen was, broeit weer verder als een veenbrand. Zonder dat de financiële brandweer uitrukt. Wat te doen? Ach, onderteken hier een petitie tegen het vrijhandelsverdrag met de VS TTIP dat gestopt moet worden. Het is een begin. Bij gebrek aan beter.

Foto: Schermafbeelding van ‘Stop TTIP en CETA!’.

Banken: gered of gereed voor de ondergang? Wat doen politici?

De uitspraak Alles is relatief is weer relatief. Dood is verre van relatief voor wie het aan den lijve ondervindt. Hoewel dat voor iemand die in het hiernamaals gelooft dat weer relatief is. Zo resteren relativeringen die elkaar dwars zitten. Hetzelfde soort redenering geldt voor het internationale bankensysteem. Gered van de ondergang na 2008, maar nu opnieuw gereed voor de ondergang. Omdat de samenleving niet, maar banken wel profiteren bij hun eigen ondergang is het verlies van de een het profijt van de ander. De belastingbetaler financiert het gratis ritje van de banken. Da’s bekend, maar de politiek weet de macht van de banken niet te breken. Zodat de voorwaarden voor een nieuwe bankencrisis niet zijn weggenomen, maar worden versterkt.

Verdere relativering is dat institutionele media spaarzaam berichten over hoofdzaken. Soms Tegenlicht van de VPRO, soms Panorama of Terzake van Canvas. Programmamakers die verder kijken zijn te prijzen. Maar ze zijn de uitzondering. In de ultieme onnozelheid vulde de vraag wie bij de Europese verkiezingen de grootste partij zou worden avonden lang de zenduren van de publieke omroep. En werd er gisterenavond zonder dat een definitieve uitslag beschikbaar was urenlang gepraat over wie gewonnen of verloren had. Op de vulkaan was een dansvloer gelegd om te dansen. In een format dat haaks op de veranderingen staat. Herkenning voor onwijzen en dwazen die genoeg hebben aan een half woord dat nooit meer zal worden dan een half woord. Om met de dichter van het licht te spreken, journalistiek heeft haar gezicht verbrand. En de burger verraden.

Of is dit te somber aangezet? Oordeel over de reportage ‘Zijn de banken nu safe?’ van Wim Van den Eynde en Peter Rondou van Canvas’ Panorama. Hebben wij -lees: onze politici die zo graag de grootste zijn- de kans gemist om de banken te saneren? Het gaat om vertrouwen: Het is een absoluut noodzakelijke grondstof om mee aan de slag te gaan voor bankiers. Zonder vertrouwen geen centen, zonder centen geen bank. Maar dat vertrouwen met een vingerknip kan verdwijnen hebben we in 2008 kunnen vaststellen. Meteen waren de betonnen funderingen van enkele financiële reuzen veranderd in drijfzand. Is het vertrouwen nu terug? Verdienen de bankiers weer ons vertrouwen? Wees gerust, zeggen ook de politici en de overheden. We zitten op de zaak, we treffen maatregelen, de banken liggen aan banden, uw spaarcenten zijn veilig. Als de banken daar niet zelf voor zorgen, dan garanderen wij dat wel. Maar kunnen burgers hun politici wel vertrouwen?

Foto: Rob Rogers, cartoon, 2009.

Zie hier voor reportage ‘Zijn de banken nu safe?’ van Canvas’ Panorama. 

Tegenlicht over onbehagen en woede. Burgers zijn het zat

VPRO’s Tegenlicht vraagt zich in de uitzending ‘We zijn het zat‘ af waarom het Nederlandse politieke systeem niet klopt. Het is vastgeroest en mist de oude dynamiek. Regisseur Martijn Kieft roept op om erover na te denken waar het gevoel van onbehagen en woede precies vandaan komt. Waarom vertaalt de boosheid zich niet in protest, demonstraties of zichtbaar verzet tegen de macht? Kieft is niet optimistisch als de gevestigde politiek en macht de hervormingen van de democratie blijven blokkeren. Hoe vertaalt zich dat steeds grotere gevoel van machteloosheid uiteindelijk bij steeds meer burgers? Dat moet naar buiten komen. In bijltjesdag waarop afgerekend wordt met de bankiers, politici, bestuurders en symbolen van de macht? In revolutie? Een oproep tot verbreding van de democratie. Trek betrokken burgers erbij. Met hun energie. Het zal tijd worden.

Journalistiek worstelt met waarheid over burgerforum EU

De ene krant zegt ‘Kamermeerderheid voor burgerinitiatief over EU‘, het andere magazine zegt ‘Onvoldoende steun in Tweede Kamer voor burgerinitiatief EU‘. Dat zijn twee tegenovergestelde conclusies die volgen uit hetzelfde debat. Of De Volkskrant (‘kreeg Burgerforum EU zowaar een Kamermeerderheid achter zich‘) of Elsevier (‘Maar een meerderheid voor de plannen van het initiatief werd niet gevonden‘) heeft ongelijk en het niet begrepen. Misschien is het burgerinitiatief de verliezer, maar de journalistiek is dat zeker.

Bijna een jaar geleden schreef ik: ‘De vraag om een referendum kan uit allerlei zorgen voortkomen. Tegen een Federaal Europa. Tegen het overhevelen van bevoegdheden. Tegen de miljardensteun voor noodfondsen en reguliere begroting zonder voldoende controle. Over het gebrek aan democratie en inspraak van de burger. Uit wrok over het tweede Euroreferendum dat Nederlandse burgers in 2005 door de neus geboord werd. Of uit rancune tegen de pro-Europa partijen die autistisch hun zin lijken door te drukken.’ Daar kan nu een nieuwe reden aan toegevoegd worden: ‘de gevestigde media die de feiten niet begrijpen‘. 

Foto 1: Schermafbeelding van De Volkskrant ‘Kamermeerderheid voor burgerinitiatief over EU‘, 21 januari 2014.

Foto 2: Schermafbeelding van Elsevier ‘Onvoldoende steun in Tweede Kamer voor burgerinitiatief EU‘, 21 januari 2014.

Na fraude komt Rabobank weg met schikking. Alleen in Nederland

Multinationals zoeken de grenzen van wet, winst en ethiek op en schoten er de afgelopen 30 jaar overheen. Ewald Engelen omschrijft het in een column zo: ‘De inkomensongelijkheid loopt scherp op – en dat roept de prangende vraag op wie er eigenlijk van de neoliberale utopie heeft geprofiteerd. Een handvol bankiers en bestuurders, accountants en fiscalisten, enkele advocaten, een verdwaalde commissaris, een omhooggevallen politicus en, niet te vergeten, vierhonderd miljoen Chinezen (maar die mogen niet stemmen).‘ Hij concludeert dat er twee smaken zijn voor de multinationals: ‘Betaal fatsoenlijke lonen, kom je belastingplichten na, ruim je rotzooi op, hou je aan democratische normen en stop de race naar de bodem. Dat is geen ideologie. Dat is welbegrepen eigenbelang. Reformisme uit eigen kring of revolutie– meer smaken zijn er niet.’

Trouwens opmerkelijk dat Engelen deze column in de NRC plaatst gezien zijn vaarwel uit 2011 aan deze krant: ‘Al langer stoort mij de gemakzucht van de krant. Te vaak domineren sensationele foto’s en reportages de voorpagina. Wat is er mis met droge, zo objectief mogelijke verslaggeving? Wat is er gebeurd met de scheiding van feit en mening? Met het journalistieke ambacht?‘ Wat bezielt Engelen om mee te werken aan een in z’n ogen gemakzuchtige krant die er sinds 2011 niet beter op is geworden met de overdaad aan licht amusement voor een zich vrijgesteld voelende klasse? De menselijke geest kent onbegaanbare spelonken.

Zakenbanken zijn de multinationals die het het meeste verbruid hebben bij publiek en politiek. Maar toch niet aangepakt worden. Dit type banken is de spreekwoordelijke olifant in de kamer die het porselein dreigt te vertrappen, maar iedereen ontkent te zien. Zeker niet in Europa dat afgelopen week onder leiding van ECB-president Mario Draghi de kapitaaleisen voor de bankensector in het Basel-comité versoepelde.

Dat er tussen landen een aanzienlijk verschil in aanpak is maakt de behandeling van banken die de LIBOR-rente hebben gemanipuleerd inzichtelijk. De VS heeft deze week drie ex-medewerkers van de RABO-bank in staat van beschuldiging gesteld. Paul Robson, Paul Thompson en Tetsuya Motomura die in London, Singapore en Tokio werkten worden naar verwachting direct door het Amerikaanse ministerie van Justitie (DoJ) aangepakt als het Britse Serious Fraud Office (SFO) niet optreedt. Het Nederlandse ministerie van Justitie staat erbij en kijkt ernaar. Het laat het gebeuren met minister Ivo Opstelten die doorgaans de mond vol heeft van een strenge aanpak, maar nu op z’n handen blijft zitten. Ook in de samenwerking met het DoJ en de SFO.

PVV’er Tony van Dijck stelde vandaag kamervragen aan minister van Financiën Dijsselbloem over Rabobank-topman Sipko Schat onder wiens toezicht de LIBOR-fraude gebeurde en negen ton meekrijgt bij z’n vertrek. En over de drie ex-medewerkers van de Rabobank die mogelijk door het Verenigd Koninkrijk en zeker door de VS aangepakt worden, maar waarschijnlijk niet door Nederland. Een en ander geeft aan hoe pervers zakenbanken handelen en hoeveel vrijheid ze tot nu toe kregen. Gaat dat onder druk van de publieke opinie veranderen? De kans daarop in Nederland lijkt gezien het passieve optreden van kabinet en OM niet groot. Door een schikking van 70 miljoen tussen de Rabobank en het OM is vervolging afgekocht. De Tweede Kamer reageerde woedend.

Foto: Still uit Komedie om Geld (1936) van Max Ophüls. (In m’n ogen de beste film ooit gemaakt in Nederland. Met een Duitse regisseur). 

Kunst is een madam zonder basis. Glans als cultuurpolitiek

Financieel geograaf Ewald Engelen ziet in een column voor Het Parool de kunst als de hoer van de uitbater. Een pronkzuchtige madam die heeft afgerekend met haar verleden, de wereld is ingetrokken en op geen plek meer thuishoort. Hij is verheugd dat het Amsterdamse museumplein en de omringende musea er weer mooi bijliggen. Het Rijksmuseum, Stedelijk en Van Gogh pronken. De bouwputten zijn dicht, de steigers afgebroken en de zalen stijlvol ingericht. Alles glanst. Laat de toeristen maar komen met hun dikke portemonnee.

In die glanzende oppervlakken ziet Engelen tegelijk een probleem. Het glanst te mooi: ‘Het plein is een geldmachine geworden: visueel aantrekkelijk en esthetisch genotzuchtig, houdt het de bezoeker aanminnig een fictief zelfbeeld voor van avant-gardistisch, elitair kosmopolitisme, die ook bijvoorbeeld non-plaatsen als Schiphol en de Zuidas uitstralen.‘ Het bevalt hem matig, op de koop toe om ouderwets gevonden te worden.

De ouderwetsheid van Engelen is een verwijzing naar Nederland van voor de crisis. Of liever gezegd, van voor de culturele kaalslag door de VVD, geholpen door PVV en niet tegengewerkt door PvdA en CDA. In de optiek van Engelen schuurt er iets op het museumplein. Maar dat valt de witte wijn en kreeft etende elite niet te verwijten. Of de in zwarte kledij met designbrillen vernissages aflopende elite-in-aantocht op weg naar meer.

Het gemis dat Engelen constateert en ervaart zonder het goed onder woorden te kunnen brengen is een direct gevolg van het verstoorde evenwicht van het kunstbeleid. Zoals de VVD dat op de rails heeft gezet om het onder parvenu-achtig leedvermaak integer te laten ontsporen. Het verwijt dat het Rijks, Stedelijk en Van Gogh zijn zoals ze zijn zou een dwaas verwijt zijn. Voor de duidelijkheid, dat zegt Engelen ook niet. Wat Nederland, Engelen en alle kunstliefhebbers van Nederland missen is een tegenwicht voor de grote kunstinstellingen.

In de cultuurbezuinigingen zijn de topinstellingen ontzien. Mede om het beeld van een creatief landje naar het buitenland toe in stand te houden en het toerisme te laten blijven draaien. Op witte wijn en kreeft. Richard Florida als onmisbare noot in cultuurpolitieke beleidstukken die een creatieve klasse in elke stad van het land als een overal opduikend spookleger een basis laat leggen onder elke overheidsinvestering. Grootheidsdenken heeft een keerzijde. Experiment en talentontwikkeling zijn even blingbling als het repareren van het riool. Pas na enkele regeringsperioden wordt zichtbaar dat het ontbreekt. Wie maalt daar nou om? Wie weet dan nog wie Zijlstra, Bussemaker of Rutte waren? Hedendaagse blingblingkapitalisten schuiven de toekomst van de kunst onbezonnen voor zich uit. Da’s het gemis van het museumplein. Onder de oppervlakte ontbreekt de basis.

Foto: George Hendrik Breitner, Schildersmodel, circa 1890.

OffShoreLeaks gaat ook namen van Nederlandse belastingontduikers noemen. En de bedrijven dan?

Rijken brengen hun spaarvarkens onder in belastingparadijzen, in tax havens. Naar schatting is ongeveer 1/3 van de totale wereldrijkdom er op bankrekeningen ondergebracht, zo’n 21 en mogelijk 32 biljoen dollar. Da’s ongeveer de omvang van de Amerikaanse en Japanse economie samen, zo stelt de International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) in een artikel. Een biljoen is 1000 miljard. Belastingparadijzen brengen de democratie om zeep. Financiële instellingen en advocatenfirma’s verdienen aan dit verduisteren en omsluizen.

Door de verstorende effecten is belastingontduiking ongewenst. Over geld dat individuen verduisteren wordt geen belasting betaald. Het wordt door de rijken, de scharrelaars en de machtigen ontdoken. Da’s niet goed voor de inkomsten, de solidariteit en de belastingmoraal. Nog eens verscherpt door de crisis waarbij reserves van overheden zijn gaan zitten in de redding van financiële instellingen. Op kosten van de betalingbetaler die niet in de omstandigheid verkeert om z’n geld elders onder te brengen. Degenen die aangeslagen worden moeten daardoor zwaarder belast worden. Ze dienen bij te passen wat de rijken en machtigen ontduiken.

Overheden kiezen de makkelijke weg en draaien door lastenverzwaringen steeds meer de duimschroeven aan van de burgers. Van die burgers welteverstaan die ze eenvoudig te pakken krijgen. Dat zijn voor een groot deel de goedwillende burgers in het middensegment. Bij de armsten is weinig te halen, en rijken gebruiken foefjes om minder te betalen dan ze normaal gesproken zouden moeten betalen. Landen die met elkaar concurreren om inkomsten van anderen binnen te halen komen lastig tot maatregelen om de rechtvaardigheid in de belastingmoraal terug te brengen. Bewustwording door publiciteit van ngo’s is het enige wat overblijft.

Da’s precies wat de onderzoeksjournalisten van de ICIJ doen met OffShoreLeaks. Een project van een jaar. Ze hebben 2,5 miljoen bestanden gekraakt met de geheimen van meer dan 120.000 offshore-bedrijven en trusts. Ze onthullen de verborgen deals van politici, oplichters en superrijken. Naar verluidt staan er zo’n 130.000 namen uit 170 landen op. Afgelopen donderdag publiceerden onder meer The Guardian, Le Monde en de Süddeutsche Zeitung de eerste resultaten. In Nederland werken Joop Bouma en Martijn Roessingh van Trouw mee. Ze lichten toe, noemen buitenlandse namen, maar hebben nog geen Nederlandse namen onthuld. Staatssecretaris van Financiën Frans Weekers (VVD) wil inzage in de lijst, maar Trouw weigert die te geven.

In een opiniestuk in De Morgen is econoom Ewald Engelen niet onverdeeld gelukkig met de onthullingen. Hij ziet ze als explosief, maar: ‘Het leidt de aandacht maar af van de echte boeven. De piraterij van plutocraten, fraudeurs, zichzelf verrijkende politici en andere dolende zielen is namelijk kinderspel vergeleken bij de legale belastingontwijking door de keurige blazerbrigade die multinationals als Shell, Philips, Unilever, Amazon, General Electric, Wall Mart, Volkswagen – even ademhalen – GDF Suez, Arcelor Mittal, Anheuser-Busch, BP en ExxonMobil aanvoert.’ Hij vreest het scenario dat OffShoreLeaks afleiding wordt om niet op te treden tegen multinationals. Zoals VPRO’s Tegenlicht ze in de Tax Free Tour schetst. Of staan er actieve politici op de lijst?

Peiling over EU-referendum probeert debat aan te jagen. Lukt dat?

Maurice de Hond peilt in opdracht van Burgerforum EU. Moet er een referendum komen over de EU? Dit burgerinitiatief is een bont gezelschap dat tegen de overdracht van nationale bevoegdheden is zonder politieke of maatschappelijke discussie. Het roept daarom op om de burger te vragen wat-ie er van vindt.

Wat is de peiling waard? In elk geval creeërt het een mediamoment. Zoals te voorzien valt zijn stemmers op PVV en SP het meest afwijzend. Maar ook de sympathisanten van VVD, PvdA en 50Plus zijn in meerderheid voor een referendum. De positie van D66 is opvallend. De achterban van een partij die vanaf de oprichting in 1966 pleit voor inspraak en het referendum is in meerderheid tegen. Evenals het pro-Europese CDA. In De Telegraaf wordt journalist en medeoprichter van Burgerforum EU Alexander Sassen van Esloo geciteerd: ‘Dat is uiterst merkwaardig als je je bedenkt dat D66 ooit is opgericht om referenda in Nederland mogelijk te maken‘.

Foto: Schermafbeelding van vraag 1 uit de resultaten van onderzoek Maurice de Hond.