Kunnen kunstenaars belangeloos de samenleving steunen?

Help-portrait noemt zichzelf een wereldwijde beweging van fotografen, stylistes, fotobewerkers, drukkers en make-up artiesten die hun tijd, middelen en expertise teruggeven aan mensen in nood. Event ‘Help Portrait Twente – Help Portrait Twente‘ maakt inzichtelijk wat het is. Beeldend kunstenares Mirna Limon en fotografe Marina de Beukelaer zetten het in Hengelo samen op zodat ‘mensen met lage inkomens de mogelijkheid krijgen om GRATIS op een mooie manier op de foto te worden gezet‘. Op 8 december 2012 was de shoot.

Dat idee van kunstenaars en fotografen om belangeloos hun creativiteit in te zetten voor de lage inkomens is vergelijkbaar met het Amsterdamse initiatief ‘Eenzame Uitvaart‘ van dichter F. Starik om de uitvaart van overledenen ‘waar anders niemand en niemand anders hun uitvaart zou bezoeken’, een bijzonder saluut te brengen met een passend gedicht. De ‘Eenzame Uitvaart‘ zorgt in dat geval voor een ‘dichter van dienst’.

Deze initiatieven gaan voorbij aan de marktwerking. Ze opereren in de marge. De gevestigde kunstwereld kan er moeilijk bezwaar tegen maken. Door de lage commerciële waarde kunnen ze getolereerd worden. Het is aanvullend. De inzet van de kunstenaars is niet helemaal belangeloos omdat ze zich in hun belangeloosheid presenteren. Soms resulterend in bewuste marketing. Soms niet gezocht en liefst wegduikend, maar zonder dat het vernoemde nog ongenoemd kan worden. Iedereen die zich uitspreekt neemt stelling en doorbreekt onvermijdelijk de neutraliteit. Verschil met het ‘sociale’ community art is dat het vanaf de basis werkt met individuen zonder tussenkomst van overheid, kunstencentrum of zelfs de samenleving als gemeenschap.

Is stigmatisering een probleem? Want uit alles blijkt dat iemand die door Help-portrait op de foto wordt gezet een laag inkomen heeft. Of in nood verkeert zoals het wordt genoemd. Is het betuttelend dat een creatieve klasse vanuit een idee van charitas ‘iets teruggeeft’? Als de spreekwoordelijke chocolademelk die koningin Juliana op paleis Soestdijk eens per jaar aan het personeel serveerde. In een incidentele omkering der waarden die eerder de macht bevestigt, dan deze ter discussie stelt. Maar wat kunnen kunstenaars die het goed bedoelen en echt hun tijd en vakmanschap willen inzetten voor een maatschappelijk doel anders doen?

Foto 1: Schermafbeelding van Help-portrait community.
Foto 2: Help Portrait Twente initiatiefnemers: Beeldend kunstenaar Mirna Limon (rechts) en fotografe Marina de Beukelaer.

Vrede op aarde: stereotyperingen passen niet in vrolijke tekenfilm

Van alles komt langs in de werkplaats van Santa Claus. Santa’s Workshop is een Silly Symphony uit 1932 van de Disney studio. Met Wilfred Jackson als regisseur. Aanstekelijke muziek nodigt uit tot marcheren. Op dat moment bestaat de geluidsfilm amper 5 jaar. Klein grut loopt regelrecht in de zak met cadeautjes van Santa Claus. Volgens Wikipedia wordt het filmpje in Noorwegen en Zweden op kerstavond op televisie vertoond.

Voorzover weinig opzienbarend nieuws over een tekenfilm uit 1932. Maar tijden veranderen. Mogen artistieke uitingen herschreven worden? Stereotyperingen van etnische groepen uit oude tijden roepen soms een nare bijsmaak op. Maar het effect is dat het wegpoetsen juist nadruk legt op wat niet getoond mag worden.

Fragmenten met het zwarte poppetje dat van de glijbaan komt en van de kerstman het stempel ‘OK‘ krijgt en de man met de extra grote neus die een kozakkendans doet zijn weggeknipt door Disney. Waarschijnlijk gebeurt dit vanuit een combinatie van economische redenen om zo weinig mogelijk aanstoot te geven en vanuit het opschonen van het verleden. In de uitzending voor de Zweedse staatstelevisie op kerstavond zijn negerpopje en joodse man niet te zien. De twee Chinezen met staartjes wachtte blijkbaar (nog) niet de schaar.

Foto: Schermafbeelding van door Disney weggesneden fragment uit Santa’s Workshop, 1932.

Zweedse bibliotheek censureert boeken; maar draait besluit terug

Dit schreef ik in 2012.

Update: Na een storm van protest ziet het Kulturhuset af van het idee om de Kuifje-albums uit de bibliotheek te verwijderen. Het draait het besluit terug. Behrang Miri die met het idee kwam geeft toe dat het verkeerd is om boeken te verbieden. En kinderen zijn slim genoeg. Het Kulturhuset wil nu een debat over discriminatie. 

De jeugdbibliotheek van het Kulturhuset in Zweedse Stockholm verwijdert Kuifje-albums omdat ze te racistisch zouden zijn. Ze zijn uit de kasten verwijderd. De verantwoordelijke voor de jongerenafdeling Behrang Miri ziet het zo: ‘Het beeld dat de Kuifje albums van de Afrikanen geven is Afro-fobisch. Zo zijn Afrikanen een beetje dom, terwijl Arabieren op vliegende tapijten zitten en Turken waterpijpen roken‘.

Miri meent dat kinderen de stereotyperingen niet weten te onderscheiden. Miri gaat verder: ‘Het eenzijdige beeld is stigmatiserend. Kuifje biedt een karikatuur met een koloniaal perspectief.’ Het personeel van de jeugdbibliotheek in het Kulturhuset is nu bezig om alle boeken door te vlooien. Ook de bibliotheek voor volwassen kijkt wat niet door de beugel kan in verband met vrouwonvriendelijkheid, homofobie en racisme.

Het debat over het kolonialisme in Kuifje-albums is oud. De Britse commissaris voor Rassengelijkheid vroeg in 2007 om een verbod van ‘Kuifje in Afrika‘ wegens racistische vooroordelen. Ook in België kregen oudere Kuifje-albums herhaaldelijk kritiek. Vaak aangezwengeld door immigranten die hun gelijk wilden halen. De albums zijn de weerslag van een voorbij tijdperk. Daarom moeten ze beoordeeld worden in de historische context van de koloniale tijd.

De albums zijn een tijdscapsule. Dat debat speelt op allerlei terreinen waar koloniale geschiedenis opduikt. Ook bij de panelen op de Gouden Koets die slavernij aan zouden prijzen.

Volgens Miri hebben immigranten goede rolmodellen nodig. Maar hij censureert. Miri oordeelt in plaats van de lezers en onthoudt ze boeken die hij ongeschikt acht. Ook aan volwassenen.
Vermoedelijk handelt Miri niet op eigen houtje, maar heeft hij dekking van de leiding van het Kulturhuset. Zijn houding is bevoogdend en kleinerend richting immigranten die beschermd zouden moeten worden.  Ze zijn best in staat om te begrijpen wat de historische context van boeken is.

Miri hoort niet in een bibliotheek te werken. Immers een plek voor het vrije woord. Hoe ouderwets dat ook klinkt.

Foto: Uit Kuifje in Afrika (Tintin au Congo), 1946