Morele leegte van de politieke partijen aan de hand van de reactie op het doodvonnis voor Saoedische dichter Ashraf Fayadh

Waar gaat naïviteit over in waakzaamheid, tolerantie in zelfbescherming, verontwaardiging in handelen? De scheidslijn tussen recht en onrecht is vaak niet te zien. Of er wordt weggekeken, vooral in de extra gevoelige en extra beschermde sector van de religie. De vinger aan de pols en juist reageren is een helse opgave voor politici die steeds meer zweren bij regelgeving en machtsuitoefening, en steeds minder hebben met moraliteit en maatschappelijke waarden. In een NRC-artikel zet Gabriël van den Brink dat op een rijtje. Een uitwerking van onderstaande video. Hij concludeert dat de politieke klasse zich buitenspel zet en vervreemdt van de burgers. En uiteindelijk teruggefloten zal worden. Is dat wensdenken dat een beetje gedateerd aandoet? Want hoe en wanneer morele en maatschappelijke waarden weer terug komen in de politiek is onduidelijk.

Dat de petitie ‘Oproep: geen Saoedisch doodvonnis voor dichter Ashraf Fayadh’ geschreven moet worden is er een voorbeeld van dat de Nederlandse politiek verstrikt is geraakt in regelgeving en machtsuitoefening, en zich weinig aantrekt van moraliteit (de reactie op het doodvonnis van een dichter in Saoedi-Arabië omwille van zijn poëzie) en de maatschappelijke waarden (de bezorgdheid van de Nederlanders over dit doodvonnis en de reactie daarop). De Nederlandse politieke partijen redeneren in elkaar, handelsbelangen, wapenverkoop, machtspolitiek in het Midden-Oosten en het goed houden van de verstandhouding met autoritaire regimes. De petitie verdient het om getekend te worden, maar is aan het verkeerde adres gericht en legt het verkeerde accent. Het kabinet-Rutte zou als vanzelfsprekend gehoor dienen te geven aan morele en maatschappelijke waarden die in de Nederlandse samenleving leven. Dat dat niet gebeurt is de andere schande. De onze.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘Oproep: geen Saoedisch doodvonnis voor dichter Ashraf Fayadh’. Tekenen kan hier.

Dichteres Heleen Bosma doet wat ze doet. Wat is dat nou waard?

In de NRC is een debat ontbrand naar aanleiding van het artikel ‘Geëngageerde kunstenaars: de wereld luistert niet’ van Hans den Hartog Jager. Met de sleutelzinnen: ‘Het rare is dat kunstenaars als Hito Steyerl, Jonas Staal of Jeanne van Heeswijk en dito curatoren als Charles Esche, Maria Hlavajova of Jelle Bouwhuis, die zich heel gretig druk maken om allerlei maatschappelijke ontwikkelingen, dit elementaire probleem in hun eigen wereld nauwelijks de moeite van het overdenken waard lijken te vinden. Steeds vaker vraag ik het me af: zijn ze nou werkelijk zo naïef dat ze niet doorhebben dat hun ‘engagement’ gewoon een integraal onderdeel is van de carrousel van kunstproductie, subsidies en (museale) tentoonstellingen?’ Den Hartog Jager stelt vragen en doet een poging tot reflectie, maar relativeert ook veel en vernietigt hoop. Navelstaarderij ontroert omdat mensen zich belangrijk achten. Ze integreren kunst in hun denken en schatten eigen belangrijkheid hoog in.

Het gemis aan pretentie en dikdoenerij van de dichteres van Overijssel Heleen Bosma is ontwapenend. Daarbij houdt ze hoop in de lucht. Maar aan haar lijkt het nadenken over de functie van kunst, poëzie niet besteed. Lastig om het niet onaangenaam te zeggen, maar haar dichten mist de laag die het dichten zelf meeneemt in dat dichten. Zelfreflectie dus. En die haar poëzie maatschappelijk verankert. Zonder dat wordt het plat. Ze doet verslag. Is ze nou werkelijk zo naïef om niet een een begin van engagement te tonen en de macht van alles aan de orde te stellen? Echt creatief is dat Heleen Bosma gewoon dicht: ‘in plaats daarvan vliegt/ een schim door de lucht/ verslindt het verleden/ verorbert de toekomst/ spuugt veel te grote feiten’. Jeminee.

Gerrit Kouwenaar en mijn idee van poëzie

Aan poëzie heb ik een gezonde hekel. Misschien omdat ik Nederlands heb gestudeerd. Poëzie is als sterke drank die te heftig is. Jenever of wodka heb ik dan ook nooit gelust. Maar iedereen die zichzelf ruimte gunt laat uitzonderingen toe. Voor mij is dat de poëzie van e.e. cummings, Hart Crane of Gerrit Kouwenaar. Poëzie als architectuur die er niet sterker en pretentieuzer op is dan nodig. Poëzie die je evenmin moet lezen als een partituur van Charlie Parker. Geen aangeklede uitkleding van Wallace Stevens of uitgeklede aankleding van T.S. Eliot. U merkt het al, van poëzie heb ik geen kaas gegeten. Vandaag is Gerrit Kouwenaar op 91-jarige leeftijd overleden. zeg: buiten uw vlees heerst de dood// zeg: binnen uw vlees leeft u hulpeloos. Zo is het. 

Foto: Omslag van Gerrit Kouwenaar, ‘De stem op de 3e etage’. Gedichten. Amsterdam, 1960. Uitgeverij Em. Querido. (Citaat uit: Zijn, p. 34).

Kunnen kunstenaars belangeloos de samenleving steunen?

Help-portrait noemt zichzelf een wereldwijde beweging van fotografen, stylistes, fotobewerkers, drukkers en make-up artiesten die hun tijd, middelen en expertise teruggeven aan mensen in nood. Event ‘Help Portrait Twente – Help Portrait Twente‘ maakt inzichtelijk wat het is. Beeldend kunstenares Mirna Limon en fotografe Marina de Beukelaer zetten het in Hengelo samen op zodat ‘mensen met lage inkomens de mogelijkheid krijgen om GRATIS op een mooie manier op de foto te worden gezet‘. Op 8 december 2012 was de shoot.

Dat idee van kunstenaars en fotografen om belangeloos hun creativiteit in te zetten voor de lage inkomens is vergelijkbaar met het Amsterdamse initiatief ‘Eenzame Uitvaart‘ van dichter F. Starik om de uitvaart van overledenen ‘waar anders niemand en niemand anders hun uitvaart zou bezoeken’, een bijzonder saluut te brengen met een passend gedicht. De ‘Eenzame Uitvaart‘ zorgt in dat geval voor een ‘dichter van dienst’.

Deze initiatieven gaan voorbij aan de marktwerking. Ze opereren in de marge. De gevestigde kunstwereld kan er moeilijk bezwaar tegen maken. Door de lage commerciële waarde kunnen ze getolereerd worden. Het is aanvullend. De inzet van de kunstenaars is niet helemaal belangeloos omdat ze zich in hun belangeloosheid presenteren. Soms resulterend in bewuste marketing. Soms niet gezocht en liefst wegduikend, maar zonder dat het vernoemde nog ongenoemd kan worden. Iedereen die zich uitspreekt neemt stelling en doorbreekt onvermijdelijk de neutraliteit. Verschil met het ‘sociale’ community art is dat het vanaf de basis werkt met individuen zonder tussenkomst van overheid, kunstencentrum of zelfs de samenleving als gemeenschap.

Is stigmatisering een probleem? Want uit alles blijkt dat iemand die door Help-portrait op de foto wordt gezet een laag inkomen heeft. Of in nood verkeert zoals het wordt genoemd. Is het betuttelend dat een creatieve klasse vanuit een idee van charitas ‘iets teruggeeft’? Als de spreekwoordelijke chocolademelk die koningin Juliana op paleis Soestdijk eens per jaar aan het personeel serveerde. In een incidentele omkering der waarden die eerder de macht bevestigt, dan deze ter discussie stelt. Maar wat kunnen kunstenaars die het goed bedoelen en echt hun tijd en vakmanschap willen inzetten voor een maatschappelijk doel anders doen?

Foto 1: Schermafbeelding van Help-portrait community.
Foto 2: Help Portrait Twente initiatiefnemers: Beeldend kunstenaar Mirna Limon (rechts) en fotografe Marina de Beukelaer.