Het Westen heeft meer opties dan sancties en praten met de Russische Federatie over Oekraïne. De politieke wil ontbreekt om ze in te zetten

Schermafbeelding van artikel ‘Poetin voert druk rond Oekraïne op, het Westen heeft weinig opties‘ van Peter Giesen in de Volkskrant, 10 december 2021.

Update 7 december 2022: In een column in NRC van 1 december 2022 zegt Hubert Smeets dat John Mearsheimer een intellectuele oplichter is. Dat ben ik met hem eens. Hier heb ik meermalen betoogd dat het betoog van Mearsheimer onwetenschappelijk eenzijdig en pro-Kremlin is. Per saldo zijn de beweringen van Mearsheimer niet beter onderbouwd dan die van de in 2020 gestorven Kremlin-Versteher Stephan F. Cohen. Maar ik ben het oneens met Smeets dat Mearsheimer zich pas in 2022 ontmaskerd heeft als ondeugdelijke wetenschapper. Die ontmaskering was na 2014 al jaren zichtbaar.

Dit schreef ik op 11 december 2021:

Peter Giesen geeft in een artikel in De Volkskrant een overzicht over de spanning rond Oekraine en de dreiging van een grootschalige Russische invasie die eind januari 2022 wordt verwacht, maar tegelijk niet als aannemelijk wordt ingeschat.

Er lijkt een dimensie in het artikel te ontbreken. Giesen redeneert vanuit het verleden van de traditionele machtspolitiek en trekt die lijn door naar het heden. Zeg maar het neorealisme van John Mearsheimer en Henry Kissinger dat in Nederland vaak door Rob de Wijk wordt verwoord. Maar dat kan niet ongestraft.

Sinds het eind van de Koude Oorlog in 1991 is er in 30 jaar wel iets veranderd. Zowel in de machtsverhoudingen van een versterkt Oost-Europa en een verzwakte Russische Federatie die bij lange na niet de positie inneemt die ooit de Sovjet-Unie had. Tel daarbij op de toegenomen macht van China en de afgenomen macht van West-Europa en het beeld dat resteert is verminderde blokvorming en toegenomen fragmentatie in de mondiale machtsverhoudingen. Het is bij dit soort vergelijkingen tussen toen en nu daarom de vraag hoe zinvol het is om de blauwdruk van de Koude Oorlog te projecteren op het heden.

Giesen zegt dat het Westen twee opties heeft: ‘Dreigen met sancties en praten‘. Dat zijn zeker de eerste opties, maar de beperking tot deze twee opties lijkt een te beperkt beeld te geven van de timmerkast waaruit VS en EU kunnen putten. Er zijn een derde, vierde en vijfde optie mogelijk om het leiderschap in het Kremlin onder druk te zetten. Het merkwaardige is dat ze voor de hand liggen, maar toch tot nu toe niet ingezet zijn. Maar de opties bestaan wel degelijk. Het Westen heeft dus meer middelen tot haar beschikking dan uit Giesens artikel blijkt. De politieke wil ontbreekt echter om ze krachtig in te zetten. Het Westen heeft één arm vrijwillig op de eigen rug gebonden.

Een derde optie is meer leveranties van geavanceerd militair materieel aan de Oekraïense krijgsmacht binnen het kader van het door de NAVO geïnitieerde Comprehensive Assistance Package. Bijvoorbeeld via welwillende bondgenoten en NAVO-leden als Turkije, Kroatie, Tsjechië, Litouwen, Polen en Canada. Hiermee kan Oekraïne dit geavanceerd materiaal in de frontlinie inzetten bij een Russische inval. Die inzet is nu aan strikte voorwaarden gebonden.

Een vierde optie is het serieus werk gaan maken van een hybride oorlog tegen de Russische Federatie. Dat geeft het Kremlin dan een koekje van eigen deeg, want het mengt zich via trollfabrieken, computerhacks en het kopen van westerse politici al langer in de publieke opinie van westerse landen. Ofwel met kwaadaardige invloed. Dat kan door verhevigde computer aanvallen op de Russische energiesector. Dat komt dan bovenop genoemde economische sancties die de export van de Russische energiesector naar Europa beperken. Essentieel kan een brede, langlopende op de Russische bevolking gerichte informatiecampagne zijn die tot doel bewustwording heeft om de Russen ervan te overtuigen dat hun leiders niet het volk en het land, maar het eigenbelang dienen. Dat sluit aan bij de afnemende populariteit van Poetin die laag in de 30% is. Ook kan de etnische kaart getrokken worden door nationale, etnische en religieuze minderheden die door Moskou worden onderdrukt actief bij te staan in hun streven naar autonomie. Want er bestaat in deze veelvolkerenstaat veel onrust.

Een vijfde optie in het verlengde van de bewustwordingscampagne is een frontale aanval op het leiderschap in het Kremlin door de bekendmaking uit geheime bronnen van Westerse inlichtingendiensten van hun corruptie en roofpraktijken. Dat wordt tot nu toe in de relatie tussen landen ingeschat als not done en daarom niet ingezet, maar de optie of de dreiging ermee om de corruptie van de leiders in het Kremlin en hun zakenpartners gedetailleerd naar buiten te brengen bestaat en kan een rol in de diplomatie spelen. Hiervoor pleit de Amerikaans-Britse zakenman Bill Browder al jaren, maar in de top van de westerse regeringen krijgt hij hiervoor tot nu toe geen gehoor. Hij meent dat president Poetin een vermogen van meer dan 200 miljard dollar heeft dat hij gestolen heeft van het Russische volk.

Als het Westen deze opties op een slimme en gecoördineerde manier zou weten uit te spelen, dan heeft het een eigen asynchroon antwoord op de Russische agressie. Maar ze zijn blijkbaar zo ver weggezakt in de publieke opinie dat een goed geïnformeerde journalist als Peter Giesen het niet eens meer de moeite vindt om ze te noemen. Het lijkt dat het vooral in de eigen bewustwording fout gaat in het antwoord van het Westen op de politiek van het Kremlin.

Uit zelfbehoud spelen landen in de wereldpolitiek hun eigen spel

In de politiek worden soms vergelijkingen gemaakt met schaken. De wegens politieke omstandigheden naar de VS uitgeweken oud-wereldkampioen Garry Kasparov ontkent steevast dat Vladimir Putin een schaker is. Wat dan positief moet worden opgevat over iemand met strategisch inzicht die kan vooruitdenken. Volgens Kasparov is Putin een pokeraar. En dat wordt dan weer negatief bedoeld. Maar Putin is schaker noch pokeraar.

Putin is een overlevingskunstenaar die tactisch handelt om de volgende slag te winnen en de lange termijn daaraan ondergeschikt maakt. Putin annexeerde de Krim niet om zich van de internationale gemeenschap af te keren, of Oekraïne op stang te jagen of te verzwakken, maar om binnenlandse redenen. Om de volksgunst in de Russische Federatie naar z’n hand te zetten en economische problemen naar de achtergrond te dringen.

Kasparov vraagt de VS en de EU vanwege overweldigend bewijs van Russische schuld  inzake de MH17 niet ineen te krimpen, maar te handelen. Ongeduld helpt niet, naar verwachting komt eind dit jaar het Joint Investigation Team met de naam van de schuldigen. Nu is het afwachten. Russische diplomatie concentreert zich op Griekenland en Iran en verzwakt zo indirect de positie van Oekraïne dat van de voorpagina’s verdwijnt.

In een globale wereld spelen leiders allang niet meer allen hetzelfde spel met dezelfde spelregels. Daarom is de vraag of Putin een schaker of een pokeraar is niet van belang. Chinezen omsingelen langzaam het centrum vanaf het buitenveld alsof ze een spelletje Go spelen. Russen spelen een spel dat ze ontkennen te spelen en dat nog het meest lijkt op verstoppertje. Amerikanen willen scoren in een spel dat ze met elkaar spelen. Europeanen vertalen de spelregels in 24 talen en vergaderen daarover zonder aan het spelen van een spel toe te komen. Wereldpolitiek mist gemeenschappelijke moraliteit of ethiek en onttrekt zich aan overkoepeling.

Foto: Tweet van Garry Kasparov, 20 juli 2015.

Zin van de Russisch-Oekraïense oorlog volgens 80-jarige vrouw

Een 80-jarige vrouw uit Mariynka in de Donbas vraagt zich af wat de zin van de Russisch-Oekraïense oorlog is. Wie hebben de Russen gevraagd om Oekraïne binnen te vallen? Zij niet. Wat hebben de Russen te zoeken in haar streek? Het pro-Oekraïense kanaal Free Donbas tekent het op en maakt haar verhaal tot onderdeel van de informatieoorlog. Vol sentiment. Maar deze vrouw stelt wel de goede vragen. Waarom vechten er mensen in haar achtertuin die suggereren dat namens haar te doen? Waarom wordt ze aan het eind van haar leven opgezadeld met de machtsstrijd van anderen? De vraag die ongenoemd blijft: waarom grijpt de internationale gemeenschap niet in om mensen als deze oude vrouw te beschermen? Zij wordt weloverwogen vergeten.

Oekraïne volgens Kravtsjoek: Klem tussen Westerse onwetendheid en Russische agressie

Een cliché, maar de waarheid ligt vaak in het midden. Hoewel dat wat anders is dan de ‘enerzijds-anderzijds‘ codes van de gevestigde journalistiek die de waarheid oppervlakkig met een grauwsluier bedekken. Dat is geen verklaren, maar weglopen voor de verantwoordelijkheid -en het huiswerk- om te nuanceren en te controleren. De waarheid valt lastig te herkennen. Neem nou de Griekse schuldencrisis of de toestand in Oekraïne. Velen kiezen resoluut stelling pro en contra en blijven zichzelf zo onnadenkend herhalen dat ze gaan geloven dat dat het moet zijn. Maar de waarheid is gelaagder en ligt tussen pro en contra in.

De eerste Oekraïense president Leonid Kravtsjoek (1991-1994) heeft geen beste reputatie omdat hij lange tijd gelieerd was aan zakenwereld en oligarchen. Ofschoon hij gewaardeerd wordt voor zijn opkomen voor het belang van een onafhankelijk Oekraïne. Hij zegt veel behartenswaardigs over de recente en hedendaagse geschiedenis van Oekraïne in een interview met Diane Francis voor Kiyv Post. De titel geeft aan dat Oekraïne vecht tegen zowel Westerse onwetendheid als Russische agressie: ‘Kravchuk says Ukraine still fighting Western ignorance and Russian aggression’. Dat zijn de contouren waarbinnen de Oekraïense politiek opereert. Het land heeft geen sterke bondgenoten, maar wel een sterke vijand in de Russische Federatie.

Kravtsjoek zegt niets nieuws over een land dat ook na 1991 een vazalstaat van Rusland was dat Oekraïne economisch, politiek en militair bezette. Het werd een reden voor de koerswijziging richting EU en een motor voor de Maidan-opstand van februari 2014 die een einde aan de Russische bezetting wilde: ‘They took away the best assets. They have occupied Ukraine step by step gradually then eventually at the top. It used to be they controlled only trade and the economy but then it became the political and military leadership.’

Maar ook het Westen erkent de eigenheid van Oekraïne niet. Zelfs na 1,5 jaar oorlog en het herhaald bewijs van betrokkenheid van Russische militairen bij de onrechtmatige annexatie van de Krim en de ondermijning in de Donbas willen Westerse leiders niet over een oorlog tussen Rusland en Oekraïne spreken. Kravtsjoek meent dat dit mede komt omdat het Westen niet beseft dat Oekraïne met op dit moment 45 miljoen inwoners geen deel van een Groter Rusland uitmaakt, maar uniek is. In grootte vergelijkbaar met Frankrijk of Duitsland. De VS lieten het land in de steek bij het niet nakomen van de verlichtingen uit het Boedapester Memorandum van 1994 dat in ruil voor de opgave van het nucleair arsenaal de garantie van soevereiniteit en territoriale integriteit gaf. Maar toen Putin in 2014 de Krim annexeerde kwamen de VS hun verplichtingen niet na.

Over Putins bedoelingen is Kravtsjoek duidelijk: ‘Putin’s policy is to conquer Ukraine and keep it a slave. He wants to restore the Greater Russian Empire, not the Soviet Union.’ Europa doet Putin steeds weer concessies en komt niet op voor Oekraïne omdat het een Derde Wereldoorlog vreest. De tragiek van het grensland.

Foto: Kiev, 1960.