Gedachten bij foto van het huis van consul Wolff in het Finse Viipuri (voor 1900)

Schermafbeelding van ansichtkaart Slottsgatan i Viborg, med högvakten och Wolffs hus i förgrunden. Collectie: Society of Swedish Literature in Finland.

De Kasteelstraat in het toenmalige Finse Viipuri of Viborg met op de voorgrond de wacht voor het huis van de Britse vice-consul Eugen Wolff. De foto is ongedateerd, maar is niet ouder dan 1899.

Schermafbeelding van deel van pagina 43 uit e-book Viipuri on 2nd September 1939.

In 1899 werd Wolffs ontslagbrief besproken in het Britse parlement. De Finse Wolff verzette zich tegen de russificatie van Finland en was in 1901 een van de oprichters van de geheime organisatie Kaagali. Aanleiding voor het protest van de Finnen was onder meer dat de Russische tsaar Nicolaas II op 12 juni 1901 de militaire dienstplicht verplicht verklaarde in Finland en het Finse leger werd opgenomen in het keizerlijke Russische leger. Daar verzetten de Finnen zich tegen.

De foto thematiseert bewaking en grenzen. In een grensland met een agressieve buur is de waarde van grenzen relatief. Daar helpen geen wacht en grenspalen aan. Daarom oogt de foto potsierlijk. Wat meent het te beschermen? Maar van de andere kant, in grensland moet de houding van alertheid en bewaking duidelijk zijn om de indringer af te schrikken.

Het Russische keizerrijk gebruikte in de 19de eeuw al de tactiek van beïnvloeding door dreiging. Het Finse Viipuri was na Helsinki de tweede stad van Finland met een rijke architectuur en cultuur. Na eerdere eeuwenlange Zweedse overheersing.

Na schermutselingen werd de stad in 1944 definitief ingenomen door de Sovjet-Unie. En daarop verwaarloosd. In Nederland is de geschiedenis van het Oost-Pruisische Königsberg bekender dan van Viipuri of Viborg. Het e-book van Juha Lankinen en Harri Miettinen straalt verlangen uit naar en trots op het voor Finland verloren gegane Viipuri.

Advertentie

In het profiel van grensland Oekraïne is voor iedereen iets te halen

Slavist Sjeng Schrijen schrijft in De Groene over Oekraïne en de geschiedenis van de Oekraïense avant-garde. Met het volgende citaat: ‘De Oekraïense identiteit is niet een jong verzinsel. Al eeuwen beschouwen vooraanstaande intellectuelen, politici en ondernemers zichzelf als Oekraïner, ruim voordat een Oekraïense staat zelfs maar als gedachte-experiment mogelijk was. Dat Oekraïense zelfbewustzijn is geen excentriek of marginale toestand (..) maar een cultuurbesef gegrond in een eigen taal en geschiedenis, dat gedeeld en beleefd wordt door miljoenen mensen‘. Hij toont tevens overtuigend aan dat de Oekraïense identiteit minder eenzijdig is dan Oekraïense nationalisten het voorstellen. En betwijfelt of dat aansluit bij wat Europa graag hoort. Vraag is dus of de Oekraïners zich in Europa verstandig profileren om brede steun te verwerven.

Niemand kan voorspellen of Oekraïne niet ooit lid van de EU wordt. Er is weliswaar een bijna door alle EU-lidstaten geratificeerd associatieverdrag met Oekraïne -en met Moldavië en Georgië- maar niet gezegd is dat dat naadloos en zonder een nieuwe ronde van politieke besluitvorming overgaat in een EU-lidmaatschap van dat land. Associatie is nog geen lidmaatschap. Chili, Jordanië en Israël gaan niet op voor het EU-lidmaatschap, maar zijn wel associatiepartners. Turkije zit als associatiepartner al sinds 1963 in de wachtkamer van Europa.

Soms beweren degenen die liever in termen van invloedssfeer dan van soevereiniteit denken dat Oekraïne lang deel uitmaakte van de Russische geschiedenis. Maar dat is onvolledig. Het is juister om te zeggen dat Rusland en Oekraïne een lange gemeenschappelijke geschiedenis hebben. In zekere zin geldt zelfs het omgekeerde, namelijk dat Rusland een bakermat vindt in Kiev en dus ontstaan is op grondgebied dat nu Oekraïens is. Het vroeg-Middeleeuwse Rusland is vanaf de 9de eeuw ontstaan uit het Kievse Rijk. Een voorloper van Oekraïne.

Leidend in de geschiedenis van Oekraïne is het Russisch kolonialisme of imperialisme dat Oekraïeners en anderen op grondgebied dat nu Oekraïens is zoals Polen, Wit-Russen, Roemenen, Litouwers, Krim-Tataren en Hongaren werd opgelegd door de Russen. Hoewel ietwat vertraagd, past een sinds 1991 autonoom Oekraïne in het proces van dekolonisatie dat vele landen na WOII vanuit een idee van rechtvaardigheid zelfstandigheid gaf. Feit is dat het Russische koninkrijk of hoe het in de verschillende fasen van haar bestaan heette een koloniserende macht was die talloze landen heeft veroverd. Dat valt nu nog steeds af te lezen aan het groot aantal volkeren en etniciteiten, nationaliteiten, taalgroepen en religies binnen de huidige Russische Federatie.

Voor de politieke situatie zijn overwegingen over geschiedenis of invloedssfeer niet de hoofdzaak. Oekraïne is een soevereine staat die over zichzelf kan beslissen. Soevereiniteit in het internationaal recht gaat over het zelfbeschikkingsrecht. Dat is in 1975 voor Europese landen extra geformuleerd in de Helsinki Final Act. Dus als de meerderheid van de Oekraïners bij de EU aansluiting wil zoeken dan is het aan de EU om te bepalen of en onder welke voorwaarden het Oekraïne wil toelaten. Het is niet aan een land buiten de EU om dat een ander land te verbieden. Ondanks het wat vage idee van invloedssfeer dat zou volgen uit machtspolitiek.

Het is onjuist en in strijd met verdragen over territoriale integriteit en soevereiniteit om Oekraïne niet als een soevereine staat te beschouwen. Bekend is dat dit het Russische standpunt is dat door de Russische propaganda wordt verspreid. Zo zei Putin in april 2008 in de marge van een NAVO-top tegen toenmalig president Bush dat hij Oekraïne niet als een staat beschouwt. Dat Putin dat vanuit zijn gedachtenwereld zegt komt niet onverwachts, maar het is onbegrijpelijk dat iemand in het Westen dit standpunt zou overnemen.

Juridisch doen die overwegingen er weinig toe. Ook (het Duitstalige deel van) Zwitserland en Oostenrijk die cultureel georiënteerd zijn op Duitsland en waarschijnlijk een speciaal gevoel hebben over die relatie met Duitsland zijn soevereine landen. En zo zijn er overal ter wereld van dat soort relaties tussen landen, volkeren en minderheden in die landen. Bij Oekraïne is het niet anders. Maar dat betekent niets over de soeveriniteit of de territoriale integriteit die vanwege die culturele redenen daarom minder waard zouden zijn vergeleken bij andere landen. Dit standpunt is onwerkbaar en ongewenst omdat het het hele stelsel van het volkerenrecht omver zou kegelen. Dat zorgt voor onrust en onzekerheid en bedreigt de veiligheid tussen landen.

In het geval van Oekraïne is dat boven de normale internationale rechtsorde nog eens extra gegarandeerd in het Boedapester Memorandum van 1994 waarin de Russische Federatie, de VS en het Verenigd Koninkrijk de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne garandeerden. Achtergrond daarvoor is dat Oekraïne na politieke druk en langlopende onderhandelingen haar verouderde, maar redelijk omvangrijke kernwapenarsenaal inleverde in ruil voor die garantie over soeveriniteit en territoriale integriteit door de drie genoemde landen doordat Oekraïne zich kwetsbaar maakte door de eigen kernwapens de deur uit te doen.

Oekraïne is meer eensgezind dan de Russen het voorstellen, maar diverser dan Oekraïners het voorstellen. Oekraïne is het meest corrupte land van Europa dat nog lang niet klaar is voor aansluiting bij de EU. Oekraïne heeft meer zelfbeschikkingsrecht dan Europese rechts-radicalen menen, maar minder manoeuvreerruimte dan de Oekraïners wensen. Het doet Oekraïne als grootste land van Europa dat geheel in dat continent ligt en cultureel zo divers is tekort om het binnen de Russische invloedssfeer te laten vallen, maar de wisselwerking met de Russen blijft wel een belangrijk onderdeel van de geschiedenis. Oekraïne is het grensland waar Oost en West elkaar ontmoeten en dat op zichzelf is aangewezen en niet op steun van anderen hoeft te rekenen.

Foto: Ansichtkaart 1918: Eerste Oekraïense Divisie op oefening- de zogenaamde blauwjassen.

Jelle Brandt Corstius licht serie Grensland toe. Over Rusland en grenslanden

Jelle Brandt Corstius is vanaf 6 september met de reisserie Grensland (VPRO) te zien op NPO 2. Hij reist in acht afleveringen door Rusland en zijn grenslanden Moldavië, Letland, Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne.

In een interview met Han Ceelen in de VPRO Gids verklaart Brandt Corstius dat de annexatie van de Krim in 2014 door de Russische Federatie alles voor hem veranderd heeft: ‘Ik vind het ongelooflijk dat voor het eerste sinds de Tweede Wereldoorlog een Europees land een stuk heeft afgepakt van een ander land. Dat is sinds Sudetenland niet meer gebeurd. Veel mensen reageren daar laconiek op, maar ik ben bang dat dat naïef is. Ik neem het in elk geval heel serieus. Ik was bijvoorbeeld altijd erg anti-Europa, vond het een dictatuur, blabla bla. Dat vind ik nog steeds, maar die bezwaren tellen voor mij nu even minder zwaar dan onze veiligheid’.

De VPRO Gids laat ook de in Nederland wonende Russische journaliste Maria Abramovitch aan het woord die Brandt Corstius hielp bij het maken van Grensland. Zij zegt zeker niet pro-Putin te zijn, maar het evenmin eens te zijn met alles wat de Oekraïense regering doet. Ze hoopt dat de serie Grensland inzichtelijk maakt hoe de standpunten liggen en hoe ingewikkeld onder meer de situatie in Oekraïne is. Volgens haar wordt er in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland te weinig over bericht in de Nederlandse media.

Een persoonlijke noot over hoe smal in de praktijk van sociale media het pad van de nuance is en hoe lastig het is om in de veelheid van meningen en aspecten een standpunt te bepalen. Op Twitter is me wegens kritiek door twee journalisten de toegang ontzegd. Door de Nederlandse journalist Wierd Duk die vooral schrijft over Duitsland en door de Amerikaanse journaliste Catherine Fitzpatrick die voor The Interpreter schrijft dat is geaffilieerd aan oligarch Michail Chodorkovski. In haar vrijere werk schrijft Fitzpatrick op haar blog stukken waarin ze bij herhaling Edward Snowden door aangeven van de oud-medewerker van de NSA John Schindler positioneert als een op z’n minst passieve medewerker van het Putin-bewind. Tussen de toegefelijke houding van Duk die leunt naar het Putin-Versteherschap en duidt op de naïviteit waar Brandt Corstius het over heeft en het als mensenrechtenbeleid verklede neoconservatisme en pro-oligarchenstandpunt van Fitzpatrick loopt de lijn van Brandt Corstius en Abramovitch waarin ik me goed kan vinden. Ook in de stellingname: Grensland.

Zin van de Russisch-Oekraïense oorlog volgens 80-jarige vrouw

Een 80-jarige vrouw uit Mariynka in de Donbas vraagt zich af wat de zin van de Russisch-Oekraïense oorlog is. Wie hebben de Russen gevraagd om Oekraïne binnen te vallen? Zij niet. Wat hebben de Russen te zoeken in haar streek? Het pro-Oekraïense kanaal Free Donbas tekent het op en maakt haar verhaal tot onderdeel van de informatieoorlog. Vol sentiment. Maar deze vrouw stelt wel de goede vragen. Waarom vechten er mensen in haar achtertuin die suggereren dat namens haar te doen? Waarom wordt ze aan het eind van haar leven opgezadeld met de machtsstrijd van anderen? De vraag die ongenoemd blijft: waarom grijpt de internationale gemeenschap niet in om mensen als deze oude vrouw te beschermen? Zij wordt weloverwogen vergeten.

Oekraïne volgens Kravtsjoek: Klem tussen Westerse onwetendheid en Russische agressie

Een cliché, maar de waarheid ligt vaak in het midden. Hoewel dat wat anders is dan de ‘enerzijds-anderzijds‘ codes van de gevestigde journalistiek die de waarheid oppervlakkig met een grauwsluier bedekken. Dat is geen verklaren, maar weglopen voor de verantwoordelijkheid -en het huiswerk- om te nuanceren en te controleren. De waarheid valt lastig te herkennen. Neem nou de Griekse schuldencrisis of de toestand in Oekraïne. Velen kiezen resoluut stelling pro en contra en blijven zichzelf zo onnadenkend herhalen dat ze gaan geloven dat dat het moet zijn. Maar de waarheid is gelaagder en ligt tussen pro en contra in.

De eerste Oekraïense president Leonid Kravtsjoek (1991-1994) heeft geen beste reputatie omdat hij lange tijd gelieerd was aan zakenwereld en oligarchen. Ofschoon hij gewaardeerd wordt voor zijn opkomen voor het belang van een onafhankelijk Oekraïne. Hij zegt veel behartenswaardigs over de recente en hedendaagse geschiedenis van Oekraïne in een interview met Diane Francis voor Kiyv Post. De titel geeft aan dat Oekraïne vecht tegen zowel Westerse onwetendheid als Russische agressie: ‘Kravchuk says Ukraine still fighting Western ignorance and Russian aggression’. Dat zijn de contouren waarbinnen de Oekraïense politiek opereert. Het land heeft geen sterke bondgenoten, maar wel een sterke vijand in de Russische Federatie.

Kravtsjoek zegt niets nieuws over een land dat ook na 1991 een vazalstaat van Rusland was dat Oekraïne economisch, politiek en militair bezette. Het werd een reden voor de koerswijziging richting EU en een motor voor de Maidan-opstand van februari 2014 die een einde aan de Russische bezetting wilde: ‘They took away the best assets. They have occupied Ukraine step by step gradually then eventually at the top. It used to be they controlled only trade and the economy but then it became the political and military leadership.’

Maar ook het Westen erkent de eigenheid van Oekraïne niet. Zelfs na 1,5 jaar oorlog en het herhaald bewijs van betrokkenheid van Russische militairen bij de onrechtmatige annexatie van de Krim en de ondermijning in de Donbas willen Westerse leiders niet over een oorlog tussen Rusland en Oekraïne spreken. Kravtsjoek meent dat dit mede komt omdat het Westen niet beseft dat Oekraïne met op dit moment 45 miljoen inwoners geen deel van een Groter Rusland uitmaakt, maar uniek is. In grootte vergelijkbaar met Frankrijk of Duitsland. De VS lieten het land in de steek bij het niet nakomen van de verlichtingen uit het Boedapester Memorandum van 1994 dat in ruil voor de opgave van het nucleair arsenaal de garantie van soevereiniteit en territoriale integriteit gaf. Maar toen Putin in 2014 de Krim annexeerde kwamen de VS hun verplichtingen niet na.

Over Putins bedoelingen is Kravtsjoek duidelijk: ‘Putin’s policy is to conquer Ukraine and keep it a slave. He wants to restore the Greater Russian Empire, not the Soviet Union.’ Europa doet Putin steeds weer concessies en komt niet op voor Oekraïne omdat het een Derde Wereldoorlog vreest. De tragiek van het grensland.

Foto: Kiev, 1960.