Voortijdige sluiting Afrika Museum door NMvW wordt door media voorbarig aangemerkt als definitief

Eigen tweet/X in reactie op tweet van Omroep Gelderland, 26 november 2023.

Naar aanleiding van de voortijdige publiekssluiting van het Afrika Museum (ook Wereldmuseum) in Berg en Dal per 27 november 2023 verschijnen er artikelen in de media. Het is interessant om te kijken hoe waarheidsgetrouw deze media de feiten weergeven en of ze onbewust geen kijkje achter de schermen geven in het functioneren van het NMvW. Het antwoord op de laatste vraag is bevestigend en wordt aan het eind beantwoord.

De artikelen maken somber over de stand van de Nederlandse journalistiek. Hoor en wederhoor ontbreken in de meeste gevallen, feiten worden verkeerd of eenzijdig weergegeven en de journalisten nemen de beginselen verantwoord bijeenbrengen en publiceren van nieuws en het recht van fair commentaar onvoldoende serieus.

Omroep Gelderland leek zo goed op weg met een artikel van Karel de Jong op 24 november 2023 waar ik in een commentaar het volgende over schreef: ‘Daarom hulde aan Omroep Gelderland én de Congregatie van de Heilige Geest voor de bewustwording over de perikelen rond het Afrika Museum. Dat is een begin om te komen tot een evenwichtig publiek debat over deze kwestie‘. Voor het eerst kon in een gevestigd medium een woordvoerder van de eigenaar zonder restricties zijn kijk op de kwestie geven. Maar het bleek voorlopig voor het laatst.

Omroep Gelderland heeft het niet langer dan twee dagen volgehouden. Ik ben bang dat ik mijn compliment aan Omroep Gelderland moet inslikken. Een artikel van Marjolein Deurloo dat op 26 november 2023 verscheen roept de vraag op of de redactie van Omroep Gelderland de verslaggeving over een specifiek onderwerp coördineert.

Karel de Jong en Marjolein Deurloo spreken elkaar op hoofdpunten tegen. Vermoedelijk is hier sprake van slechte coördinatie door de redactie en ontbrekende afstemming tussen journalisten, maar niet onmogelijk is dat er meer aan de hand is. Maar laten we het maar houden op slordigheid en ontbrekende afstemming.

De NOS neemt het artikel van Deurloo als basis voor een artikel over het Afrika Museum dat op 27 november verscheen. NOS Volgt Deurloo en doet er nog een schepje bovenop als het in de kop zegt: ‘Einde van Afrika Museum: ‘Dit is voor mij jeugdsentiment’. In de tekst stelt het dat het museum verdwijnt.

Welk einde van het Afrika Museum heeft de NOS voor ogen? Wat Marieke Deurloo en de NOS doen lijkt niet op evenwichtige journalistiek. De NOS praat de fouten van Deurloo na. Het is voorbarig om te praten over het einde van het Afrika Museum als bekend is dat de eigenaar werkt aan een doorstart vanaf 2025. Precies zoals Karel de Jong schreef. Heeft Deurloo het artikel van De Jong wel gelezen?

Het artikel van Karel de Jong blijft de uitzondering van evenwichtige journalistiek. Ook het artikel van Cindy Cloin dat op 26 november 2023 in Trouw verscheen begint met een bedenkelijke observatie: ‘Het Wereldmuseum Berg en Dal, beter bekend als Afrika Museum, gaat definitief dicht‘.

Hoe definitief is definitief? Dat heeft als betekenis ‘blijvend‘, maar juist dat staat ter discussie. Dan moet een journalist melding maken van ‘de andere kant’. Dat ontbreekt. Waarom schrijven journalisten dat definitief definitief is, terwijl ze weten dat het niet definitief is? Ze moeten beseffen dat ze de beeldvorming beïnvloeden en door misinformatie de eigenaar van het Afrika Museum kunnen benadelen en een doorstart van een nieuw Afrika Museum in Berg en Dal bemoeilijken.

Eigen tweet/X in reactie op tweet van de NOS, 28 november 2023.

Als klap op de vuurpijl is er het artikel ‘Stormloop op Afrika Museum in laatste dagen: ‘Dit zijn heel veel bezoekers voor ons’ van 26 november 2023 van Geert Willems in de Gelderlander. Het zegt dat er sneller dan verwacht een doorstart kan komen, maar vult dat vervolgens eenzijdig in. Het is raden wie de ‘ons‘ in de kop is. Dit wijst op een eenzijdig pro-NMvW perspectief van eindredactie en journalist.

De Gelderlander bedoelt namelijk niet een doorstart vanaf 2025 van de eigenaar van het Afrika Museum in Berg en Dal, maar van een WereldLab in Nijmegen. Waarvan woordvoerder Léonie Wijnen namens het NMvW voor het eerst in de pers zegt dat het geen museum is. Wat voor doorstart kan dat zijn van een museum dat geen museum wordt en welke gevolgen heeft dat voor de claim van het NMvW op BIS-subsidie die uitsluitend bedoeld is voor musea?

Het is goed dat het NMvW duidelijkheid geeft dat het WereldLab geen museum is. Daar kan de Raad voor Cultuur in zijn advies rekening mee houden. De BIS-subsidie van ongeveer 1,8 miljoen euro per jaar is geoormerkt voor de locatie Berg en Dal en de categorie musea. Het is goed dat woordvoerder Wijnen van het NMvW publiekelijk zegt dat het in Nijmegen bezig is om een platform op te richten dat geen museum is.

De mogelijke doorstart van het Afrika Museum in Berg en Dal vanaf 2025 laat journalist Willems ongenoemd. Dat komt waarschijnlijk omdat hij uitsluitend een woordvoerder van het NMvW heeft gesproken. Dat leidt jammergenoeg opnieuw tot een eenzijdig artikel over het Afrika Museum. Hoor en wederhoor lijken nauwelijks besteed aan deze kwestie.

Het wordt er ronduit hilarisch op als woordvoerder Léonie Wijnen van de NMvW praat over de inventarisatie van de collectie:

Schermafbeelding van deel artikel ‘Stormloop op Afrika Museum in laatste dagen: ‘Dit zijn heel veel bezoekers voor ons’ van de Gelderlander, 26 november 2023.

Wijnen zegt ‘zeker een jaar‘ nodig te hebben om de collectie te inventariseren en die andere taken te verrichten. Dat betekent dat het NMvW op dit moment niet weet wat er in de collectie zit. Hoe kan het zich dan verweren in de lopende rechtszaak waar het door de Congregatie voor is gedagvaard als het de collectie niet volledig beschreven heeft? Beseft Wijnen de strekking van haar opmerking?

Uit Wijnens woorden blijkt dat het binnen het NMvW chaos is. De grote uitbraak van een plaag van houtkevers in 2020 en 2021 in de collectie wees al op gebrekkig onderhoud. Nu komt er gebrekkige inventarisatie van de collectie bij waar het NMvW zelf op wijst.

Een en ander is in strijd met de museumnorm en wijst erop dat het NMvW niet werkt volgens een kwalitatief hoogwaardige invulling van de functies van een museum, zoals het Museumregister stelt. Waarom is het NMvW sinds 2014 niet aangesproken op de gebrekkige inventarisatie (plus gebrekkig onderhoud) van bruiklenen van Rijk en Congregatie in een audit door toezichthoudende organisaties?

Musea behoren de inventarisatie van de collectie ten alle tijde op orde te hebben. Hoe kunnen ze er anders hun weg in vinden voor presentaties met kunstobjecten uit eigen collectie of bruiklenen aan andere musea? Het merkwaardige is dat dat niet is opgepikt door toezichthoudende organisaties. Er lijkt iets fundamenteels te ontbreken aan het toezicht op de kwaliteit in de museumsector.

Wat Wijnen zegt is ontluisterend voor het NMvW. Het is goed dat zij publiekelijk toegeeft dat het NMvW in het Afrika Museum niet volgens de geldende museumnorm heeft gewerkt.

Brief van het Erfgoed-beraad Berg en Dal pleit voor behoud Afrika Museum

Schermafbeelding van deel artikel van Anne Nijtmans in de Gelderlander, 31 augustus 2023.

De Gelderlander besteedt in een artikel van 31 augustus 2023 aandacht aan de brand- en noodbrief van 26 augustus 2023 die het Erfgoed-beraad van de gemeente Berg en Dal aan burgemeester Mark Slinkman heeft gestuurd.

De strekking van de brief is dat het Afrika Museum behouden moet blijven voor Berg en Dal. De huidige huurder is het NMvW die bekend heeft gemaakt dat het museum op 27 november 2023 sluit voor het publiek. Op 1 januari 2025 neemt de verhuurder, de Congregatie van de Heilige Geest de exploitatie weer op zich. Hiermee wordt een situatie hersteld die voor 2014 bestond. Voor de zogenaamde ‘fusie’.

Wat er gebeurt na 27 november 2023 is onduidelijk. Of op een latere datum in 2024 wanneer het NMvW het museum heeft uitgeruimd. Het beheer is onderdeel van een rechtszaak die de Congregatie heeft aangespannen tegen het NMvW. Dat gaat over de zorgplicht van het complex waar de Congregatie het NMvW aan wil houden. Op 1 september 2023 komt de zaak voor de rechter. De verwachting is dat het NMvW uitstel zal vragen die door de rechter wordt toegekend.

Het geschil spitst zich toe op het personeel dat door het NMvW ontslag is aangezegd en daarom het complex niet meer kan onderhouden of beveiligen. Dat is des te opvallender omdat het NMvW voor de locatie Berg en Dal geoormerkte structurele landelijke subsidie ontvangt.

In de brief zegt het Erfgoed-beraad dat door de boedelscheiding er binnenkort (dus na 2025) twee Afrika-musea in de regio Nijmegen dreigen te opereren. Dat is niet geheel juist omdat het NMvW niet van plan is om een tweede Afrika Museum in te richten, maar de focus breder gaat leggen op meerdere continenten.

De brief stelt ook dat de boedelscheiding die leidt tot twee min of meer soortgelijke musea in de regio Nijmegen kan leiden tot het verdwijnen van beide vestigingen omdat voor geen van hen een sluitende exploitatie langdurig mogelijk zal zijn.

Dat valt te bezien. Als het NMvW in staat is om in Nijmegen of Arnhem een nieuwe geschikte locatie te vinden voor wat het een Wereldmuseum noemt en als het NMvW de structurele landelijke subsidie kan overzetten naar dat nieuwe museum, dan lijkt de exploitatie verzekerd. Maar dat zijn veel onderstellingen omkleed met vele onzekerheden,

De brief stelt ook dat bij een failliet van het Afrika Museum na 2025 de collectie verloren of verstrooid dreigt te raken. Dat is onzeker omdat de Congregatie in 1956 een bruikleenovereenkomst met het Afrika Museum heeft gesloten. Bij een faillissement wordt die overeenkomst ontbonden en gaat de collectie weer terug naar de Congregatie die er de hele tijd eigenaar van is gebleven.

Het is wel zo dat zonder tentoonstellingsplek de collectie van het Afrika Museum niet meer toegankelijk is voor publiek. Ook is het onduidelijk in welk depot de collectie dan zal worden opgeslagen. Onderhoud vraagt ruimte en personeel, en brengt kosten met zich mee.

De brief roept het gemeentebestuur van Berg en Dal op om in gesprek te gaan met de provincie Gelderland en de gemeente Nijmegen. Zodat er tot een gezamenlijk front kan worden gekomen om het failliet van het Afrika Museum te voorkomen. Dat oogt goedgelovig van het Erfgoed-beraad.

In de kwestie van de twee musea is de gemeente Nijmegen niet zozeer partner, maar concurrent van Berg en Dal. Nijmegen is kandidaat-locatie voor het Wereldmuseum van het NMvW. Nijmegen heeft met burgemeester Hubert Bruls, de netwerker bij uitstek, meer macht dan Berg en Dal.

Nijmegen zal het Wereldmuseum graag ontvangen mits de voorwaarden die het NMvW stelt redelijk zijn. Het kan echter ook zijn dat de plannen voor een Wereldmuseum in de regio Nijmegen wegens onvoldoende haalbaarheid nooit van de grond komen.

Onduidelijk is wat het advies van de Raad voor Cultuur zal zijn over zo’n Wereldmuseum met hooguit een deel van de collectie van het Afrika Museum. Dat weet nog niemand, maar dat advies is essentieel voor de exploitatie. Bij een negatief oordeel over structurele BIS-subsidie ontstaat er een gat in de exploitatie. Dat is voor Nijmegen of Arnhem een risico.

Het is denkbaar dat de gemeente waar zo’n Wereldmuseum gevestigd wordt de lasten van de exploitatie op zich moet nemen. Die onzekerheid compliceert het debat dat in de gemeenteraad van een of beide genoemde gemeenten gevoerd kan gaan worden. Raden houden niet van onzekerheden en losse eindjes in de budgettering.

De verantwoordelijke bewindspersoon van OCW heeft discretionaire bevoegdheid om met aanvullende subsidietoekenningen af te wijken van het advies van de Raad voor Cultuur. Dus OCW blijft voor de regionale politiek aanspreekbaar om het Afrika Museum in aanmerking te laten komen voor landelijke subsidie. Bijvoorbeeld als gevolg van een regionale lobby. Daar duidt de brief op.

Het is onduidelijk hoe de provincie Gelderland zich zal opstellen in een mogelijke controverse tussen Berg en Dal en Nijmegen als het er naar uitziet dat in die laatste gemeente een dependance van het NMvW, ofwel Wereldmuseum wordt gevestigd. Ook hier geldt dat Nijmegen meer in de melk te brokkelen heeft.

Niet ondenkbaar is dat de provincie Gelderland zich voor beide musea inzet. Dat er naar verhouding te weinig rijkssubsidie naar de regio’s gaat zal een lobby rugwind geven. Dat kan Gelderland uitspelen in Den Haag, als het daartoe bereid is. Het gaat dan naar schatting om een jaarlijkse structurele subsidie van 2,5 tot 3 miljoen euro voor beide musea.

Het beroep van het Erfgoed-beraad op demissionair staatssecretaris Gunay Uslu lijkt vreemd, maar kan toch zinvol zijn. De Congregatie heeft mediation tussen NMvW en Congregatie afgewezen omdat het zich niet serieus genomen voelt door OCW. Volgens de Congregatie wordt overleg door OCW afgehouden. Staatssecretaris Uslu heeft niet op een brief van de Congregatie gereageerd. Maar als derde partijen druk zetten, dan kan dat veranderen.

De brief vraagt om gesprekken met bestuurders waarin waarborgen over de voortzetting van het Afrika Museum (vanaf 2025) perspectief moeten bieden voor de toekomst. Dat is een goed streven, maar het komt laat en gaat grotendeels voorbij aan het machtsspel dat in Den Haag, Leiden (NMvW), Nijmegen en Arnhem wordt gespeeld.

Toch is het goed dat de brief verstuurd is. Als de gemeente Berg en Dal krachtig lobbyt voor het Afrika Museum, dan kan dit de uitgangspunten ervan helpen verbeteren. Dat lijkt vooral via de provincie Gelderland te moeten lopen. De positie van het NMvW in de regio Nijmegen is evenmin gewaarborgd. Er zijn op dit moment te veel onbekende factoren in dit dossier om te kunnen concluderen welke kant het op zal gaan.

Geschil tussen paters en het NMvW over Afrika Museum komt naar buiten. In de publiciteitsslag heeft het NMvW kortere lijnen naar politiek en media

Schermafbeelding van deel artikel ‘Sluiting dreigt voor Afrika Museum‘ van 9 april 2022 in De Gelderlander (achter betaalmuur).

De Gelderlander pakte afgelopen zaterdag 9 april 2022 uit met een artikel over de problemen bij het Afrika Museum in Berg en Dal. De journalisten spreken zelfs over een vechtscheiding tussen de eigenaren van gebouw en collectie, de paters en broeders van de Congregatie van de Heilige Geest en de huidige beheerder, het Nationaal Museum voor Wereldculturen (NMvW).

De paters hebben de huurovereenkomst met het NMvW opgezegd zodat het Afrika Museum per 1 januari 2025 uit dat samenwerkingsverband van drie musea stapt. Dat is een fikse financiële en publicitaire aderlating voor het NMvW. Het krijgt jaarlijks meer dan 10 miljoen euro overheidssubsidie die mede is berekend op basis van de deelname van het Afrika Museum. Dat valt na 2025 weg zodat de overhead die op het Afrika museum wordt verhaald ook wegvalt. Reden voor de scheiding is dat de paters het niet eens waren met de inhoudelijke koers van het Afrika Museum.

Maar op hun beurt dreigen de paters ook in financiële problemen te komen. Want het ministerie van OCW zou het nieuwe Afrika Museum geen subsidie mee willen geven. Als het door het ministerie al aanvaard wordt als serieuze gesprekspartner. Dat kan ook anders dan via de culturele basisinfrastructuur, de BIS.

Hierover schreef ik op 2 maart 2022 in een commentaar: ‘Zo goed heeft het NMvW het Afrika Museum afgelopen jaren niet beheerd. Wellicht wel in de papieren werkelijkheid die het NMvW het ministerie van OCW voorspiegelt, maar niet in de museale werkelijkheid. Het is de beurt aan Berg en Dalse, Nijmeegse en Gelderse raadsleden en bestuurders om hier bij het ministerie vragen over te stellen.’

Een en ander wijst op een slecht huwelijk tussen beide partners. Dat de onmin nu publiekelijk naar buiten komt is een verder teken van de slechte verhouding. Publicitair zijn de paters kansloos tegen het randstedelijke NMvW dat dicht zit op de macht van Raad voor Cultuur, ministerie van OCW, Haagse politiek en randstedelijke media.

Te vrezen valt dat landelijke media de komende tijd deze kwestie te eenzijdig zullen benadrukken en het een pro-NMvW perspectief geven dat het management van het NMvW in hun oor fluistert. Journalisten die breed inzetbaar en niet specialistisch zijn dreigen te vallen voor de mooie verhalen van het NMvW over Black Lives Matter, zwarte piet en slavernij die in de kern niets met dit geschil te maken hebben. Laat staan dat het direct te verbinden valt met de geschiedenis van de collectie.

Door afleiding wint het NMvW naar verwachting de slag om de publiciteit en weet het de populistische koers en het eigen gebrek aan museaal professionalisme weg te poetsen door dit te verbergen achter een façade van mooie woorden over wereldburgerschap en kolonisatie.

Katholieke paters hebben in Nederland de mentale wind tegen en worden weggezet in de hoek van ouderwets en selectief. Dat is niet altijd terecht. Hun lijnen naar de politiek zijn sinds de ontkerkelijking sterk afgeslankt. Pikant is dat Afrikaanse politieke activisten juist het NMvW van hetzelfde beschuldigen waar het NMvW de Congregatie van beschuldigt. Namelijk ouderwets en selectief te zijn. Als dat in de media genoemd zou worden, dan zal dat de beschuldigingen van het NMvW tegen de paters neutraliseren. Dit aspect ontbreekt in het artikel van De Gelderlander.

Wie rekent op een eerlijk verhaal over deze kwestie van journalisten die zich inlezen en de details niet kennen leeft in een fantasie. De ongelijke machtsverhouding tussen de paters en het NMvW dat bovenmatig inzet op marketing en publiciteit en daarvoor ruimschoots budget en medewerkers heeft zorgt ervoor dat de paters geen eerlijke kans hebben om hun zaak in de publiciteit en politiek te bepleiten.

Tekenend voor de machtsongelijkheid tussen paters en NMVW is het feit dat oud-directeur Irene Hübner van het Afrika Museum door het NMvW wordt verboden om met de paters mee te denken over een doorstart. Dat zou volgens het NMvW uit haar overeenkomt blijken die ze bij haar vertrek in 2014 tekende.

Zo’n verbod is buiten proportie. Het lijkt er sterk op dat het NMvW iets wil verhullen dat te maken heeft met de beheersovereenkomst uit 2014. Een passage uit het artikel van De Gelderlander doet vermoeden dat dit gaat over de collectie die volgens het NMvW niet en volgens de Congregatie wel buiten de beheersovereenkomst valt:

Passage over het spreekverbod van Irene Hübner door het NMVW in het artikel ‘Sluiting dreigt voor Afrika Museum‘ van 9 april 2022 in De Gelderlander (achter betaalmuur).

Dat machtsspel van het NMvW is tekenend. Het ziet het Afrika Museum van de Congregatie niet als partner of rivaal, maar als een concurrent die uitgeschakeld moet worden. Hiermee kiest het NMvW een offensieve houding die niet past binnen de collegiale Nederlandse museumsector. Dat zou zowel de media als het ministerie van OCW tot nadenken moeten stemmen.

De vraag die gesteld moet worden om tot begrip van dit geschil tussen musea te komen is niet zozeer wat de Congregatie is, maar wat het NMvW is.

Zie voor verder lezen over deze kwestie:

commentaar OCW wil geen aandacht voor eigen rol bij Afrika Museum en NMVW van 14 april 2022

commentaar Nogmaals het Afrika Museum en het disfunctioneren van het NMvW van 18 maart 2022

commentaar Afrika Museum stapt per januari 2025 uit het NMvW en zou geen rijkssubsidie meer ontvangen. Hoe logisch is dat? van 2 maart 2022

persbericht van de Congregatie van 1 maart 2022

commentaar Akwasi is zo vaag, politiek en algemeen in zijn kritiek op het Afrika Museum (NMVW), dat hij feitelijk aan het falen ervan niet toekomt van 25 oktober 2020

commentaar Bobiso Media Monde antiracisme activisten stelen Congolees grafbeeld uit Afrika Museum. En worden buiten gearresteerd van 11 september 2020

commentaar Afrika Museum staakt marketingcampagne na kritiek. Het toont de beperkte houdbaarheid van het management van het NMVW van 30 juli 2020

Museum Het Valkhof en Museum Arnhem betrekken nieuwe publieksgroepen als klankbordgroep bij vier tentoonstellingen in project ‘Ontgrenzen’. Fundamenteel anders of handige marketing?

Daar is weer zo’n kop van een nieuwsmedium dat de lading van het artikel niet dekt. Er wordt in de kop iets gezegd dat in het artikel wordt weersproken. Heeft de eindredacteur die de kop heeft gemaakt het artikel niet gelezen of niet goed begrepen? Allebei is mogelijk.

De kop is onjuist. Ook iemand die geen verstand heeft van hoe een museum reilt en zeilt kan weten dat de kop niet klopt De kop veronachtzaamt de vakprofessional en vervangt dat door dom populisme. Wat volgt? ‘Publiek vormt voorhoede van Nederlands Elftal‘, ‘Publiek maakt eten in sterrenrestaurant‘ of ‘Publiek vervangt ministers in Vrijdagse ministerraad’?

In hoeverre De Gelderlander en beide musea publicitair onder een hoedje spelen om een wilt voetje te halen bij de regionale politiek en het binnenhalen van een miljoen overheidssubsidie te verantwoorden is de vraag. Het kan dat dit artikel dit experiment van beide musea meer beschadigt dan de eindredactie ervan beseft.

Beide musea laten het publiek niet zelf tentoonstellingen maken. Dat is uiteraard praktisch onmogelijk omdat het publiek de kennis, vaardigheid en het netwerk hiertoe mist. Dat is logisch omdat anders museummensen overbodig zouden zijn. Ofwel, het maken van tentoonstellingen gebeurt door museumprofessionals met ervaring. Ze hebben een vak dat niet zomaar door leken vervangen kan worden.

Het gaat erom dat twee musea, te weten Museum Het Valkhof in Nijmegen en Museum Arnhem samenwerken om nieuwe, moeilijk bereikbare publieksgroepen naar hun museum te trekken. Dat doen deze musea volgens eigen zeggen door ‘publieksgroepen te vragen de tentoonstelling mee in te richten‘. Het gaat om samenwerking met publieksgroepen terwijl de coördinatie zoals gebruikelijk bij het museum ligt. Wat er ‘fundamenteel‘ anders is aan zo’n vermeend nieuwe opzet is dan ook de vraag.

De betrokkenheid van de publieksgroepen bestaat eruit dat geselecteerde leden van achtereenvolgens vier verschillende publieksgroepen in vier tentoonstellingen als ‘public in residence‘ meedenken over de inhoud. Twee in Nijmegen, twee in Arnhem. Het heeft zelfs een projectnaam: ‘Ontgrenzen‘. De geselecteerde leden van de publieksgroepen leveren suggesties aan waarmee de medewerkers van de musea aan de slag gaan om een tentoonstelling te maken.

De Gelderlander voegt toe: ‘Voor dit plan hebben de musea subsidie gekregen van het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen, de zogeheten de BIS-gelden (Basis Infra Structuur). In totaal 1 miljoen euro, 250.000 voor elke tentoonstelling. De Raad voor Cultuur, die het plan beoordeelde, is enthousiast over de vernieuwende benadering van publiek die fundamenteel anders is.‘

Of dit plan werkelijk anders en vernieuwend is valt te bezien en moet geëvalueerd worden. Elke poging om publieksgroepen naar musea te trekken die tot nu toe het museum moeilijk weten te vinden is hoognodig en waardevol. Want musea zijn conservatieve bastions.

Maar het is onduidelijk of het betrekken van een geselecteerde publieksgroep de oplossing is. Nieuw is dat geenszins. Buitenstaanders zijn vaak al betrokken bij het maken van tentoonstellingen. Of als klankbordgroep, bruikleengever of experts. ‘Ontgrenzen‘ is een initiatief dat aan ‘de buitenkant’ blijft en de organisatie en werkwijze van het museum niet fundamenteel wijzigt. Zo beredeneerd kan het als een defensieve handelswijze van beide musea worden opgevat.

Hedwig Saam van Museum Het Valkhof houdt een slag om de arm: ‘Het is een toegepast onderzoek dat kan leiden tot een nieuwe aanpak in musea. Dat is wat wij hopen en waarom de Raad voor Cultuur ons steunt‘. Maar niets is zeker.

Persbericht ‘Beëindiging huurcontract van de Congregatie van de Heilige Geest met het Museum voor Wereldculturen’

In aanvulling op het commentaar ‘Afrika Museum stapt per januari 2025 uit het NMvW en zou geen rijkssubsidie meer ontvangen. Hoe logisch is dat?‘ van 2 maart 2022 publiceer ik met toestemming van de Congregatie van de Heilige Geest een persbericht van deze organisatie van 1 maart 2022. De Congregatie legt uit wat de redenen waren om de huuroverkomst met het NMvW te beëindigen. Opvallend is dat de Congregatie de indruk heeft ‘niet serieus genomen te worden‘ door het ministerie van OCW. Voor de volledigheid, ik kreeg het persbericht pas onder ogen nadat ik het commentaar van 2 maart 2022 had geschreven.

Afrika Museum stapt per januari 2025 uit het NMvW en zou geen rijkssubsidie meer ontvangen. Hoe logisch is dat?

Schermafbeelding van deel artikel ‘Paters nemen Afrika Museum weer in eigen hand na ruzie over de naam en over Afrikaans dorp‘ in de Gelderlander, 1 maart 2022.

Eigenaar van de grond, de panden en de collectie van het Afrika Museum in Berg en Dal zijn de rooms-katholieke paters en broeders van de Congregatie van de Heilige Geest, een internationale missiecongregatie. De Spiritijnen waren overal ter wereld actief en ook in Afrika. De Nederlandse tak richtte zich in het bijzonder op Tanganyika, het huidige Tanzania. Dat verklaart het ontstaan van de collectie van kunstobjecten uit Afrika. Dat namen de broeders en paters mee terug naar Nederland als ze op vakantie kwamen.

De Congregatie zegt volgens het bericht in de Gelderlander per 31 december 2024 het huurcontract op met het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMvW). Reden die de paters daarvoor aangeven is dat ze hun Afrika Museum weer zelf willen gaan runnen. Een verschil van inzicht over de koers van het museum ligt aan de breuk ten grondslag. Maar er zijn veel meer redenen voor de breuk die in het artikel ongenoemd blijven. Daarover meer.

De Gelderlander heeft gesproken met lekenadviseur Carel Verdonschot die beseft dat de Congregatie ‘een fikse prijs’ voor de breuk moet betalen. Hij zegt dat ‘het ministerie’ heeft laten weten dat ‘er van hen geen subsidie meer komt‘. Dat het Afrika Museum van de Spiritijnen in 2014 werd gedwongen om te schuilen onder de koepel van het NMvW had een financiële reden. Dat was volgens Verdonschot toen een eis van het ministerie om voor rijkssubsidie in aanmerking te komen. Liefde tussen de Spiritijnen en de NMvW was er nooit.

De adviezen van de Raad voor Cultuur die afgelopen jaren zijn verschenen over het Afrika Museum zijn onevenwichtig en lijken naar een gewenste conclusie toe te werken die afhankelijk is van de politieke wind die er waait in de top van het ministerie van OCW. Zo is het Advies Afrika Museum (2013-2016) van 1 mei 2012, toen het museum nog niet toegetreden was tot het NMvW, positief over de collectie en ‘de heldere positionering’:

Schermafbeelding van deel advies Afrika Museum van 1 mei 2012 van de Raad voor Cultuur.

In een advies van de Raad voor Cultuur in een volgende subsidieronde van 1 mei 2016 nadat het Afrika Museum is opgenomen in het NMvW klinkt een ander geluid over het Afrika Museum.

Schermafbeelding van deel advies Nationaal Museum van Wereldculturen van 1 mei 2016 van de Raad voor Cultuur.

De eis dat het Afrika Museum een afspiegeling van het huidige Afrika moet zijn is oneigenlijk. Want geen enkel Nederlands museum is in de verste verte een afspiegeling van het verzamelgebied waar het zich op richt. Dit klinkt als een gelegenheidsargument dat er aan de haren bijgesleept wordt om het Afrika Museum in een politiek gewenste richting te sturen.

Marktdenken is dominant op het ministerie en het NMvW krijgt een subsidie van 10,145 miljoen euro omdat het universalisme en inspiratie tot wereldburgerschap in haar beleid centraal stelt. Daarbij wenst de politiek één loket om verschillende volkenkundige museum beleidsmatig aan te kunnen sturen. Verschil is dat door een andere politieke wind de waardering voor de collectie van het Afrika Museum in vier jaar tijd veranderd is in waardering voor een ideologisch gekleurd verhaal van het NMvW. De waardering voor het Afrika Museum is grotendeels afhankelijk van de politieke wind en is nauwelijks inhoudelijk of kunsthistorisch bepaald.

Waardering voor (de kunstobjecten in) de collectie van het Afrika Museum was in vier jaar tijd ineens veranderd in het tegendeel. Namelijk van het accent op kunstobjecten en hun verzamelgeschiedenis in een abstract politiek verhaal over universalisme, wereldburgerschap en allerlei vage begrippen waarvoor het management van het NMvW na influistering een willig oor vond bij de Raad voor Cultuur en het ministerie van OCW. En een subsidie van meer dan 10 miljoen euro.

De paradox is trouwens dat door protest van Afrikaans-Franse activisten van Bobiso Media Monde die in 2020 een beeld ontvoerden uit de collectie van het Afrika Museum en een Nederlandse opinieleider als de Ghanees-Nederlandse Akwasi de afgelopen jaren juist die beeldvorming van universalisme en wereldburgerschap van het NMvW vanuit de Afrikaanse gemeenschap werd bekritiseerd als ongeloofwaardig, onheus en vals. Ze haalden het NMvW dat zo graag een linksig imago uitstraalt links in. Zo zei Akwasi op het Erfgoedfestival in oktober 2020 dat het Afrika Museum niet inspireert en op de schop moet.

Het advies van de Raad voor Cultuur uit 2016 is niet zo afhankelijk als het lijkt als het zegt: ‘De kracht van het NMVW zit in het behoud van de drie merknamen. Het is van het belang de authenticiteit van de drie locaties te waarborgen‘. Precies daar is het NMvW de afgelopen jaren de mist ingegaan. Het pompt tentoonstellingen rond tussen de locaties waardoor de authenticiteit en de signatuur van de afzonderlijke musea niet worden behouden. Ze worden door inzet van het management van het NMvW op populisme en marketing inwisselbaar gemaakt. Een directeur of locatiehoofd is er niet en kan niet opkomen voor eigen authenticiteit. In het Afrika Museum was de afgelopen jaren onder meer de superkitsch van fotograaf Jimmy Nelson tot een tentoonstelling over carnaval in onder meer Venetië, Rio de Janeiro en Oost-Europa te zien. Organisatorisch en programmatisch heeft het NMvW het Afrika Museum laten verkommeren. Dat verklaart mede het besluit van de Spiritijnen.

Een en ander roept de vraag op waarom het Afrika Museum van de Spiritijnen als het per 1 januari 2025 weer zelfstandig wordt na de loskoppeling van het NMvW geen subsidie van het ministerie van OCW kan ontvangen. Dat kan ook anders dan via de BIS. Zo goed heeft het NMvW het Afrika Museum afgelopen jaren niet beheerd. Wellicht wel in de papieren werkelijkheid die het NMvW het ministerie van OCW voorspiegelt, maar niet in de museale werkelijkheid. Het is de beurt aan Berg en Dalse, Nijmeegse en Gelderse raadsleden en bestuurders om hier bij het ministerie vragen over te stellen.

Dat wil overigens evenmin zeggen dat het nieuwe Afrika Museum niet zal moeten veranderen om hetzelfde te blijven en het de oude koers van voor de fusie in het NMVW kan voortzetten. De Spiritijnen hebben nog ruim 2,5 jaar om zich te beraden op een nieuwe koers en het zoeken van samenwerking met partners. Een hernieuwde focus op kunstobjecten, de collectie, de verzamelgeschiedenis en authenticiteit biedt de kansen die het NMvW liet liggen. De randvoorwaarden blijven lastig, zoals ook het Missiemuseum in Steyl aantoont dat door de gemeente Venlo op het nippertje van sluiting werd gered.

Merkwaardig is dat een woordvoerder van het NMvW zegt om in de regio Nijmegen op zoek te gaan naar een alternatieve locatie. Als dat is bedoeld om het Afrika Museum publicitair, politiek en wat subsidie betreft de pas af te snijden, dan voelt dat als kinnesinne. Het lijkt vooral iets te zeggen over de echte opvatting van universalisme en wereldburgerschap van het NMvW. Waarom wil het NMvW het nieuwe Afrika Museum beconcurreren en zoekt het geen collegeale samenwerking?

NB: Zie hier het persbericht ‘Beëindiging huurcontract van de Congregatie van de Heilige Geest met het Museum voor Wereldculturen’ van de Congregatie van de Heilige Geest van 1 maart 2022.

Gemeente Oost Gelre grijpt eenzijdig in vanwege ‘shockerende’ kunstwerken op tentoonstelling in gemeentehuis

Schermafbeelding van deel artikel ‘Gemeente verhangt ‘shockerende’ kunst: ‘We willen geen agressie opwekken’ in De Gelderlander, 26 november 2021.

Regelmatig hebben gemeentelijke organisaties die kunstenaars uitnodigen om kunstwerken in hun gemeentehuis hangen er vanwege de zedelijkheid moeite mee. Wat dan volgt is een terugtrekkende beweging van de gemeente die iedereen schade berokkent.

Het patroon is het volgende. Enkele lokale kunstenaars wordt toegezegd dat ze carte blanche hebben om kunst op te hangen. Maar als puntje bij paaltje hangt houdt de gemeente zich niet aan de belofte. De gemeentelijke organisatie zegt klachten te krijgen uit de gemeente en de kunst te moeten verwijderen of op een minder prominente plek te moeten hangen.

Het zijn de afbeeldingen van blote borsten of geslachtsdelen waar ambtenaren zich ongemakkelijk bij voelen. Dat zeggen ze niet rechtstreeks. Ze verschuilen zich achter vermeende klachten van inwoners die niet of slecht te checken zijn. Vanwege privacy moet de klacht anoniem blijven. De gemeente denkt hiermee een waterdicht excuus te hebben.

De kunstenaars zijn teleurgesteld omdat hun presentatie door de war is gehaald en het verhangen buiten hen om is gebeurd. Een ambtenaar biedt daarvoor vervolgens verontschuldigingen aan onder het mompelen van de mantra dat de organisatie ‘moest handelen’ vanwege de ‘opmerkingen over bepaalde stukken’. Om dat kracht bij te zetten wordt eraan toegevoegd dat dat tot ‘agressie tegen de mensen achter de balie’ zou kunnen leiden. De verantwoordelijke ambtenaar voegt er steevast aan toe dat het niet om ‘censuur’ gaat, maar om de plek. Wat het verschil is wordt niet verduidelijkt.

Astrid Vredegoor, Perfection. Werk op de tentoonstelling expositie VROUW in het gemeentehuis van de gemeente Oost Gelre dat is verhangen zonder medeweten van de kunstenaar en op initiatief van de directeur van het gemeentehuis

Deze keer is het gemeentehuisdirecteur Jeroen Heerkens van de Achterhoekse gemeente Oost Gelre die zich met gelegenheidsargumenten tot woordvoerder van culturele onverdraagzaamheid maakt. De Gelderlander bericht erover. Hij bezocht van 1988 tot 1995 het katholieke Gymnasium Bernrode in Heeswijk. Werken op de tentoonstelling ‘VROUW’ over geweld tegen vrouwen van Astrid Vredegoor, Cynthia van Wijngaarden en Natasja Scharenborg werden door hem controversieel verklaard.

Bijna nooit wordt expliciet gemaakt door de gemeentelijke organisatie vanuit welke hoek de klacht komt en of inwoners eigenlijk wel geklaagd hebben. Het blijft vaag en is niet te checken. Als er protest is, dan is het onduidelijk hoe omvangrijk dat is. Een persoon, twee personen? De islamitische schoonmaker die de kunst nauwelijks opmerkt en zich er niet aan stoort wordt door projectie van eigen bezwaren van ambtenaren vaak als argument en als zondebok gebruikt om de tentoonstelling overhoop te halen en de kunstwerken te verhangen.

Doorgaans blijft onduidelijk of de verantwoordelijke ambtenaar de klachten uit de duim zuigt en handelt vanuit een preventieve impuls om mogelijke klachten voor te zijn. Die echter mogelijk wordt aangejaagd door de religieuze overtuiging van de betrokken individuele ambtenaar zelf. Zodat hij (het is bijna altijd een man) zich achter de gefabriceerde klacht kan verschuilen en zelfs buiten schot denkt te blijven. Dat hij zich met zijn kulargumenten belachelijk maakt neemt hij op de koop toe of ontgaat hem volledig.

De lokale kunstenaars kiezen eieren voor hun geld en schikken zich in de gemeentelijke betutteling en censuur omdat ze voor opdrachten en subsidies afhankelijk zijn van de gemeente. Ze zeggen in de lokale pers dat ze ‘een goed gesprek’ hebben gehad met de verantwoordelijke ambtenaar en dat ze er met elkaar naar tevredenheid uit zijn gekomen.

Raad Arnhem neemt motie aan om stedenband met Wuhan te verbreken vanwege de schokkende behandeling van de Oeigoeren door China

Aangenomen motie 21M81 ‘Verbreek stedenband met Wuhan (Volksrepubliek China)’ in gemeenteraad Arnhem, 21 juli 2021.

Een motie die op 11 november 2020 nog door DENK werd ingetrokken omdat er geen meerderheid voor was kreeg gisteren wel een meerderheid in de Arnhemse raad.

Vergeleken met toen was de motie op twee punten gewijzigd. In de tekst was toegevoegd: [We weten dat] ‘De 2de kamer op 25-02-2021 een motie heeft aangenomen waarin uitgesproken wordt dat in China genocide plaatsvindt en China strafkampen erop na houdt die bedoeld zijn om geboorte binnen een specifieke groep te voorkomen’. In de presentatie van de motie verwees de vertegenwoordiger van DENk uitdrukkelijk naar deze motie in de Tweede Kamer. Verder was de motie medeondertekend door de Partij voor de Dieren en de ChristenUnie.

De Gelderlander noemt in een bericht van 21 juli 2021 het besluit van de raad om de stedenband met Wuhan te verbreken ‘verrassend‘, Het zegt ook dat de raad hiermee inging tegen het voorstel van het college dat bestaat uit GL, D66, VVD en PvdA. De partijen die voor de motie stemmen waren Denk, GroenLinks, D66, SP, ChristenUnie, PVV en Partij voor de Dieren. Ze hebben een meerderheid van 23 van de 39 zetels. Van de coalitiepartijen stemden GL en D66 voor en PvdA en VVD tegen.

In oktober 2019 verscheen in opdracht van het college een door Buck Consultants International uitgevoerde evaluatie over de 20 jarige relatie van Arnhem met Wuhan. Het leest als een stuk uit een vorig tijdperk. Dat bureau adviseerde om de stedenband niet te verbreken omdat ‘De relatie biedt betrokkenen rechtstreeks inzicht in de werkwijze en uitdagingen binnen deze enorme groeimarkt, kansen voor nuttige contacten en zakelijke mogelijkheden, en Arnhem als stad een grotere uitstraling‘. Dat is een economische benadering die door de motie naar de prullenbak is verwezen. De paradox is dat Arnhem dat zich nu laat kennen als criticus van het Chinese mensenrechtenbeleid een uitstraling krijgt dat het anders nooit had gehad.

Deze motie staat niet op zichzelf en is er een teken van dat binnen de EU en het Westen in het algemeen (met name Australië, Zweden en de VS) de kritiek op China op de laagste en hoogste bestuurlijke niveau’s toeneemt. Europese landen laten zich steeds lastiger chanteren door de economische macht van China. Dat wordt aan twee kanten ook beter realiseerbaar door de ontknoping van de Chinese economie van de wereldeconomie die zowel door het leiderschap van de Communistische Partij China als westerse landen wordt nagestreefd. Dat maakt de dreiging van economische chantage door de Chinese communisten op termijn minder krachtig.

Het is de verdienste van DENK dat het dit in Arnhem in een motie heeft opgeschreven en het is een teken van veranderend denken over de relatie met China dat de motie door links, rechts, niet-coalitiepartijen en coalitiepartijen is aangenomen.

Welke gemeenten volgen? Als de lijst nog actueel is: Amsterdam heeft stedenbanden met Beiijng en Shenzhen, Delft met Jingdezhen, Emmen met Shangluo, Enschede met Dalian, Groningen met Tianjin en Xi’an, Maastricht met Chengdu, Oosterhout met Nantong, Tilburg met Changzhou en Weert met Hangzhou. Activisten en politieke partijen die de stedenband van hun eigen gemeente met een Chinese gemeente willen verbreken of ter discussie willen stellen kunnen uit de Arnhemse motie moed putten.

Bobiso Media Monde antiracisme activisten stelen Congolees grafbeeld uit Afrika Museum. En worden buiten gearresteerd

Commentaar uit 2020:

Franse activisten zijn door de politie opgepakt buiten het Afrika Museum voor het stelen van een Congolees grafbeeld. In een bericht schetst De Gelderlander de achtergrond van de actie. Of zo men wil: de diefstal. De activisten noemen zich Bobiso Media Monde. De actie vond plaats op donderdag 10 september tijdens de reguliere openingstijd van het museum. Het personeel van het museum greep niet in, maar alarmeerde de politie. Drie mannen en twee vrouwen werden aangehouden door agenten.

Het Afrika Museum maakt deel uit van het NMvW (Nationaal Museum van Wereldculturen) dat de laatste jaren onder het directoraat van Stijn Schoonderwoerd een tamelijk populistische en politiek correcte koers vaart. De paradox is dat het NMvW nu door deze activisten links wordt ingehaald. Directeur Schoonderwoerd zei volgens een bericht in NRC in 2019 dat het NMvW ruimhartig om zou gaan met verzoeken tot teruggave van roofkunst aan herkomstlanden.

In een satirisch aandoende versie van het Nederlands verklaren de activisten in een FB-post hun actie. Het is opvallend dat activisten die het van publiciteit en communicatiemiddelen moeten hebben zich op deze wijze uiten en een parodie van zichzelf maken: ‘ALERT ALERT De woordvoerder MWAZULU DIYABANZA en de kameraden van M-UDC werden opgeroepen door de HOLLANDAISE politie naar aanleiding van de actie van vanmorgen in Afrika in Nederland in de stad Bergen en val. Deze PACIFIEKE actie past in het kader van de operatie herstel van onze kunstwerken die allemaal zijn verworven door plundering, diefstal, geweld tijdens COLONISATIE en SCHLAVE. Morgenochtend om 10 uur is er een MOBILISATIE gepland voor de Nederlandse ambassade ter ondersteuning van de kameraad. (Metro: Duroc) Delen zonder mate! Thomas SANKARA zei dat de slaaf die niet in staat is om zijn REVOLTE aan te nemen, het niet waard is om medelijden te hebben met zijn lot alleen de VRIJE BESTRIJD.‘

De activisten nemen in hun toelichting bij de video geen blad voor de mond. Het Afrika Museum omschrijven ze alsvolgt: ‘Dit museum is een museum van missies, opgericht door katholieke missionarissen met als doel zowel Afrikanen als Afrikanen definitief te breken en hun ziel te corrumperen.’

Deze framing komt niet overeen met het beeld dat van pater-conservator J. B. van Croonenburg bestaat die vanaf 1958 aandacht voor de artistieke waarde van de objecten had en aldus de collectie uitbouwde. De claim van de activisten dat ‘bijna 450.000 Afrikaanse stukken zijn geplunderd en gestolen onder kolonisatie en razzia’s op slaven’ komt evenmin overeen met de realiteit. Het museum heeft door aankopen de collectie uitgebreid.

De overkoepelende vraag is wie deze activisten zijn, namens wie ze menen te kunnen spreken en hoe ze de diefstal van een kunstobject menen te kunnen legitimeren. Zoals gezegd, directeur Schoonderwoerd heeft in 2019 aangegeven ruimhartig om te gaan met verzoeken tot teruggave van roofkunst. Dat is de juiste weg om roofkunst terug te geven aan de herkomstlanden. Want het museum heeft ook door schenkingen en aankopen de collectie gevormd.

Een ander steeds weer terugkerend aspect is de wetmatigheid dat externe, gepolitiseerde betrokkenen kunst beschouwen als ondergeschikt aan hun doelstelling en feitelijk hun eigendom. Dat komt voort uit berekening waarbij kunstobjecten dienen als zelfprofilering. Daartoe proberen ze de kunst een verantwoording op te leggen waarbij alle finesses en eigenschappen van de kunst verdwijnen. Zo redeneren politieke partijen en zo redeneren politieke activisten. En zo redeneren gepolitiseerde musea.

Dat is ongelukkig omdat het de kwetsbare kunst nog kwetsbaarder maakt dan die al is. Kunst moet zowel tegen de politiek als tegen dit soort activisme beschermd worden.

Gezag en geloofwaardigheid van de katholieke kerk in Nederland ligt van diverse kanten onder druk

Het was een slechte week voor de katholieke kerk. Aartsbisschop Wim Eijk zegt in een interview met de Gelderlander dat de katholieke kerk in hoog tempo uit Nederland verdwijnt. Van de 280 kerken in het bisdom Utrecht blijven er over tien jaar waarschijnlijk hooguit 15 open. NRC constateert in een artikel dat ook in Nederland kardinalen en bisschoppen het seksueel misbruik van kinderen toedekten. En er is de schadeclaim van meisjes die in katholieke instellingen in de jaren ’50 en ’60 (vdve) dwangarbeid moesten verrichten, zoals RTV Rijnmond in een item meldt. Gezag en geloofwaardigheid van de katholieke kerk in Nederland wordt van verschillende kanten aangetast. Het valt niet in te zien hoe deze organisatie dat als volkskerk kan overleven.