René ten Bos over marktdenken, managers en gestisch handelen. Stop Resultatitis

Filosoof en organisatiedeskundige René ten Bos houdt een voordracht over resultaat gericht werken dat het procesmatig werken heeft verdrongen. Met als gevolg dat de managers die zouden moeten sturen geen idee meer hebben hoe het proces in elkaar zit. Ze zijn ervan vervreemd. Deze ontwikkeling begon volgens Bos in 1989 toen Margaret Thatcher de ideologie dood verklaarde. De politiek ging onder het mom van no nonsense de burger als klant zien die bediend moest worden met resultaten. Op het proces had de burger geen invloed meer. Tegenover resultaatgericht werken staat het gestisch handelen waarvan Ten Bos vele voorbeelden geeft.

In gesprek met Yvonne Jansen voor Binnenlands Bestuur vindt Ten Bos dat alle ambtenaren weigerambtenaar moeten worden om ‘af te rekenen met een teveel aan regels en bureaucratie’. Dat kan alleen door ermee te breken: ‘Dat begint met ze ter discussie te stellen. Rapporteer niet meer, stop met controleren, doe zoals een weigerambtenaar.’ Hij ziet managers als een tragische kaste: ‘Ze dromen ervan dat ze uit het moeras van het bureaucratische ontsnappen. Daar spreekt een zekere wanhoop uit, omdat het altijd aanmodderen is en nooit perfect. Maar perfectie kan helemaal niet in overheidsorganisaties. Je hebt altijd te maken hebt met countervailing powers, tegenmacht van mensen die het niet met je eens zijn.’ Ten Bos heeft het gehad met een bureaucratie die zichzelf opklopt met ‘al die schreeuwerige goeroetoestanden’ terwijl ambtenaren gewoon dienstbaar en neutraal moeten zijn. Aanbevolen voor leidinggevenden die zweren bij resultaatgericht werken.

Zeeuwse humor als transitieagenda

Humor waar je het niet verwacht komt hard aan. Watermerk, 1e Zeeuwse transitieagenda uit 2008 is grappig. Het begint met een test over de zeekant van de Zeeuw: Test in 20 vragen hoe sterk jouw zeekant en jouw landkant is ten opzichte van projectmanagers en veranderaars. De toon van de agenda is gezet, de projectmanagers zijn de norm. Dat biedt veel amusants over de veranderkant van Zeeland. Jacob Cats dichtte met vooruitziende blik over deze provinciegenoten: Dickwijls siet men dat de sotten/Met de wijse lieden spotten;/Maer wie sich nae wijsheyt stelt,/Laat de gecken ongequelt. Wie houdt wie voor de gek in Zeeland?

Het transitiesturingsproces begon in 2005 op initiatief van de Hogeschool Zeeland en de Zeeuwse Milieufederatie. Gekozen werd voor een zogenaamde arena-aanpak, waarbij een 20-tal friskijkers en dwarsdenkers uit de Zeeuwse samenleving werd gevraagd om een impuls te geven aan Zeeland richting duurzaamheid. Niet mis om de juiste friskijkers en dwarsdenkers te selecteren. Over zichzelf zeggen zij een innovatieve kijk op Zeeland te hebben. Die inbeelding en zelfverzekerde toon is het Leitmotiv van de agenda.

De Zeeuwse transitieagenda bevat een inspirerende, uitdagende visie op een toekomstig Zeeland, maar ook een aantal uiteenlopende toekomstpaden naar dit visionair kompas. Zo’n veeldeling raakt altijd een roos. Met een inspirerende, uitdagende visie plus een aantal uiteenlopende toekomstpaden naar dit visionair kompas komt men verder. Al is het met lege handen. De samenhang van de agenda bestaat eruit dat de samenstellers beweren dat er samenhang is. Da’s de kern van de verandering. Deze wens is de vader van de gedachte.

Vooruitziende Zeeuwen werkten in 2008 aan een gebalanceerd Zeeland van 2048, maar lijken in 2011 tot stilstand gekomen. Hoewel Schouwen-Duiveland terugkeert met een visie voor 2039. Jan Rotmans trekt de kar. Een naar eigen zeggen maatschappelijk gedreven wetenschapper. Zijn specialisme is klimaatverandering, duurzaamheid, transities en transitiemanagement. Hoop is dat de agenda Zeeland zal helpen om een schaalsprong te maken naar een duurzame toekomst. Voor minder gaan friskijkers en dwarsdenkers niet.

Sterk punt is dat men de realiteit van bestuur en politiek negeert. Fris kijken en dwars denken doorbreekt alle kaders: Verscheidenheid in eenheid. Niet in verdeeldheid. Alleen dan komt het kloppend hart van Zeeland tot leven. Vanuit de kracht van alle aanwezige identiteiten en niet als bedreiging ervan. De agenda plaatst de werkelijkheid van economische en politieke belangen buiten de werkelijkheid. Men stelt zich naar wijsheid.

Helemaal buiten de alledaagse realiteit staat de agenda niet getuige een subsidie van € 83.000,- van de provincie Zeeland aan de Hogeschool Zeeland voor transitieagenda ‘watermerk’. Wellicht is de transitie-industrie de industrie van de toekomst voor Zeeland. Zeeuwse friskijkers en dwarsdenkers verdienen het.

Foto: Ziyi Zhang in 2046 van Wong Kar-Wai, 2004