Landschapsproject Zeeuws-Vlaanderen als voorbeeld van vertrutting en betutteling. Wat is hier nou echt het probleem?

Provincie Zeeland zette afgelopen weken vier filmpjes op haar YouTube-kanaal waarvan dit er een is. Ze gaan over Zeeuws-Vlaanderen en zijn gemaakt in opdracht van wat in goed Zeeuws de ‘Economic Board Zeeland’ (EBZ) heet. Dat vervult volgens nota 2020D29562 ‘een prominente rol als verbinder van publieke en private samenwerkingspartners en zorgt voor een heldere focus van de aanpak’. De EBZ is geen rechtspersoon, maar heeft ‘een centrale functie als aanjager en coördinator van de uitvoering van de Regio Deal Zeeuws-Vlaanderen ‘Zeeuwen zelf aan zet’. Een Regio Deal kan opgevat worden als ‘een duurzaam partnerschap om de opgave die in de regio speelt gezamenlijk aan te pakken’. De suggestie die het probeert te wekken is dat de bewoners van deze regio inspraak hebben en over hun eigen leefomgeving kunnen beslissen.

De werkelijkheid is anders. Zeeuws-Vlaanderen is een krimpgebied en kampt met problemen van leegloop. De nota merkt op dat voorzieningen uit de regio verdwenen zijn. Door grensoverschrijdende samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen en de stad Gent heeft de regio ook potentie. Een opvallende passage in de nota luidt: ‘De woningvoorraad sluit niet aan op de vraag en het landschap is nu slecht toegankelijk’.

Wat een slecht toegankelijk landschap logischerwijze betekent wordt niet uitgelegd. En slecht toegankelijk voor wie? De toevoeging ‘nu slecht toegankelijk’ geeft aan dat de toegankelijkheid van het landschap focus voor de EBZ en de Regio Deal is. Of de toegankelijkheid van het Zeeuws-Vlaamse landschap nou werkelijk een groot probleem is en of de bewoners op een overheidsprogramma zitten te wachten dat ingrepen doet in een historisch landschap is de vraag. Het lijkt eerder te gaan om politiek laaghangend fruit dat geplukt wordt. Door enkele simpele, maar hoogst zichtbare ingrepen kan zo een idee van daadkracht worden gesuggereerd.

Het beeld dat resteert uit de video is er een van vertrutting en bevoogding. Alsof Zeeuws-Vlaanderen moet veranderen in een landschapspark, terwijl de ongepolijstheid en ruwheid ervan juist de kwaliteiten zijn.

Tekenend is dat er geen Zeeuws bureau wordt ingehuurd, maar architect Ro Koster van RO&AD Architecten dat in het Brabantse Bergen op Zoom is gevestigd. Zijn claim is hooghartig dat zijn programma nodig is om de uniciteit en kwaliteit van deze streek te gaan voelen. Alsof de bewoners eeuwenlang de waarde van hun streek miskend hebben en ze er een buitenstaander als Ro Koster met zijn programma voor nodig hebben om te voelen wat de waarde van hun geboortegrond is. Is Koster onnozel of doet hij met zijn prietpraat net alsof hij dat is om zijn opdrachtgever te plezieren? Of dit ‘Grenspark Scheldekust’ moet dienen ter compensatie van de door de regering en de onder druk van de economische macht van de haven van Antwerpen en de Belgische regering verdwenen Hedwige polder is de vraag die in deze video hardnekkig op de achtergrond blijft zeuren.

Advertentie

Zeeuwse natuur heeft volgens VVD geen natuurregels nodig

Zeeland zit niet te wachten op de WCT (Westerschelde Container Terminal) bij Vlissingen. Zo sprak de gemeenteraad van Goes zich er in 2003 niet onverdeeld positief over uit: ‘De gemeenteraad heeft een jaar geleden besloten dat, zolang de nadelige gevolgen van vervoer per spoor niet zijn opgelost, Goes tegen de komst van de WCT is.’ Een combinatie van ondernemers en provinciale politiek probeert al jaren de WCT te realiseren. Ondanks de stagnerende economie en de overcapaciteit in Noord-West Europa. Initiatiefnemer Zeeland Seaports maakt zich sterk ‘voor de komst van een grootschalige containerterminal in de haven.’

Merkwaardig is dat de bestuurders van Zeeland op verschillende paarden tegelijk blijven wedden zonder duidelijkheid voor de toekomst te scheppen. In de toch al onzekere economische tijden. Daardoor krijgt de provincie geen duidelijk profiel. Kiest men voor duurzaamheid, toerisme en zorg of voor industrie en transport? Het unieke karakter van de Zeeuwse delta maakt het allebei mogelijk, maar niet tegelijk. Dat besef ontbreekt. Een integraal plan voor deze unieke provincie zou opgelegd moeten worden door de rijksoverheid. Het is een publiek geheim dat Zeeland tot de slechtst bestuurde provincies van Nederland behoort.

Tweede Kamerlid voor de VVD Helma Lodders stelt kamervragen aan staatssecretaris Henk Bleker (CDA) over het besluit om de grens van het Natura 2000-gebied Westerschelde te wijzigen. Daar waar plannenmakers graag hun WCT realiseren. Mw. Lodders is kritisch op deze uitbreiding en ziet realisatie van de WCT verdere vertraging oplopen. Vorige week kwam het CDA met een stappenplan voor boeren in de nabijheid van een Natura 2000-gebied. Net als de VVD zoekt het CDA de grenzen van de natuurregels op. Ze bedienen daarbij hun achterban, de VVD de ondernemers en het CDA de boeren. Het algemeen belang staat niet voorop.

Foto: Lunchen op de dijk in Vlissingen. Credits: Ben Seelt

Zeeuwse humor als transitieagenda

Humor waar je het niet verwacht komt hard aan. Watermerk, 1e Zeeuwse transitieagenda uit 2008 is grappig. Het begint met een test over de zeekant van de Zeeuw: Test in 20 vragen hoe sterk jouw zeekant en jouw landkant is ten opzichte van projectmanagers en veranderaars. De toon van de agenda is gezet, de projectmanagers zijn de norm. Dat biedt veel amusants over de veranderkant van Zeeland. Jacob Cats dichtte met vooruitziende blik over deze provinciegenoten: Dickwijls siet men dat de sotten/Met de wijse lieden spotten;/Maer wie sich nae wijsheyt stelt,/Laat de gecken ongequelt. Wie houdt wie voor de gek in Zeeland?

Het transitiesturingsproces begon in 2005 op initiatief van de Hogeschool Zeeland en de Zeeuwse Milieufederatie. Gekozen werd voor een zogenaamde arena-aanpak, waarbij een 20-tal friskijkers en dwarsdenkers uit de Zeeuwse samenleving werd gevraagd om een impuls te geven aan Zeeland richting duurzaamheid. Niet mis om de juiste friskijkers en dwarsdenkers te selecteren. Over zichzelf zeggen zij een innovatieve kijk op Zeeland te hebben. Die inbeelding en zelfverzekerde toon is het Leitmotiv van de agenda.

De Zeeuwse transitieagenda bevat een inspirerende, uitdagende visie op een toekomstig Zeeland, maar ook een aantal uiteenlopende toekomstpaden naar dit visionair kompas. Zo’n veeldeling raakt altijd een roos. Met een inspirerende, uitdagende visie plus een aantal uiteenlopende toekomstpaden naar dit visionair kompas komt men verder. Al is het met lege handen. De samenhang van de agenda bestaat eruit dat de samenstellers beweren dat er samenhang is. Da’s de kern van de verandering. Deze wens is de vader van de gedachte.

Vooruitziende Zeeuwen werkten in 2008 aan een gebalanceerd Zeeland van 2048, maar lijken in 2011 tot stilstand gekomen. Hoewel Schouwen-Duiveland terugkeert met een visie voor 2039. Jan Rotmans trekt de kar. Een naar eigen zeggen maatschappelijk gedreven wetenschapper. Zijn specialisme is klimaatverandering, duurzaamheid, transities en transitiemanagement. Hoop is dat de agenda Zeeland zal helpen om een schaalsprong te maken naar een duurzame toekomst. Voor minder gaan friskijkers en dwarsdenkers niet.

Sterk punt is dat men de realiteit van bestuur en politiek negeert. Fris kijken en dwars denken doorbreekt alle kaders: Verscheidenheid in eenheid. Niet in verdeeldheid. Alleen dan komt het kloppend hart van Zeeland tot leven. Vanuit de kracht van alle aanwezige identiteiten en niet als bedreiging ervan. De agenda plaatst de werkelijkheid van economische en politieke belangen buiten de werkelijkheid. Men stelt zich naar wijsheid.

Helemaal buiten de alledaagse realiteit staat de agenda niet getuige een subsidie van € 83.000,- van de provincie Zeeland aan de Hogeschool Zeeland voor transitieagenda ‘watermerk’. Wellicht is de transitie-industrie de industrie van de toekomst voor Zeeland. Zeeuwse friskijkers en dwarsdenkers verdienen het.

Foto: Ziyi Zhang in 2046 van Wong Kar-Wai, 2004

Zaken in Zeeland

Zeeuws-Vlaanderen is altijd een wingewest geweest.  Dat gebied onder de Westerschelde en boven Vlaanderen. Nog in 1919 probeerden de Belgen het te annexeren als herstelbetaling voor geleden oorlogsschade. Dat mobiliseerde de bevolking. In juni 1958 leidde de kwestie rond de Vrij Veren bijna tot een volksopstand. Nu is er de Hedwige polder.

Tot voor kort was tussen het oostelijk deel en de rest het verloop van de Tachtigjarige oorlog nog te herkennen. Alleen het oosten was katholiek. Omdat volgens Machiavelli de oorlog met andere middelen voortgezet wordt, wekt huidige animositeit weinig verbazing. Over de rug van de Zeeuws-Vlamingen trouwens. Hoewel de verstandhouding met de Vlamingen beter lijkt dan met de andere Zeeuwen, de overkant, is de rust in de grensstreek nooit gaan liggen. Zoals alle randgebieden kennen alle Zeeuwen wantrouwen jegens de macht van Holland.

Het ongenoegen van Zeeuws-Vlaanderen en Zeeuwen komt samen in de verwikkelingen rond de Hedwige polder die tegen Antwerpen ligt. Het haalde afgelopen jaren herhaaldelijk het nieuws omdat het ontpolderd moet worden. Als compensatie voor de verdieping van de Westerschelde ten gunste van Antwerpen, waardoor natuurgebied verdwijnt. Het idee van ontpoldering strijkt Zeeuwen tegen de haren. De herinnering aan de Watersnoodsramp van 1953 is nooit vervaagd.

De vraag of de ontpoldering een hoog rendement heeft en uitsluitend om politieke redenen wordt doorgezet beantwoorden critici met nee en ja. Natuurorganisaties hebben in hun afwegingen over ontpoldering het contact met de bevolking verloren. Ze verliezen de grote lijn uit het oog. Ofwel, het Das- en Korenwolf-syndroom. 

In februari 2011 stuurde oud-minister van VROM Pieter Winsemius een open brief aan minister-president Rutte over de bezuinigingen op natuur. Winsemius heeft de grote lijn in het oog en vraagt een heroverweging: Zeker als we opnieuw nadenken over een zinvollere compensatie van de uitdieping van de Westerschelde. Indien het geld dat voor de Hedwigepolder is gereserveerd – ik schat 400 miljoen euro – wordt ingezet op een plaats waar het natuurrendement het hoogste is, bijvoorbeeld het wél aanleggen van de meest urgente EHS-verbindingen, maar ook het ‘kieren’ van de Haringvlietsluis, sla je veel vliegen in één klap. Kan zo’n convenantaanpak werken? Het overgrote deel van de natuur- en milieuhoek en de land- en tuinbouw is er rijp voor. Dat geldt ook voor de provinciale politiek, toch niet onbelangrijk bij de aanstaande verkiezingen. Het probleem zit bij de Haagse politiek.

Opvallend is dat de Belgen nooit een grote haven bij Zeebrugge gebouwd hebben, naar het model van de Maasvlakte bij Rotterdam. In combinatie met iets waar Belgen sterk in zijn: treintransport. Door communitaire problemen hebben de Walen de uitbreiding van Zeebrugge jarenlang geblokkeerd. Nu hebben de Belgen zich afhankelijk gemaakt van de Nederlanders die het belang van Rotterdam voorop stellen. De positie van Rotterdam speelt bij Antwerpen altijd een rol.

Aan Nederlandse kant is de ontpoldering slordig gespeeld. Dat kan te maken hebben met het feit dat alle hoofdrolspelers in dit dossier CDA-ers waren: CdK Carla Peijs, ex-minister van Landbouw Gerda Verburg, ex-minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen en ex-minister-president Jan-Peter Balkenende, Zuid-Bevelander van geboorte en het Zeeuwse dissidente CDA-kamerlid Ad Koppejan.

Men heeft in CDA-kring blijkbaar de argumenten niet goed uitgewerkt of de geesten onvoldoende gemasseerd. Onderschatting van een wingewest. Natuur en natuurbehoud zijn echter een politieke kwestie. Het gaat om een evenwicht waar diverse partijen mee gemoeid zijn. Dat ontbreekt.

Achter de dijken liggen bouwlanden met gewassen. Met een boot de Westerschelde opgaan, bij een zandplaat aanmeren en daar rondlopen valt aan te raden. Of bezoek de kreken met vogels. Polderdijken omzoomd door bomen zijn van een ontroerende schoonheid als men er oog voor heeft. Onder de wisseling van licht en wolkenlucht. Alles wijst erop dat de natuur in Zeeland onder druk staat. Zo zijn er de chemische fabrieken van Dow Chemical, de kernreactor van Borssele, het Sloegebied en de drukke scheepvaart in de havens en op de rivier.

Probleem is de povere kwaliteit van het Zeeuws openbaar bestuur en de politiek. Men is verdeeld, weet het niet te verwoorden, stelt uit, komt steeds terug bij hetzelfde en kiest geen profiel voor de toekomst. Dat geeft bedrijven alle ruimte. De zittende politiek blijft twijfelen tussen economische groei en duurzaamheid. Zo hangt al jarenlang als zwaard van Damocles de Westerschelde Container Terminal bij Vlissingen boven de provincie. Met treinverbinding naar het achterland waar de burgemeester van Goes tegen ageert.

De landelijke politiek zou Zeeland moeten bestempelen als natuur- en rustgebied van bijzondere waarde en cultuur, toerisme, zorg en huisvesting voor gepensioneerden tot speerpunt maken. Dan ontstaat een duidelijk profiel waar de uitdieping van de Westerschelde, het doorsteken van polders en allerlei ontwikkelingen direct aan gerelateerd kunnen worden. Dan kan men bewust werken aan duurzaamheid en het op hoger peil brengen van natuur, landschap, leefomgeving en infrastructuur.

Amateuristische bestuurders die zelfs tijdens crisis en krimpende bevolking nog geloven in groei moeten ingekaderd worden in een langetermijnplanning. Zodat ze zo min mogelijk schade kunnen doen. Zodat de ruimtelijke verrommeling stopt en de economische lobby op afstand wordt gezet. Dan kan Zeeland gericht aan de toekomst werken. De Hedwige polder kan natuurlijk blijven.

Foto: Bijbellezing aan tafel met kerst (1949)