PVV Overijssel is tegen overheidssubsidie voor kunst en cultuur

Volgens Rafael de Wit van PVV Overijssel is zijn partij ‘principieel niet tegen kunst of cultuur‘, maar wel tegen overheidssubsidie ervoor. Dat omvat ook bibliotheken, muziekscholen, talentontwikkeling of cultuureducatie. De Wit is in Overijssel verantwoordelijk voor onder meer de portefeuille Cultuur en Sociaal. Hij meent dat elke onderneming of culturele instelling ‘innovatief moet zijn’ en ‘zijn geld bij derden dient te halen en zijn handje niet op te houden bij de provincie’. De Wit concludeert  ‘Er is geen probleem. Want het probleem ligt bij de subsidie op zich’. De kwestie waar het over gaat is het noodlijdende Kermis- en Circus Museum in Steenwijk.

De PVV is niet principieel tegen overheidssubsidie. Zo concludeerde NRC in 2013 in een bericht dat de partij 80.000 euro subsidie in strijd met de regels had besteed: ‘De PVV krijgt subsidie voor fractieondersteuning, jaarlijks tussen de 1,5 en 2 miljoen euro.’ Dit benadrukt de vraag op waarom de PVV tegen overheidssubsidie voor kunst en cultuur is, terwijl het niet tegen overheidssubsidie voor de PVV is. De PVV als partij is blijkbaar niet innovatief om voor het eigen functioneren geld bij derden op te halen. Dat duidt op onzuivere principes.

Of het mogelijk is om principieel tegen kunst en cultuur te zijn zou een vervolgvraag kunnen zijn. Want als onder cultuur wordt verstaan alles wat de mens schept, inclusief de woonomgeving en fabrieksproducten, dan is iemand die tegen kunst en cultuur is iemand die is tegen wat de mens schept. Dat zet de economie in een klap stil. Een onhoudbaar standpunt. Daarnaast blijft het een raadsel waarom de PVV die hamert op nationale identiteit, de positie van de Nederlandse taal en de Nederlandse eigenheid dat deel van de Nederlandse kunst en cultuur dat de Nederlandse identiteit zou kunnen helpen versterken niet actief wenst te ondersteunen.

Berenschot levert Mondriaan Fonds positieve tussenbalans over ‘Samenwerking Musea’

Het valt tegen dat het Mondriaan Fonds doet aan bestuurlijk witwassen via de WC-Eend constructie. Ook wel genoemd het Droste-effect of ‘de slager keurt z’n eigen vlees’. Dat geeft aan onder hoeveel politieke druk het Mondriaan Fonds opereert. Het zoekt zelfbevestiging via zichzelf. De opzet is geslaagd als media een positief persbericht als neutraal nieuws overnemen en lezers de kleuring niet doorhebben. Dat gebeurde vandaag, bijvoorbeeld in De Telegraaf. Het gaat over een evaluatie van de ‘Bijdrage Samenwerking Musea’ dat in totaal tot 1 januari 2017 8 miljoen euro verdeelt om innovatieve samenwerking tussen musea te bevorderen.

De ambtelijke Antillenroute van het Mondriaan Fonds loopt via adviesbureau Berenschot dat van alle markten thuis is als het om cultuurbeleid gaat. Berenschot ontwikkelt, stelt op, beoordeelt, beveelt aan, evalueert, concludeert en oordeelt. En stuurt een rekening aan de opdrachtgever. Zoals in de hele ambtelijk-bestuurlijke wereld van rapporten, tussenbalansen en evaluaties draait Berenschot wat opdrachtgever Mondriaan Fonds vraagt: een positieve tussenbalans voor het Mondriaan Fonds. Met zicht op een vervolgopdracht. Opzichtig. 

Foto: Schermafbeelding van persbericht ‘Positieve tussenbalans Bijdrage Samenwerking Musea’ van het Mondriaan Fonds, 9 juli 2015.

Uitreiking museum awards door marketing bureau voor vrije tijd roept vragen op

Museumkwartier.nl is een onderdeel van RED Online Marketing dat zichzelf profileert als ‘hét online marketing bureau voor de reis- en vrije tijdsbranche’. Het deelt de ‘Museum Ontdekking 2015’ awards uit voor ‘de meest innovatieve musea in Nederland’. De Museum Ontdekking 2015 awards werden dit jaar voor de eerste keer aan 31 musea uitgereikt. Duidelijkheid over de samenstelling van de jury ontbreekt. Welke stem klinkt hier?

Welke criteria hanteert Museumkwartier.nl bij toekenning? Het zegt: ‘Bij het uitbrengen van de stem zijn musea beoordeeld op drie criteria, te weten: sociale interactie, verrassende elementen en actuele informatievoorzieningen, zoals bereikbaarheid, faciliteiten in het museum en voorzieningen voor oudere of mindervaliden bezoekers.’ De award beoordeelt musea dus op inzet van sociale media, informatievoorziening en verrassende elementen. Bij dat laatste als onvermijdelijke vraag: Hoe speelt het museum in op de beleving?

Dit initiatief van een marketingbureau voor de reis- en vrije tijdsbranche dat awards uitreikt aan musea en uitgaat van marketingcriteria behoeft verdieping. Het is het goed recht van een commercieel marketing bureau dat gespecialiseerd is in vrije tijd om zich op het gebied van de museumsector te begeven. Maar omdat het de musea uitsluitend beoordeelt op marketingcriteria is dit misleidend, vooral omdat deze specifieke invalshoek onvoldoende blijkt uit de naamgeving en presentatie van de award, en het publiek op het verkeerde been zet.

Als RED Online Marketing dit project doorzet doet het er voor de geloofwaardigheid van de awards en het eigen bedrijf verstandig aan om samenwerking met de Museumvereniging te zoeken. Zodat het de toekenning uit de commerciële sfeer haalt en verder kijkt dan de karakteristieken van de marketing alleen. Want het is een gotspe om een award die ‘Museum Ontdekking‘ heet uitsluitend op niet-inhoudelijke gronden toe te kennen.

Foto 1: Schermafbeelding van redonlinemarketing.nl.

Foto 2: Schermafbeelding van museumkwartier.nl.

Negativisme cultuurbeleid Rutte I niet gecorrigeerd door Rutte II

De logica van het cultuurbeleid van de kabinetten Rutte I (VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV) en Rutte II (VVD en PvdA) is de onlogica. Bastiaan Vinkenburg van Berenschot liet vandaag op het symposium ‘Kaalslag of Cultuuromslag?’ van de Boekman Stichting in samenwerking met het Prins Bernhard Cultuurfonds volgens een verslag van Nieuwsuur weten dat ‘De bestedingen van het Ministerie van OCW aan cultuur zijn ten opzichte van 2010 in totaal 225 miljoen euro per jaar minder. Dat betekent een afname van 24 procent in 2013 ten opzichte van 2010. En de grootste klap komt nog als de gemeentes verder gaan bezuinigen.’

De bezuiniging van 24 procent heeft de markt vanwege de kwakkelende economie van de afgelopen jaren niet kunnen opvangen. Omdat de opgang of neergang van de Nederlandse economie voornamelijk afhankelijk is van buitenlandse actoren en factoren past hier de kabinetten Rutte weinig verwijten. Maar da’s anders waar het het negatieve sentiment rondom kunst en cultuur betreft waar Annemarie Goedvolk in het citaat op doelt.

Dat negatieve sentiment over kunst is voor 100% bedacht en uitgevoerd binnen Rutte I. Waar dat negativisme en aanschoppen tegen de kunstsector door vooral VVD vandaan kwam is voer voor psychologen. Essentieel is dat vanuit politiek standpunt dit negativisme onnodig was om de cultuurbezuinigingen waarvoor brede steun bestond te realiseren. Het gevolg was dat Rutte I en het merendeel van de politieke partijen de kunstsector onnodig beschadigde en kwetsbaar maakte. In de steek liet en daar in een soort primitief sadisme nog genoegen aan leek te beleven ook. De onlogica is dat Rutte I de kunstsector eerst zwart maakte en daarna verwachtte -en zelfs inboekte- dat bedrijven en particulieren de kunstsector zouden steunen. De logica is dat Rutte II een vriendelijke toon aanslaat, maar geen millimeter afstand neemt van het cultuurbeleid van Rutte I.

Foto: Schermafbeelding van ‘Kunstsector blij met cultuurplannen ondanks bezuinigingen’ van Nieuwsuur.

Overpeinzingen bij een hoorzitting over het cultuurbeleid

Afgelopen woensdag was op initiatief van Vera Bergkamp (D66) een hoorzitting van de vaste kamercommissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het cultuurbeleid van het kabinet waar het culturele veld aan het woord kwam. Directeur van Orkater Marc van Warmerdam omschreef volgens NRC waarom cultuurminister Jet Bussemaker het moet doen met goede bedoelingen en een vriendelijke toon, maar zonder financiële armslag de kaalslag van Halbe Zijlstra niet ongedaan kan maken: ‘De vorige staatssecretaris kan zich niet, mág zich niet vergist hebben. Dus mag er geen dubbeltje bij. En dus zijn we blij met de toon.’ Het ontbreekt de PvdA aan zowel de macht als de wil om zich sterk te maken voor cultuur. Daarnaast is Bussemaker een minister die niet tot de kerngroep behoort waar de besluiten vallen. Jet Bussemaker kan Zijlstra’s beleid niet corrigeren.

Het beeld dat de kunstsector schetst van de eigen situatie is anders dan de optimistische toon die Bussemaker aanslaat. In de voorstelling van het kabinet gaat het om perspectief en hervorming, maar de sector meent zelf dat het door toedoen van de bezuinigingen volledig uit het lood is komen staan. Die bovengemiddeld waren, te snel uitgevoerd werden en evenmin voldoende voorzagen in beleidsinstrumenten die instellingen de kans boden om de stap naar de markt te zetten. Vele kunstenaars en medewerkers in kunstinstellingen worden onderbetaald en talentontwikkeling, innovatie en experimenten staan onder druk. In een solidaire sector worden met kunstgrepen eindjes aan elkaar geknoopt, maar achter de façade van de kunstinstellingen heerst armoede en stort het kunstgebouw in elkaar. Het vlees is van de botten en de reserves zijn definitief op.

Omdat de kunstsector verdeeld is in top- en basisinstellingen, disciplines, groepen, individuen en generaties weet de sector geen stem te vinden die spreekt namens de hele sector. Het kabinet heeft dat verdeel- en heers handig aangepakt door topinstellingen als het Rijksmuseum, de Nederlandse Opera of het Nederlands Dans Theater te sparen waardoor de kunstsector uit elkaar werd gespeeld. En dan zijn er nog de verschillen tussen generaties die van alle tijden zijn. Naar aanleiding van de hoorzitting schreven de initiatiefnemers van De Agenda van De Theaterkrant met onder meer theatercriticus Simon van den Berg een opinie-artikel omdat ze vonden dat de samenstelling van de lijst met vertegenwoordigers van de culturele sector niet representatief was omdat de jongere generatie ondervertegenwoordigd was. Zo gebruikt een jonge generatie een conflict tussen kabinet en kunstsector om de eigen positie te versterken. Het kabinet heeft onvermoede partners.

Foto: ‘De kunstenaars Paulien Barbas en Paulien Föllings worden door directeur Ranti Tjan (rechts) rondgeleid in het EKWC.’ (Zoek in browser: ‘De ongekende mogelijkheden van keramiek’). FD, 20 juni 2015.  (‘Het stopzetten van de subsidie door staatssecretaris Zijlstra van Cultuur kwam destijds als een totale verrassing. Uit informele signalen bleek dat de Raad voor Cultuur een positief advies had gegeven. Tjan had het liever allemaal niet meegemaakt. ‘Het betekende dat we 14 van de 25 medewerkers moesten ontslaan: daarmee gooi je een karrenvracht aan kennis overboord. Dat we zelf de verantwoordelijkheid hebben genomen voor het vinden van een nieuwe kip met gouden eieren zegt veel over onze veerkracht.’)

Promotiefilmpje cultuurbeleid Bussemaker klinkt kunstmatig vals

Het filmpje goochelt met contouren. In vorm en inhoud. Het dient vooral om het cultuurbeleid van het kabinet te verkopen. Maar tegenstrijdigheden die het gevolg zijn van het kabinetsbeleid poetst het er niet mee weg. Dynamiek wordt de culturele sector door de overheden opgelegd. Maar waar komt die dynamiek eigenlijk vandaan? Van instellingen, kunstenaars en makers of van de overheden? En is het ontregelende of gehoorzame dynamiek? Innoveren, profileren, samenwerken en experimenteren zoals de overheid het bepaalt.

Het filmpje klinkt vals als het zegt: ‘Als geen ander weet de culturele sector de samenleving van scherp commentaar te voorzien en de publieke opinie te beïnvloeden.’ Is het echt? Kan commentaar scherp zijn als dat op voorwaarden van de overheid dient te gebeuren? Of is het modieus scherp dat nooit de gevestigde macht fundamenteel ter discussie mag stellen? Het filmpje is een reclamespot voor het kabinet en minister Jet Bussemaker die prominenter in beeld komt dan alle Nederlandse kunstenaars en kunstinstellingen bij elkaar.

Door politici wordt Thorbecke van stal gehaald als ze het uitkomt om te onderstrepen dat de overheid geen beoordelaar van kunst is. Dat op afstand zetten kan als gevolg hebben dat initiatieven aan de markt worden overgelaten. Dit filmpje toont aan dat de contouren waarbinnen de gesubsidieerde kunst kan opereren door het kabinet bepaald worden. Jet Bussemaker versterkt haar grip op het kunstbeleid maar geeft dat niet toe. Ze probeert een beeld te schetsen dat ze alle ruimte geeft aan de cultuur. Ja, onder haar strikte voorwaarden.

Daarbij komt dat de minister een papieren werkelijkheid creëert van exploitatieresultaten, vlottende activa, inkomstpercentages en liquiditeit. De memo’s, quick scans en regelingen leggen een schil van cijferfetisjisme over instellingen en kunstenaars die kwantificeert wat gekwalificeerd zou moeten worden. Het Nederlandse cultuurbeleid is niet eens zo beroerd, maar pogingen het anders voor te stellen dan het is werken averechts.

Wordt schaduwzijde van Consumenten eHealth bewust onderschat?

Innovatie in de gezondheidszorg is een goede zaak. Maar onder welke voorwaarden? Voorzitter van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg Pauline Meurs (PvdA) biedt minister Edith Schippers (VVD) een advies aan over Consumenten eHealth. Speels en modern. Deze politici voegen zich helemaal in de marketing van de tijd.

Het is de vorm van eHealth die direct op de consumentenmarkt gericht is en niet op de professionele markt. Een onderdeel daarvan is het Persoonlijk Gezondheids Dossier (PGD) waarvan het de opzet is dat de patiënt zelf online de eigen medische gegevens beheert. Hoe verhoudt zich dat tot het Elektronisch PatiëntenDossier (EPD) dat een landelijke uitwisseling van medische gegevens van patiënten mogelijk maakt en in 2011 door Tweede en Eerste Kamer vanwege onduidelijkheden werd afgewezen? Maar nog lang niet dood is en steeds in andere vorm door het kabinet heimelijk opgetuigd dreigt te worden. Consumenten eHealth kan door de mentale massage van de patiënt een zijdeur worden voor de invoering van EPD 2.0 in de nabije toekomst. De controverse tussen zorgverleners en -aanbieders is niet zozeer dat medische gegevens uitgewisseld moeten worden, maar of dat grootschalig moet gebeuren zoals het kabinet wil. Onder verwijzing naar de kosten.

Meurs noemt als schaduwzijden van Consumenten eHealth de aantasting van de privacy doordat grote bedrijven medische persoonsgegevens verzamelen en daarmee in de weer gaan. Een levensgroot gevaar voor wie alle verhalen over de macht van Facebook en Google serieus neemt. Waarbij medische gegevens mensen nog eens extra kwetsbaar maken. Hoe dan ook is het gevolg van deze stoomwals van adviesorganen en ministerie het passeren, of op z’n minst afwaarderen van het belang van de eerstelijnsgezondheidszorg, in het bijzonder de huisartsen. Vraag is of patiënten dat moeten willen. En ze beseffen daar bewust voor te kiezen.

Yournalism daagt uit met platform voor onderzoeksjournalistiek

Yournalism noemt zich ‘het eerste platform voor onderzoeksjournalistiek waar jij bepaalt waar onderzoek naar gedaan moet worden.’ Vanaf 30 september 2014 is het operationeel. Mede-oprichter Huub Schuijn vertelt. Yournalism is een startend initiatief en won dit jaar The Challenge voor vernieuwende journalistiek van het Stimuleringsfonds voor de Pers samen met Correlations en POST-IT.nu (nu: De Schrijftafel). Noodlot van initiatieven die zich in het Nederlands binnen Nederland op Nederlandse onderwerpen richten is dat de initiatiefnemers menen dat hun initiatieven meerwaarde krijgen door Engelstalige termen te gebruiken. Of dit niet het gebrek aan ambitie van de Nederlandse journalistiek symboliseert en in stand houdt is de vraag.

Yournalism maakt de analyse dat het in Nederland schort aan diepgravende journalistiek en daar iets aan wil veranderen met ‘het uiteindelijke doel om stukken te publiceren over misstanden in de eigen winkelstraat, tot het doen van onderzoek naar de Europese lobby’s in Brussel’. Het meent dat vooral op regionaal niveau en Europees niveau het aantal journalisten beperkt is. Er is gekozen voor vijf thema’s: Gezondheid & Zorg, Politiek & Economie, Burgervrijheden & Privacy, Duurzaamheid & Innovatie en Media & Cultuur. Burgers kunnen een onderzoeksvoorstel indienen of met een donatie ondersteunen. Zodat initiatieven van onderop worden gefinancierd en een beweging van betrokken burgers ontstaat die zich rond een onderwerp verzamelt.

Om een idee te geven hoe dat werkt, het voorstel Hoe ver reikt de machtige arm van de zorgverzekeraar? gaat van start met een budget van 3000 euro. Een journalist wordt gedurende een maand -of twee maanden in deeltijd- op het onderwerp gezet, zoekt uit en doet er verslag van in een verhaal. Dit gebrek aan lange adem is het enige punt van kritiek op dit initiatief. Moeilijk valt in te zien hoe complexe onderzoeken door slechts een journalist in een maand uitgevoerd, afgerond en opgeschreven kunnen worden. Onderzoeksjournalistiek die voor doorbraken zorgt wordt doorgaans uitgevoerd door teams van specialisten -met ondersteuning van juristen, administratie en nieuwe media– die elkaar aanvullen en maandenlang op een onderwerp zitten.

Afgewacht moet worden of de formule zich in de praktijk bewijst en mogelijk aangepast moet worden. Succes ervan zal een schaalvergroting dichterbij brengen. Daarnaast valt te hopen dat Yournalism onafhankelijk blijft en afstand houdt tot gevestigde media (NRC, Volkskrant, De Groene, NPS, VPRO) om het risico op inkapseling en besmetting door de macht te voorkomen. De grootste kracht van Yournalism is de ongebondenheid en onafhankelijkheid. Hopelijk gebruiken de initiatiefnemers het niet als hun opstapje naar de gevestigde media.

MT500 2014: Genoeg redenen om niet te komen. Over lui denken

Moeilijk om niet cynisch te worden als iemand hoog opgeeft van managers. Volgens Management Team (MT) zijn Karin van Gilst en Daan Roosegaarde bijzonder. Ze ‘leren je daadwerkelijk anders te denken‘. Een forse claim die om forse bewijsvoering vraagt. Niet niks als iemand je zomaar daadwerkelijk anders leert denken. Hoe vaak in een mensenleven komt dat voor? Hoe maakt MT daarom de claim waar? MT: ‘Niet alleen zijn het zeer inspirerende mensen, ze weten ook precies waar en hoe ondernemingen anders naar hun business kunnen kijken. Aha-erlebnissen en Eurekagevoelens gegarandeerd.’ Maar ‘anders naar een business kijken‘ is iets anders dan iemand ‘daadwerkelijk anders leren denken‘. MT lijkt verstrikt geraakt in eigen luchtfietserij.

De eerste -ironisch bedoelde- zin is  al hilarisch: ‘Kunstenaars en andersdenkenden leiden alleen maar af van je core business.‘ Het moet niet gekker worden: ‘kunstenaars’ en ‘andersdenkenden’ als outcasts voor de moderne manager. Als schrikbeeld of voorbeeld. In een vlot geschreven aankondiging zegt Rob Roelofs dat men niet om MT’s jaarlijkse ‘event’ MT500 heen kan. Alweer een forse claim. Blijkbaar het handelsmerk van MT. Het suggereert dat de bedrijfskunde -of managementwetenschap- toch niet aan bewijsvoering toekomt. Dus MT kan beweren wat het wil. Ongestraft, want alleen managers onder elkaar nemen hun beroep serieus. Critici ervan laten na om met repliek te komen. Want een gelovige die heilig gelooft spreek je evenmin tegen.

Roelofs kabbelt onder omkering van waarden verder zonder iets aan te tonen of te verklaren. Over innovatie (‘een uitgeholde term die door iedere beperkte middlemanager gebezigd wordt‘) of netwerken (‘Handjes schudden, kaartjes uitwisselen, Linkedin-contacten toevoegen‘). Maar wees gerust lezer: ‘Bij MT500 komt de crème de la crème van managend Nederland.‘  Wow, ‘de crème de la crème’. Jammergenoeg ontbreken namen zodat niet duidelijk wordt wie dat dan wel mogen zijn. Concreet wil het maar niet worden. Tja, managers, hè?

Voor elke sukkel die nog niet doorheeft hoe essentieel MT500 is omdat het de bezoeker daadwerkelijk anders leert denken volgt het ultieme argument: ‘MT500 is een live experience waaruit je een jaar later nog kennis en energie put.‘ Tsjonge, hoe is het mogelijk? Alweer een forse claim. Na de les om daadwerkelijk anders te gaan denken en het feit dat men niet om MT500 heen kan, put men een jaar later nog kennis en energie uit MT500.

Ofwel, MT500 als het eeuwigdurende draaiende vliegwiel van de managementwetenschap. Wie intelligent is zou wel gek zijn om niet te komen. Maar wacht even … wat heeft iemand die daadwerkelijk anders heeft leren denken nog te zoeken bij MT500? Want waarom zou zo iemand zich in de kudde begeven om te leren dat kuddedenken gedateerd is? MT500 is de ultieme leugen van onwaarachtigheid voor onnadenkende managers.

Foto: MT500.

Van Gijzel pleit voor vernieuwing politiek bestel

De Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel vindt dat het kabinet gebrek aan visie heeft. Hij roept in zijn  nieuwjaarstoespraak het kabinet op ‘een nieuwe samenhangende visie te creëren op de bestuurlijke en politieke inrichting van Nederland.’ Van Gijzel is kritisch: ‘Ik zie een Rijksoverheid die denkt vanuit een verticale, hiërarchische wereld en zo de aansluiting op de horizontale netwerksamenleving vrijwel volledig aan zich voorbij ziet gaan. Ik zie een Rijksoverheid die visieloos taken centraliseert en decentraliseert, samenvoegt of juist weer scheidt.’

De PvdA-er roept op om de grenzen niet te sluiten omdat dit op termijn de economische ontwikkeling schaadt. Als burgemeester van Eindhoven dat veel innoverende bedrijven en bedrijfjes heeft laakt Van Gijzel de terughoudende houding ten opzichte van innovatie: ‘De publieke investeringen in onderzoek en ontwikkeling zijn laag, en gerichte economische stimuleringsmaatregelen blijven achter. Wanneer we op de huidige weg doorgaan zal Nederland in 2030 gezakt zijn van de 18de plaats naar de 32ste plaats op de ranglijst van ’s werelds grootste economieën.’

Wat Van Gijzel opmerkt is niet bijzonder. Al zo vaak is opgemerkt dat het Nederlandse politieke en bestuurlijke bestel aan vernieuwing toe is omdat het sinds het midden van de 19de eeuw niet meer is aangepast. Feitelijk kent Nederland een eenpartijstaat waar de burger aan de zijlijn staat. En ook is de laatste jaren al vaak gezegd dat het economisch beleid van de kabinetten Rutte achterblijft en averechts uitpakt. Boekhouden en op de winkel passen winnen het van stimulering en innovatie. Bijzonder is dat een gezaghebbende PvdA-er het zegt.

De Nederlandse politieke klasse is behoudend en bang voor vernieuwingen. Notabene Rob Van Gijzel werd in een bizar experiment met het burgemeestersreferendum gekozen dat in Utrecht en Eindhoven door de PvdA en het CDA bewust om zeep werd geholpen. De politiek zweert bij de eigen verticale macht en blokkeert stelselmatig de horizontale macht van machtsdeling met en inspraak van de burgers. Of Van Gijzel binnen die logica optreedt als stoom die het systeem af en toe kosmetisch afblaast of werkelijk vernieuwing en ommekeer in de machtsverhoudingen van politiek en openbaar bestuur nastreeft is de vraag. Het debat over vernieuwing is gewenst.