Kunst is niet voor iedereen. Niets is voor iedereen

Kunst is voor iedereen: laat dat de basis zijn, en laten we vanuit daar zoeken naar manieren om artisticiteit en inkomsten te verenigen. Aldus toneelschrijver Winnie Hänschen in De Volkskrant. Ze houdt heel erg van puzzelen en breien, en heeft twee katten. Ze redeneert vanuit de podiumkunsten die ze ‘kunst‘ noemt.

Winnie Hänschen zegt dat kunst niet elitair is: ‘Kunst is niet elitair, en het is niet alleen gemaakt voor mensen ervoor gestudeerd hebben, of die al hun hele leven naar theaters en musea gaan.’ Die ervoor gestudeerd hebben? Maar waarom zou kunst niet ‘elitair’ mogen zijn? Stelt iemand zich ooit de vraag over religie of het gemaakt is voor dominees en mensen die al hun hele leven naar de kerk gaan? Natuurlijk is religie in die zin elitair, zoals sport, kantklossen, volksdansen, circus en wadlopen dat ook zijn. Niets is voor iedereen.

Winnie Hänschen zegt dat podiumkunst vluchtig is. Dat klopt omdat het zich altijd op een moment in de tijd afspeelt. Zoals popconcerten. Maar het is onzin om vervolgens te beweren dat dat dat tijdsaspect haar actueel en relevant maakt. Da’s namelijk volstrekt afhankelijk van hoe een voorstelling gemaakt, vormgegeven, gedistribueerd en gepresenteerd wordt. Kijk naar vele theaterstukken die zich verliezen in het herhalen van oud repertoire of het onbegrijpelijk ‘vertalen’ naar nu zonder dat een publiek het kan volgen. En registraties kunnen dat tijdsaspect zelfs oproepen. Dat maakt de podiumkunsten minder uniek dan ze vroeger waren.

Laat kunst in hemelsnaam elitair zijn. Voor zoveel mogelijk mensen. Dat wel. Kunst hangt boven de cultuur zoals toneelmaker Johan Simons vorige maand zo welsprekend en beeldend in Zomergasten uitlegde. Kunst die voor allen moet zijn eindigt ermee voor niets en voor niemand te zijn. Kunst heeft het hoog in de bol. Kunst laat iedereen naast de werkelijkheid kijken. Kunst kent emancipatie, doelgroepenbeleid, economisch profijt en maatschappijvorming als terloops neveneffect, niet als hoofddoel. Kunst is per definitie elitair.

Foto: Jim Shaw, Delude of Mythical Thinking, 2013.

Voorbezichtiging ‘Painting XXXL’ in Onderzeebootloods Boijmans

Ook wie van een afstand naar de journalistiek kijkt weet dat er persdagen zijn. In een informele sfeer wisselt informatie van eigenaar, worden foto’s genomen, hoofdrolspelers geïnterviewd, en contacten gelegd of bestendigd. Over hun project, hun bedrijf, hun verkiezing, hun kunstwerk of hun gat in de markt. Het is als de smeerolie van het goede contact voordat het wist dat het droogstond. Met als voordeel voor de uitnodigende partij dat de vraag doelmatig in de promotie ingebed wordt. Zo is de opzet. In de amusementsindustrie geeft de streng gecontroleerde press junket dit type produktmarketing een slechte naam. Maar het kan losser.

Er zijn ook persdagen voor bloggers. Zeg maar, voor burgerjournalisten. Hun medium is anders, hun bereik vaak, maar niet altijd kleiner en hun toon losser. Bloggers zijn hun eigen baas. Ze proberen niet te verzeilen in de marktwerking die professionele nieuwsorganisaties afhankelijk maakt van grotere belangen. Ze nemen op de koop toe het risico dat ze de baas van niks zijn. Maar ze weten dat mond-tot-mond-reclame ergens start.

Vandaag was ik op een persbijeenkomst voor bloggers van museum Boijmans van Beuningen. Relatief nieuw in cultureel Nederland nadat het Stedelijk Museum het vorig jaar probeerde. De bijeenkomst was een aanloop naar de opening op 8 juni van de vierde aflevering in de reeks tentoonstellingen in de Onderzeebootloods. Te Heijplaat aan een insteekhaven aan de Nieuw Maas. Idyllisch gelegen voor een zomerbestemming. Onder de titel ‘XXXL Painting‘ is het te zien tot 29 september. Voordat het koud wordt. Het project is een samenwerking tussen Boijmans en het Havenbedrijf Rotterdam dat hier op het oude RDM-terrein een Research, Design & Manufacturing bestemming realiseert. Zo spreekt Rotterdamse turbotaal die de hemel als ondergrens heeft.

XXXL Painting presenteert drie schilders die gevormd werden in de 80s. Uit Nederland: Klaas Kloosterboer, van de Amerikaanse Oostkust: Chris Martin en van de Westkust: Jim Shaw. Op twee manieren ligt de keuze voor schilders niet voor de hand. In de kunstpraktijk zijn ze in de minderheid vergeleken met ontwerpers, video-kunstenaars, fotografen, tekenaars, keramisten, wilde breiers en alle ruimtelijke kunstenaars. In zekere zin zetten bij de vorige drie edities Joep van Lieshout, Elmgreen en Dragset en Sarkis de ruimte naar hun hand. Ze waren geen pure schilders als Kloosterboer, Martin en Shaw. Tevens vraagt de immense loods van meer dan 100 meter lang schilders om buiten het vlak te denken. Anders verliezen ze het van de ruimte. Of van elkaar.

Beoordeling van een werk in uitvoering ruim een week voor de opening is lastig te doen. Toch is al te zien waar deze schilders het zoeken: in de dramatisering. Kloosterboer hangt zijn schilderijen aan een rails hoog in het plafond en beweegt ze langs ons in het midden, en een tableau van werken aan de buitenkant: Tijd. Shaw bouwt een stad van beschilderde decorstukken en vult dat met sculpturen: Plaats. Martin relativeert de ruimte door schaalvergroting en voedt dat met zijn individuele levensverhaal: Handeling. Zo ontvouwt zich een klassiek drama met eenheden van tijd, plaats en handeling. Waarbij de verschillende kunstenaars andere accenten leggen. Vraag is of het geheel ook als eenheid gaat werken. En welke interne spanning dat geeft. Het kan, want de kunstenaars zitten op hetzelfde spoor. Kijkers weten waar ze de komende zomer terechtkunnen.

Foto 1: Buitenaanzicht Onderzeebootloods met Nieuwe Maas. Credits: Thijs de Lange en Boijmans.

Foto 2: Jim Shaw: Capitol Viscera Appliances mural 2011. Credits: Simon Lee Gallery/Hong Kong.

Foto 3: Klaas Kloosterboer, 00319, 2000. Collectie Boijmans.