Een prachtig pleidooi voor vrije kunst en tegen onvrije kunst van actrice Femke Lakerveld. Ze ging in gesprek met Joep van Ruiten van het DvhN ter gelegenheid van een bijeenkomst in het Groningse Der Aa-Theater Groningen op 23 maart 2024. In het kader van het project Unchain My Art dat mede door Kunstraad Groningen wordt ondersteund en waar Lakerveld een inleiding op dit onderwerp gaf.
Lakerveld is voorzitter van Vrij Links dat sinds 2018 bestaat. Het combineert progressieve en vrijzinnige waarden met een onafhankelijke blik. Een van de oprichters Eddy Terstall die kortstondig PvdA-kamerlid was wil dat links zich hervindt. Of opnieuw uitvindt. Vrij Links staat in een Nederlandse traditie van de sociaal-democratie, De Vrije Gedachte en de Vrijzinnig-Democratische Bond.
Zie mijn commentaar ‘Terstall over links‘ uit 2010 waar de kernpunten van Vrij Links al te vinden waren. Over persoonlijke vrijheid, het vrije woord, het vrije debat, secularisme, kansengelijkheid, identiteitspolitiek en universele waarden die de sociaal-democratie op de spaarbrander heeft gezet.
Uit het interview is de volgende passage inzichtelijk om te begrijpen waar het Vrij Links om te doen is, namelijk het terugveroveren van de kunsten op de politiek: ‘Meestal zijn het beleidsmakers die bepalen wat de voorwaarden zijn waaronder iets wordt gemaakt of getoond. Maar wat vinden kunstenaars belangrijk? Welke eisen stellen zij aan wat ze maken?‘
Joep van Ruiten tekent op over wat Femke Lakerveld in Groningen zal zeggen: ‘Ze zal spreken over de neiging in de culturele sector om conformiteit en ideologie boven authentieke creativiteit en autonomie te stellen‘. Waarbij het de vraag is in hoeverre autonomie in de kunst bestaat. Zelfbeschikking lijkt een beter woord om dat streven naar het maken van kunst zonder inmenging ‘van boven‘ te omschrijven.
Lakerveld zegt dat onvrije kunst ‘ook helemaal geen kunst‘ is. ‘Dat is propaganda, of hooguit een verdienmodel‘, zeg ze. Of kan men toevoegen, als kunst door externe partijen voor het eigen karretje wordt gespannen, dan houdt kunst op om kunst te zijn. Zo beredeneerd is ‘onvrije kunst‘ een stijlfiguur, een oxymoron van twee woorden die elkaar tegenspreken. Onvrije kunst bestaat niet omdat het geen kunst meer is.
Lakerveld ziet dat de laatste decennia de betutteling in de kunsten toenemen. Ze zegt: ‘Wat nu gebeurt is dat niet-kunstenaars het doel bepalen en zeggen ‘zo is het goed’‘.
Lakerveld heeft bedenkingen bij de code voor diversiteit en inclusie. Ze zegt: ‘Diversiteit in de kunsten moet niet gaan om achtergrond en afkomst, maar om diversiteit van perspectief en ideeën. Dát houdt de kunst relevant’.
Ik ben het deels met haar eens. In bijna de hele kunstsector wordt door museumdirecteuren en artistieke leiders de Code Diversiteit & Inclusie te beperkt opgevat en gereduceerd tot etniciteit/kleur en gender. Maar de Code is breder. Lakerveld heeft gelijk dat de Code een instrument van beleidsmakers is geworden om kunstenaars in te perken. Dat is ongewenst. Daarnaast is in de praktijk de Code vaak een papieren werkelijkheid waar voornemens worden afgevinkt, enkel omdat de overheid dat eist.
Vrij Links en Femke Lakerveld komen op voor persoonlijke vrijheid. Ook van de kunstenaar. In een politieke werkelijkheid waar bestaansrecht en ondersteuning van de kunsten onder vuur liggen is het pleidooi van Lakerveld een aangenaam geluid. Het ageert weliswaar tegen de krachten die de kunst willen knechten, maar probeert vooral op te komen voor de kracht van de kunst en die opnieuw op te waarderen. Ook voor kunstenaars die de moed aan het verliezen zijn.
Vrij Links stijgt uit boven het politieke gekissebis en neemt afstand van moralisme van links en marktdenken van rechts. De gedachte dat de kunst over zichzelf kan beschikken zonder een bijwagen van iets te hoeven zijn is een uniek geluid dat uitsluitend bij Vrij Links onvermengd klinkt.
PS. De verwijzing naar de inleiding ‘Hoe vrij zijn de kunsten?’ van Femke Lakerveld die ze op 23 maart 2024 in Groningen hield is op 5 april 2024 toegevoegd toen zij de tekst van de inleiding op de site van Vrij Links publiceerde.
George Knight 