In een reactie op het opinie-artikel ‘Migratie als oplossing‘ van lector Jaswina Bihari-Elahi op de FB-groep We Have a Dream (WHD) heb ik onderstaande reactie geplaatst. Bihari-Elahi is kernlid van WHD, zoals ik dat ook ben. WHD is een soort denktank van overwegend linkse mensen die nadenken over een andere vorm van politiek. In mijn reactie vraag ik om een projectminister voor Arbeid die als doelstelling krijgt om de personeelstekorten op de arbeidsmarkt op te lossen, maar ook de arbeidsvoorwaarden te verbeteren:
De arbeidsmarkt is complex. Het is naar mijn idee te simpel om te zeggen dat de oplossing voor het tekort aan arbeidskrachten in migratie moet worden gezocht. Er is ook nog zoiets als maatschappelijke acceptatie van migranten. Of we de weerstand ertegen afkeuren is ondergeschikt, het is een feit dat dit bestaat. Wat niet wil zeggen dat voor speciale sectoren de toestroom van migranten geen uitkomst kan bieden. Maar het lijkt te grof om immigratie als oplossing voor de problemen op de arbeidsmarkt voor te stellen.
Een betoog dat in migratie een oplossing voor personeelstekorten in onder meer zorg, onderwijs en bouw ziet draagt een paradox in zich. Want door de toestroom van niet-tijdelijke migranten neemt hoe dan ook het beslag op de voorzieningen (wonen, onderwijs, gezondheidszorg) toe. Dat zijn dezelfde migranten die dat tekort vervolgens moeten helpen oplossen. Dat is een circulair proces. Uiteraard zijn de aantallen niet identiek, maar dit aspect behoort wel in het betoog ingecalculeerd te worden.
Er spelen vele aspecten. Zoals de robotisering en standaardisering van werk. Dat is een ontwikkeling die nog maar net begonnen is. Naar verwachting zal er in de komende decennia op middenniveau veel werk verdwijnen. Het betekent dat in bepaalde sectoren geen personeelstekorten, maar overschotten ontstaan. Het aldus vrijkomende personeel kan indien geschikt via omscholing doorstromen naar de sectoren waar het personeelstekort het meest nijpend is. Dan is er het percentage deeltijdwerk van vooral (getrouwde) vrouwen dat in Nederland naar verhouding hoog is. Ofwel, deze vrouwen zijn tijdelijk verloren voor de arbeidsmarkt, maar zouden met een goed flankerend overheidsbeleid weer terug aan de slag kunnen. Bijvoorbeeld door een beter schoolsysteem dat kinderen beter opvangt, hogere salariëring, minder werkdruk en betere pensioenvoorwaarden. Zo’n aanpak zou een deel van de personeelstekorten in de zorg en het onderwijs op kunnen lossen. Ook zijn er gepensioneerden die vanwege fiscale maatregelen ervoor (moeten) kiezen om hun functie definitief te verlaten, terwijl hun het werk feitelijk onmogelijk wordt gemaakt.
Het is de vraag of de reden voor de personeelstekorten in andere genoemde sectoren, te weten de NS, de detailhandel, de horeca, de ICT sector, en zelfs de IND ondubbelzinnig ligt in de demografie. Problemen in de horeca en de detailhandel hebben te maken met de lage salariëring, van de IND met de slechte, om niet te zeggen chaotische politieke aansturing en in de ICT sector door een verkeerde scholing ofwel een onvoldoende afstemming van het onderwijsaanbod en de vraag van de ICT sector. Ook bij de NS kunnen door omscholing via het reguliere onderwijs of het eigen NS-omscholingsonderwijs de tekorten aangepakt worden. Bij sectoren die snel groeien zoals horeca, bouw of IND is de vraag niet afgestemd op het aanbod. Dat is het naijlend effect van de bekende varkenscyclus. Dat is een tijdelijk probleem.
Daarbij komt de economische en maatschappelijke vraag of vluchtelingen en arbeidsmigranten voldoende kunnen meedraaien in het arbeidsproces en daarvoor de juiste startkwalificatie hebben. Het valt te bezien of het macro-economisch nuttig is om ze die kwalificatie bij te brengen. Uiteraard zijn er binnen deze groepen gemotiveerde en geschoolde mensen. Het ligt voor de hand om deze categorie in te zetten op de arbeidsmarkt. Maar dat gaat minder ver dan de oplossing van personeelstekorten in migratie te zoeken. De spreekwoordelijke apotheker uit Aleppo van voormalig vice-premier Lodewijk Asscher was bij de Syrische vluchtelingen de uitzondering. Volgens het SCP uit 2018 had slechts 20% een universitair diploma en eenderde alleen basisonderwijs. Voor andere migranten en vluchtelingen uit landen als Eritrea of Afghanistan zal dat percentage niet anders liggen. Migranten uit Iran zijn de gunstige uitzondering.
Er zou een Deltaplan voor de arbeidsmarkt moeten komen. Met een projectminister die dat coördineert. Per sector zou een plan van aanpak gemaakt moeten worden dat ernaar kijkt hoe de arbeidsvoorwaarden verbeterd kunnen worden en hoe vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd kunnen worden. Aspecten die dan als eerste bekeken moeten worden zijn onderwijs; omscholing; deeltijdwerk voor 67-plussers; fiscale maatregelen; betere salariëring en minder werkdruk; herintreding, opwaardering en de omslag naar voltijdwerk van vooral vrouwen. In zo’n integraal plan kan migratie een rol spelen als deel van de oplossing. Maar beseft moet worden dat de betekenis daarvan vanwege maatschappelijke en economische overwegingen voor de korte termijn bescheiden zal zijn.
Foto 1: Deel van artikel ‘Migratie als Oplossing’ van Jaswina Bihari-Elahi op FB-groep We Have a Dream (WHD)
Foto 2: Vacature van Eetwinkel Kwebbles waarbij ervaring niet nodig is.
George Knight 