Belgische theatermakers verklaren dat actie met vervalste Picasso geen publiciteitsstunt is. Maar hun dramaturgische uitleg rammelt

Update 13 januari 2020: Ik had in onderstaand commentaar van november 2018 geen goed woord over voor de Belgische theatermakers Bert Baele en Yves Degryse. Ik vond hun intenties verkeerd, hun dramaturgische uitleg ondermaats en hun handelen onethisch. Nu is er een interview in NRC met de Roemeens-Nederlandse schrijfster Mira Feticu die ze vanwege marketing van hun voorstelling voor de gek hielden. Ze stuurden haar naar Roemenië om haar er een vervalste Picasso op te laten graven. Wat er met Fiticu gebeurde die in goed vertrouwen handelde maakt het er alleen nog maar erger op. Zij verloor haar baan en haar huis door deze twee Belgische theatermakers. Ze wilden niet inhoudelijk reageren op het interview in NRC. Een kanttekening, als Fiticu zegt dat ze Nederlandse humor af en toe flauw vindt. Daar gaat het hier niet om, de flauwe humor was in dit geval Belgisch. Hopelijk zijn Bert Baele en Yves Degryse inmiddels tot het inzicht gekomen dat ze zo niet met mensen om kunnen gaan. Ze zouden zich rot moeten schamen voor hun onverantwoord gedrag. 

Hoe waarachtig is bovenstaande verklaring van het Belgische theatercollectief BERLIN over de vervalste Picasso? Bert Baele en Yves Degryse ontkennen dat het om een publiciteitsstunt gaat, maar hoe geloofwaardig is dat als ze door hun actie intussen volop publiciteit hebben gekregen voor hun voorstelling ‘True Copy’ over kunstvervalser Geert Jan Jansen? Een bericht van RTV Rijnmond komt tot een tegengestelde conclusie en kopt: ‘Belgische theatermakers: ‘Vondst gestolen Kunsthal-Picasso is publiciteitsstunt’’. Vooral schrijfster Mira Feticu voelt zich benadeeld. Ze werd in de actie betrokken door een brief van BERLIN die haar op het spoor zette van Picasso’s Tête d’Arlequin die in Roemenië verborgen zou zijn. Het werk werd in 2012 uit de Rotterdamse Kunsthal gestolen. Feticu is woedend en niet te spreken over de actie van de theatermakers.

Dit soort nepnieuws in de kunsten vanwege publicitaire overwegingen begint een patroon te worden. In mei 2018 zocht Museum Het Markiezenhof in Bergen op Zoom de publiciteit met een in scène gezette vondst van een oud boek. Het museum had dat boek zelf verstopt om het zogenaamd bij renovatiewerkzaamheden te vinden. Mede omdat de cultuurwethouder in het complot zat kwam er veel kritiek op. De wethouder gaf achteraf zijn schuld toe door te zeggen dat hij een verkeerde keuze had gemaakt door eraan mee te werken.

In de VS is president Trump verworden tot een volwaardige pathologische leugenaar die zakelijke kritiek op zijn functioneren via een omkering van waarden probeert te weerleggen door de boodschapper van de kritiek te betichten van nepnieuws. Het is een ernstig maatschappelijk probleem. De journalistiek staat van vele kanten onder druk. Media moeten om economische redenen bezuinigen en journalisten ontslaan zodat het inboet aan kwaliteit. Links- en rechts-radicale groepen betwisten de onafhankelijkheid van gevestigde media. Sociale media verdringen door hun dynamiek delen van oude media door het creëren van deelwerkelijkheden met deelwaarheden. Het idee van de waarheid die voor allen geldt wordt bewust en onbewust ondermijnd.

Nu voegt zich in dat koor dat aan de stoelpoten van de oude media en het idee van de waarheid zaagt het Belgische theatercollectief BERLIN dat in de verklaring ontkent de publiciteit te hebben gezocht of zich te hebben bediend van nepnieuws omdat de ‘actie voor ons een onderdeel van de voorstelling’ is. Dat is een onechte uitleg omdat het hiermee de eigen verantwoordelijkheid afschuift. Want dat zou betekenen dat  een voorstelling, tentoonstelling of uitzending per definitie elke leugen of onwaarheid rechtvaardigt. Maar dat is niet zo. Ook niet als de thematiek van vervalsing, leugen of waarheid het onderwerp van een voorstelling is.

De verklaring bevat raadselachtige zinswendingen die vragen oproepen over de zorgvuldigheid en de oprechtheid van de makers. Zoals ‘In True Copy laat BERLIN verschillende werelden en realiteiten op het podium samenvloeien’. Wat dat mag betekenen en wat het met de publiciteitsactie van de vervalste Picasso in Roemenië te maken heeft is niet op voorhand duidelijk. In het theater gaat het immers maar om één werkelijkheid, namelijk de theaterwerkelijkheid die in zichzelf gesloten is en bronmateriaal kan ontlenen aan vele werelden en werkelijkheden. Maar die werkelijkheid op het podium staat niet in direct contact met de werkelijkheid buiten het podium in Roemenië. Een andere raadselachtige zinswending is dat in de voorstelling ‘non-fictie vaak naadloos overvloeit in fictie’. Opnieuw valt lastig na te gaan wat de theatermakers hiermee bedoelen, maar opnieuw bezondigen ze zich aan lui of onzorgvuldig denken. Zeggen ze wat anders dan ze bedoelen en bedoelen ze wat anders dan ze zeggen? Want de voorstelling is fictie die als bronmateriaal delen uit de werkelijkheid, te weten non-fictie gebruikt. Dat loopt niet naadloos in elkaar over, maar valt op elk moment en op elk niveau te onderscheiden. Zelfs in de identificatie van de toeschouwer met ‘de vervalser’.

Dat beide theatermakers de kunsthandel kritisch benaderen is verdienstelijk en een geschikt onderwerp voor een theaterstuk, maar ze overspelen hun hand als ze dat koppelen aan de actie met de vervalste Picasso die ze geen publiciteitsstunt willen noemen. Hoe dan ook hebben ze de actie opgezet met het oog op de voorstelling. De verhaallijn van de vervalste Picasso kan binnen de voorstelling weliswaar een onderwerp zijn, maar kan nooit samenvloeien met de werkelijkheid buiten de voorstelling waardoor fictie en non-fictie in elkaar overvloeien. Dat is per definitie onmogelijk. Daarom is de verklaring fantasie. Baele en Degryse hadden zich beter rekenschap moeten geven van de wereld buiten de theaterwerkelijkheid voordat ze deze actie planden en uitvoerden. Het kan dat de belangstelling voor hun voorstelling toeneemt, maar de journalistiek en waarheid zijn het kind van de rekening. Ze schaden het algemeen belang. Zo bereiken de theatermakers het omgekeerde van wat ze zeggen te beogen, namelijk het koesteren van ‘de waarde van waarheid’.

Foto: Schermafbeelding van verklaring ‘MEER OVER TRUE COPY’S ‘TÊTE D’ARLEQUIN’ van BERLIN.

Vreemde motie over ‘storytelling’ in Bergse raad. Het ging toch om verspreiden van nepnieuws door wethouder en museumdirecteur?

Bovenstaande motie werd afgelopen donderdag 7 juni 2018 in stemming gebracht in de gemeenteraad van Bergen op Zoom door Lijst Linssen en gesteund door Steunpunt Bergen op Zoom, en verworpen aldus een bericht in BN De Stem. De motie verwijst naar een recente actie van het plaatselijke Museum Het Markiezenhof. Een oud boek zou bij renovatie in het museum ontdekt zijn, maar bleek een publiciteitsstunt te zijn. Niet alleen museumdirecteur Cees Meijer, maar ook wethouder Arjan van der Weegen van de grootste fractie GBWP kregen van alle kanten het verwijt nepnieuw te verspreiden. Vooral wethouder Van der Weegen kreeg kritiek omdat hij het vertrouwen in het openbaar bestuur beschaamd zou hebben. Achteraf betuigde hij spijt en gaf hij toe dat hij fouten had gemaakt en het nooit meer zo zou doen. Zie hier voor mijn commentaar.

De motie gaat over het instrument ‘storytelling’ en roept onder verwijzing naar de kwestie in Museum Het Markiezenhof het gemeentebestuur op daarvan tijdelijk af te zien. De motie reduceert ‘storytelling’ tot een instrument van gemeentelijk toeristisch beleid. De motie bevat een misverstand als het zegt dat ‘Aan het concept ‘storytelling ‘ momenteel een zodanig negatief imago kleeft, dat continuering daarvan op dit moment geen positieve bijdrage levert aan het toeristisch imago van onze gemeente.’ Dit gaat voorbij aan wat ‘storytelling’ voor een museum kan betekenen. Het is duidelijk dat door museumdirecteur Cees Meijer en wethouder Arjan van der Weegen fouten zijn gemaakt die het imago van museum en gemeentebestuur negatief hebben beïnvloed. Maar onduidelijk is hoe dit tot de conclusie kan leiden dat hiermee het concept van ‘storytelling’ zou zijn belasterd en niet kan worden gecontinueerd. De motie praat namelijk om de kern van het probleem heen. De oorzaak voor het negatieve nieuws en de vertrouwensbreuk tussen gemeente en burgers is niet het concept ‘storytelling’, maar het verspreiden van nepnieuws door museumdirecteur en wethouder. Valide ‘storytelling’ zou er juist voor kunnen zorgen dat het vertrouwen in het gemeentebestuur hersteld wordt dat door het verspreiden van nepnieuws door wethouder en museumdirecteur is aangebracht.

’Storytelling’ gaat niet om liegen en het bewust verkeerd voorstellen van de realiteit, maar om vertellen en presenteren van een verhaal daarbij uitgaande van verhaalelementen die niet strijdig zijn met de realiteit. Er kan best een niet bestaande wereld opgeroepen worden die de beleving van de bezoeker prikkelt, maar voorwaarde is dat de elementen niet strijdig zijn met de feiten. Daarom is het vreemd dat de motie zich focust op ‘storytelling’ dat niet de kern van het probleem was en voorbijgaat aan het verspreiden van nepnieuws door een wethouder. Zo kan zelfs een op het eerste gezicht kritische motie uitgelegd worden als een afleiding die zichzelf het bos instuurt. Deze motie heeft de suggestie van bijten, maar bijt vooral zichzelf in de staart.

Foto: Schermafbeelding van de verworpen motie ‘Motie vreemd aan de orde van de dag inzake storytelling’ ingediend door Lijst Linssen in de gemeenteraad van Bergen op Zoom, 7 juni 2018.

Bergse wethouder en museumdirecteur Het Markiezenhof verspreiden nepnieuws. In hun drang om te scoren met marketing

Het gemeentebestuur van Bergen op Zoom en het lokale museum doen aan het verspreiden van nepnieuws. Het gaat om een oud boek dat in het Museum Het Markiezenhof gevonden zou zijn tijdens een renovatie. Maar het is in scène gezet. Het gemeentebestuur heeft de waarheid ondergeschikt gemaakt aan de marketing.

In de onderste video onthullen wethouder Arjan van der Weegen (GBWP) en museumdirecteur Cees Meijer de vitrine met het symbolische ‘geheimenboek’. Een toneelstukje voor twee heren die niet weten hoe ze zich moeten gedragen en niet beseffen dat hun kortetermijnbelang het langetermijnbelang schaadt. Bedrog hoort niet tot de kerntaken van een wethouder. Bedrog beschadigt de betrouwbaarheid van het openbaar bestuur.

Van der Weegen geeft achteraf zijn fout toe. In een bericht van BN De Stem zegt hij: ‘Ik ben erg geschrokken van wat dit te weeg heeft gebracht. Achteraf bezien moet je concluderen dat dit wellicht een verkeerde keuze is geweest.’ Dat is de klassieke ontwijking van de bestuurder. Hij betreurt niet zijn fout, maar het feit wat het teweeg heeft gebracht. Dat ‘wellicht’ is niet echt het ruiterlijk toegeven van een fout. De raad roept Van der Weegen ter verantwoording. Kwalijk is wat museumdirecteur Cees Meijer zijn medewerkster Daphne Valentijn heeft aangedaan. Hij heeft haar de opdracht gegeven om te liegen en een kulverhaal op te hangen. Het is niet Valentijn, maar Meijer die door de mand valt. Wat hij haar aandoet is een museumdirecteur onwaardig.

In een hoofdredactioneel legt BN De Stem uit dat het verwerpelijk is wat de wethouder heeft gedaan. Des te zorgelijker in tijden van Donald Trump en diens elke dag aangroeiende stroom leugens. Niemand kan volhouden dat nepnieuws geen ernstig probleem is. Het gemeentebestuur van Bergen op Zoom heeft in deze zaak dus niet alleen verkeerd gehandeld, maar mist ook de politieke antenne om juist te handelen. Want anders had het dit niet gedaan. Vooral dat laatste aspect baart zorgen voor de toekomst. Want valt zo’n bestuur nog wel op voorhand te vertrouwen nu de twijfel eenmaal gezaaid is? En zoals BN De Stem opmerkt in het hoofdredactioneel is door deze marketingtruc buiten haar schuld om ook de geloofwaardigheid van media die hier verslag van hebben gedaan beschadigd. Dit alles valt wethouder en museumdirecteur te verwijten.

Foto: Deel van hoofdredactioneel commentaar ‘een overheid moet geen nepnieuws verspreiden’ in BN De Stem, 23 mei 2018.