Belgische theatermakers verklaren dat actie met vervalste Picasso geen publiciteitsstunt is. Maar hun dramaturgische uitleg rammelt

Update 13 januari 2020: Ik had in onderstaand commentaar van november 2018 geen goed woord over voor de Belgische theatermakers Bert Baele en Yves Degryse. Ik vond hun intenties verkeerd, hun dramaturgische uitleg ondermaats en hun handelen onethisch. Nu is er een interview in NRC met de Roemeens-Nederlandse schrijfster Mira Feticu die ze vanwege marketing van hun voorstelling voor de gek hielden. Ze stuurden haar naar Roemenië om haar er een vervalste Picasso op te laten graven. Wat er met Fiticu gebeurde die in goed vertrouwen handelde maakt het er alleen nog maar erger op. Zij verloor haar baan en haar huis door deze twee Belgische theatermakers. Ze wilden niet inhoudelijk reageren op het interview in NRC. Een kanttekening, als Fiticu zegt dat ze Nederlandse humor af en toe flauw vindt. Daar gaat het hier niet om, de flauwe humor was in dit geval Belgisch. Hopelijk zijn Bert Baele en Yves Degryse inmiddels tot het inzicht gekomen dat ze zo niet met mensen om kunnen gaan. Ze zouden zich rot moeten schamen voor hun onverantwoord gedrag. 

Hoe waarachtig is bovenstaande verklaring van het Belgische theatercollectief BERLIN over de vervalste Picasso? Bert Baele en Yves Degryse ontkennen dat het om een publiciteitsstunt gaat, maar hoe geloofwaardig is dat als ze door hun actie intussen volop publiciteit hebben gekregen voor hun voorstelling ‘True Copy’ over kunstvervalser Geert Jan Jansen? Een bericht van RTV Rijnmond komt tot een tegengestelde conclusie en kopt: ‘Belgische theatermakers: ‘Vondst gestolen Kunsthal-Picasso is publiciteitsstunt’’. Vooral schrijfster Mira Feticu voelt zich benadeeld. Ze werd in de actie betrokken door een brief van BERLIN die haar op het spoor zette van Picasso’s Tête d’Arlequin die in Roemenië verborgen zou zijn. Het werk werd in 2012 uit de Rotterdamse Kunsthal gestolen. Feticu is woedend en niet te spreken over de actie van de theatermakers.

Dit soort nepnieuws in de kunsten vanwege publicitaire overwegingen begint een patroon te worden. In mei 2018 zocht Museum Het Markiezenhof in Bergen op Zoom de publiciteit met een in scène gezette vondst van een oud boek. Het museum had dat boek zelf verstopt om het zogenaamd bij renovatiewerkzaamheden te vinden. Mede omdat de cultuurwethouder in het complot zat kwam er veel kritiek op. De wethouder gaf achteraf zijn schuld toe door te zeggen dat hij een verkeerde keuze had gemaakt door eraan mee te werken.

In de VS is president Trump verworden tot een volwaardige pathologische leugenaar die zakelijke kritiek op zijn functioneren via een omkering van waarden probeert te weerleggen door de boodschapper van de kritiek te betichten van nepnieuws. Het is een ernstig maatschappelijk probleem. De journalistiek staat van vele kanten onder druk. Media moeten om economische redenen bezuinigen en journalisten ontslaan zodat het inboet aan kwaliteit. Links- en rechts-radicale groepen betwisten de onafhankelijkheid van gevestigde media. Sociale media verdringen door hun dynamiek delen van oude media door het creëren van deelwerkelijkheden met deelwaarheden. Het idee van de waarheid die voor allen geldt wordt bewust en onbewust ondermijnd.

Nu voegt zich in dat koor dat aan de stoelpoten van de oude media en het idee van de waarheid zaagt het Belgische theatercollectief BERLIN dat in de verklaring ontkent de publiciteit te hebben gezocht of zich te hebben bediend van nepnieuws omdat de ‘actie voor ons een onderdeel van de voorstelling’ is. Dat is een onechte uitleg omdat het hiermee de eigen verantwoordelijkheid afschuift. Want dat zou betekenen dat  een voorstelling, tentoonstelling of uitzending per definitie elke leugen of onwaarheid rechtvaardigt. Maar dat is niet zo. Ook niet als de thematiek van vervalsing, leugen of waarheid het onderwerp van een voorstelling is.

De verklaring bevat raadselachtige zinswendingen die vragen oproepen over de zorgvuldigheid en de oprechtheid van de makers. Zoals ‘In True Copy laat BERLIN verschillende werelden en realiteiten op het podium samenvloeien’. Wat dat mag betekenen en wat het met de publiciteitsactie van de vervalste Picasso in Roemenië te maken heeft is niet op voorhand duidelijk. In het theater gaat het immers maar om één werkelijkheid, namelijk de theaterwerkelijkheid die in zichzelf gesloten is en bronmateriaal kan ontlenen aan vele werelden en werkelijkheden. Maar die werkelijkheid op het podium staat niet in direct contact met de werkelijkheid buiten het podium in Roemenië. Een andere raadselachtige zinswending is dat in de voorstelling ‘non-fictie vaak naadloos overvloeit in fictie’. Opnieuw valt lastig na te gaan wat de theatermakers hiermee bedoelen, maar opnieuw bezondigen ze zich aan lui of onzorgvuldig denken. Zeggen ze wat anders dan ze bedoelen en bedoelen ze wat anders dan ze zeggen? Want de voorstelling is fictie die als bronmateriaal delen uit de werkelijkheid, te weten non-fictie gebruikt. Dat loopt niet naadloos in elkaar over, maar valt op elk moment en op elk niveau te onderscheiden. Zelfs in de identificatie van de toeschouwer met ‘de vervalser’.

Dat beide theatermakers de kunsthandel kritisch benaderen is verdienstelijk en een geschikt onderwerp voor een theaterstuk, maar ze overspelen hun hand als ze dat koppelen aan de actie met de vervalste Picasso die ze geen publiciteitsstunt willen noemen. Hoe dan ook hebben ze de actie opgezet met het oog op de voorstelling. De verhaallijn van de vervalste Picasso kan binnen de voorstelling weliswaar een onderwerp zijn, maar kan nooit samenvloeien met de werkelijkheid buiten de voorstelling waardoor fictie en non-fictie in elkaar overvloeien. Dat is per definitie onmogelijk. Daarom is de verklaring fantasie. Baele en Degryse hadden zich beter rekenschap moeten geven van de wereld buiten de theaterwerkelijkheid voordat ze deze actie planden en uitvoerden. Het kan dat de belangstelling voor hun voorstelling toeneemt, maar de journalistiek en waarheid zijn het kind van de rekening. Ze schaden het algemeen belang. Zo bereiken de theatermakers het omgekeerde van wat ze zeggen te beogen, namelijk het koesteren van ‘de waarde van waarheid’.

Foto: Schermafbeelding van verklaring ‘MEER OVER TRUE COPY’S ‘TÊTE D’ARLEQUIN’ van BERLIN.

Obama: a nigger for the system? Is dat racisme?

Gisteren was president Obama in Berlijn. Hij hield een toespraak vol goede voornemens. En weinig concreets. Zoals bekend is Barack Obama van vaderskant van Afrikaanse afkomst. Zijn moeder was blank Amerikaans. Op een bijeenkomst van de Duitse Piratenpartie in Berlijn die het midden hield tussen een braderie, een wielercriterium, een landerige politieke bijeenkomst en een popfestival tussen optredens door gebeurt iets opmerkelijks. In hun incorrectheid spreken piraten elkaar aan op politieke correctheid. ‘Rassistische Dreck‘ zegt een omstander over het protestbord. Is het racistische vuiligheid? Uw individueel antwoord zegt alles over de grenzen aan uw tolerantie. Overduidelijk is dat zo’n tekst in de VS volstrekt onaanvaardbaar zou zijn.

Foto: Schermafbeelding van video.

Yes, We Scan. Zegt Obama dat tegen Europa?

De Duitse Christen-Democraat en MEP Andreas Schwab weet dat-ie niks weet. Dit lid van het Europarlement zegt zich onbewust te zijn van het Amerikaanse spionageprogramma. Het zou meer moeten weten. Of beter gezegd: het had sinds 2001 meer moeten en kunnen weten. Maar het wist niks en het weet niks. Zo zegt het. President Obama bezoekt vandaag Berlijn. President Kennedy zei 50 jaar geleden: ‘Ich bin ein Berliner‘. Wat zegt Obama? ‘Yes, We Scan’ of ‘Wir haben es nicht gewusst’? Met z’n geloofwaardigheid is het slecht gesteld.

Foto: President John F. Kennedy in Berlijn, 26 juni 1963.

Piraten succesvol in Saarland met 7,4%

In Saarland zijn de deelstaatverkiezingen met 35,2% gewonnen door de CDU. De sociaal-democratische SPD volgt op een kleine 5% achterstand. De liberale FDP verdwijnt uit het parlement. Die Linke en de Groenen verloren licht. Voor een verrassing zorgden de Piraten met 7,4% van de stemmen. Ze worden de vierde partij.

In Berlijn behaalden de Piraten in september 2011 9% en stellen ze zich pragmatisch op. In Saarland zal dat niet anders zijn. Maar voor anderen is het wennen. Focus Online projecteert de eigen onwennigheid op de Piraten: Die Freaks enteren den Landtag. Men ziet het als ‘verbluffend resultaat’, maar ‘spannend blijft wat de freaks in het parlement willen’. Een wijze van journalistiek die moet wennen aan nieuwe perspectieven.

Kunnen Piraten ook in Nederland scoren? Door een korte voorbereidingstijd haalde in 2010 de Nederlandse Piratenpartij bij vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer slechts 10.471 stemmen. Piraten hebben nu echter de wind in de rug en bieden iets dat andere partijen laten liggen: burgerrechten, bescherming van privacy en culturele vrijheden. Het valt te voorzien dat beter voorbereide Nederlandse Piraten profiteren van de zijwind van het Duitse succes en de volgende keer stemmen zullen wegsnoepen bij D66 en GroenLinks.

Foto: De 22-jarige lijstaanvoerder Jasmin Maurer van de Piraten in Saarland

Rechter stemt in met censuur en beperkt de internetvrijheid

Update 28 januari 2014: De rechtbank Den Haag heeft geoordeeld dat de blokkade van The Pirate Bay door Ziggo en Xs4all niet effectief is. En daarom kan worden beëindigd. Want ‘naar Nederlands recht kan ook geen verbod of bevel worden opgelegd’. Tegenpartij en behartiger van de amusementsindustrie Stichting Brein moet de proceskosten die beide providers hebben gemaakt van in totaal zo’n 325.000 euro vergoeden.

Internetproviders Ziggo en Xs4all moeten tegen hun zin de downloadsite The Pirate Bay blokkeren. De rechtbank in Den Haag heeft dat besloten nadat Stichting Brein een bodemprocedure had aangespannen, aldus technologiesite Tweakers. Stichting Brein verwacht dat andere providers ook The Pirate Bay blokkeren. De uitspraak komt onverwacht. Eind 2011 stemde de Tweede Kamer in meerderheid tegen blokkades.

Tweakers zegt: Xs4all en Ziggo moeten nu de ip-adressen en domeinnamen van The Pirate Bay blokkeren om te voorkomen dat abonnees nog op de torrentsite kunnen komen. Ook zijn er morele bezwaren tegen een blokkade, voerde Xs4all-advocate Milica Antic aan tijdens de rechtszaak; het zou ingaan tegen de mensenrechten en het recht op vrije toegang tot het internet. Bovendien zouden Xs4all en Ziggo commerciële nadelen ondervinden van een blokkade, omdat hun dienstverlening minder waard zou worden vergeleken met die van concurrenten die de blokkade niet hanteren.

Xs4all en Ziggo gaan in hoger beroep. Een uitspraak van het Europese Hof van Justitie in november 2011 biedt aanknopingspunten. Vanwege extra kosten die een blokkade met zich meebracht en de privacy van de gebruikers hoefde de Belgische provider Scarlet het internetverkeer niet te blokkeren.

Directeur Theo de Vries van Xs4all is verbijsterd en ziet de uitspraak als knieval voor de entertainmentindustrie: (..) de commerciële belangen van enkele grote bedrijven worden belangrijker geacht dan de grondrechten van Nederlandse burgers. (..) Maar deze zaak gaat niet om The Pirate Bay. Het gaat om blokkeren van informatie. The Pirate Bay is wat mij betreft een stoorzender die de discussie afleidt van waar het eigenlijk om gaat: dit vonnis komt neer op censuur en dat is in beschaafde landen verboden.’ En volgens De Vries werken blokkades niet omdat de kwaadwillenden een sluipweg vinden en de goedwillenden afgesloten worden van informatie waarmee niets mis is.

De internetvrijheid staat onder druk. Overheden bespioneren met technische middelen hun burgers. Soms wordt daarbij pornografie of pedofilie als excuus voor de beperking tot internet gebruikt. Politiestaten als China sluiten hun burgers om politieke redenen af van het net. In de VS staan twee wetten op de rails die de internetvrijheid beperken: SOPA en de Protect IP Act. Maar de tegenstanders winnen ook aan kracht. Vanwege de ontwikkelingen in de VS is een coalitie van burgerrechtenbewegingen ontstaan. In Duitsland profileert de Piratenpartei zich met internetvrijheid. In een commentaar veroordelen de Piraten de Nederlandse uitspraak, omdat de rechters zich voor het karretje van de industrie hebben laten spannen. Tegen de burgerrechten in.

Foto: Voorpagina dd 120112 van The Pirate Bay met de waarschuwing aan het Nederlandse volk dat de provider (ISP) binnen enkele dagen de site zal blokkeren en de tip om de blokkade te omzeilen. Stichting Brein dat voor de entertainmentindustrie werkt wordt corrupt genoemd. Volgens de waarschuwing fabriceert de industrie achter Brein bewijs in rechtszaken.  

Duitse Piraten stellen zich pragmatisch op

Op 18 september 2011 behaalden de Duitse piraten in de verkiezingen voor het Berlijnse parlement bijna 9%. Wat heeft het opgeleverd? In het district Berlin-Mitte konden de Piraten een Commissie Transparantie en Burgerparticipatie (Ausschuss für Transparenz und Bürgerbeteiligung) afdwingen. Naar eigen zeggen nemen de gevestigde partijen SPD en CDU onderdelen over internetvrijheid over. Is daarmee de ambitie vervuld?

Klassiek links ziet het pragmatisme van de Piraten wantrouwend aan. In heterogeniteit en flexibiliteit van de Piraten ziet het geen kansen op een doorbraak, maar een bedreiging. Klassiek links ziet het als een nadeel dat niet te voorspellen valt hoe de Piraten zich precies zullen ontwikkelen. Normatief stelt het dat de keuze is tussen een liberale surrogaat-FDP, een nieuwe editie van de Grünen of tot een protestpartij van korte duur.

Klassiek links formuleert het met maatschappijkritisch gestaald taalgebruik als volgt: Ihr Mischmasch aus politischer Naivität und bedingungsloser Treue zur Marktwirtschaft machen sie zu einem nützlichen Werkzeug in den Händen der herrschenden Elite. In hun mengelmoes van politieke naïviteit en onvoorwaardelijke trouw aan een markteconomie zijn ze een nuttig instrument in de handen van de heersende elite.

Als nieuwe partij hebben de Piraten krediet om een sociaal-economisch programma te ontwikkelen. Nu zet het in op transparantie, burgerparticipatie en internetvrijheid. Juist op deze terreinen lijken de Piraten kwetsbaarder dan op klassiek sociaal-economische thema’s waar geen van de gevestigde partijen pasklare antwoord op heeft. Ook in Duitsland zoeken pedofielen de grenzen van de internetvrijheid op en maken misbruik van het open Piratenpad. Da’s de grootste bedreiging voor de geloofwaardigheid van de Piraten.

Duitse Piraten staan voor doorbraak

Een landelijke enquête van het blad Stern maakt duidelijk dat de Duitse Piratenpartij aan populariteit wint. Ze staan in de peilingen op 7% waarmee ze de 5%-drempel voor de Duitse Tweede Kamer, de Bundestag nemen. Protest is het motief om op de Piraten te stemmen. Vorige maand waren de ze al succesvol in het Berlijnse parlement met 9% van de stemmen.

Onderzoeker Manfred Güllner heeft zo’n succes van een partij als de Piraten die uit het niets komt nog nooit gezien, zelfs niet bij de Groenen die er langer over deden: Selbst die Grünen brauchten nach ihrem ersten Antreten zur Europawahl 1979 vier Jahre, bis sie in den Bundestag kamen.

Protestpartij dus. Van de ondervraagden zou liefst 84% uit protest op de Piraten stemmen omdat ze geen vertrouwen in de andere partijen meer hebben. Slechts 6% heeft ideologische motieven. Die smalle basis lijkt de zwakte van de Piraten. Maar eenmaal in de Bundestag kan de basis verbreed worden. Dan maakt het niet uit dat men met proteststemmen gekozen is.

Toch geeft 38% van de ondervraagden aan het politieke programma te kennen. Da’s veel en komt mogelijk omdat het programma  kernachtig en helder is. Het gaat in de eerste plaats om internetvrijheid, gevolgd door meer inspraak voor de burger en de eis om transparantie.  Verrassend is de partijpolitieke herkomst van de aanhangers. Slechts 11 procent stemde Groenen, 16 procent CDU/CSU, 13 procent op de liberale FDP en 10 procent SDP. Thuisblijvers of nieuwe stemmers vormen 30 procent van het potentieel.

In Nederland zijn dezelfde voorwaarden aanwezig voor een doorbraak. Als we de SP wegstrepen tegen Die Linke is de PVV het verschil. Voor veel kiezers een protestpartij. PVV-kiezers zijn tamelijk solidair met hun partij. Opvallend is dat sociaal-economische motieven geen rol spelen. Dat opent voor de Piraten de kans om de PVV links te passeren. Hoe meer de PVV cultureel naar rechts beweegt hoe meer ruimte de Piraten krijgen.

Omdat Nederlandse burgers dezelfde zorgen hebben over afnemende internetvrijheid en burgerrechten, de groeiende kloof tussen burger en politiek en de stroperigheid van het openbaar bestuur lijken nog maar twee voorwaarden de doorbraak van de Nederlandse Piraten in de weg te staan. Namelijk een goede organisatie en een programma plus kandidaten die ver blijven van linkse of anti-rechtse thema’s maar deze overstijgen.

Foto: Duitse Piraten, 2011 DTS Persbureau

Gevestigde media beperken vrijheid op internet

Jonathan Cook valt de internet-site van de Engelse de Guardian aan. Hij vraagt zich af waar de grens van de gevestigde media ligt. Zijn idee is dat ze niet alleen de ontwikkelingen op internet missen, maar deze ook vergeefs naar hun hand proberen te zetten. Hoewel vertragen werkt. Voor het eerst kunnen internetgebruikers de poortwachters van de democratie omzeilen. Of dat nu politiek, media of democratische instituties zijn.

Cook doet net alsof-ie niet begrijpt waarom met name linkse media de revolutie op internet niet toejuichen. Het is naar zijn idee nog erger, ze proberen de voorbodes van de nieuwe vrijheid tegen te werken: Indeed, progressive broadcasters and writers increasingly use their platforms in the mainstream to discredit and ridicule the harbingers of the new age. Cook illustreert dat met de linkse Guardian. Het ontgaat me trouwens waarom rechtse media die geen haartje beter zijn langs een ander meetlat gelegd zouden moeten worden.

Het komt erop neer dat de Guardian weliswaar een internet-platform voor kritische burgers opricht, maar daaraan veel beperkende voorwaarden verbindt: the paper strictly polices what can be said and who can say it in its pages, for cynical reasons we shall come to. Cook stelt dat kritische denkers worden uitgesloten. Zeg maar autonoom links van Noam Chomsky dat zich niet in een progressief frame laat dwingen. Een breed geluid staat de Guardian niet toe. Kortom, mediapluriformiteit is een wassen neus en bestaat niet.

Hoogleraar media en cultuur te Rotterdam Henri Beunders zoekt een perspectief dat 180 graden anders is. In een NRC-stuk redeneert-ie niet vanuit de burger die vrijheid op internet zoekt, maar vanuit de politicus en de macht. Hij stelt dat politici te veel van internet als communicatiemiddel verwachten. Beunders redeneert volledig vanuit de wisselwerking tussen politiek en gevestigde media. Dan ligt inderdaad de teleurstelling van de burger op de loer die Cook in een bredere context ook schetst.

De burger heeft allang andere wegen op internet gevonden en een eigen circuit ontwikkeld. De burger heeft maar een basiseis, namelijk dat vrijheid op internet in stand blijft. Vandaar de opkomst van de Piratenpartij. Deels politieke beweging, deels belangenorganisatie en deels internet-platform. Beunders gaat voorbij aan deze ontwikkeling. Hij praat geen onzin, maar zijn eenrichtingsverkeer van hoog naar laag is achterhaald.

Burgers zijn activistisch op internet en laten zich niet de wet voorgeschreven door politiek of gevestigde media die net doen alsof ze willen communiceren en de tijdgeest in hun vingers zouden hebben. Die verleidingsstrategie is uitgewerkt omdat hoogopgeleide, autonome, kritische burgers door de kloof met gevestigde media en politiek in hun eigen domein verkeren. En nagenoeg onbereikbaar zijn geworden.

Foto: Still uit Ace in the Hole (1951) van Billy Wilder met Kirk Douglas als journalist Chuck Tatum

Nederlandse Piratenpartij komt eraan!

Berlijn is geen norm, maar opvallend is dat de Piratenpartei zo’n 9% heeft behaald in de verkiezingen voor het Berlijnse parlement. Een succes. Geënt op de Zweedse Piratpartiet heeft het drie speerpunten: de persoonlijke integriteit moet beschermd worden, cultuur moet vrijgelaten worden en patenten en privé-monopolies zijn schadelijk voor de samenleving. De partij wijst erop dat in de samenleving van vandaag het individu op allerlei manieren in de gaten gehouden wordt, niet in het minst in de digitale wereld.

Berlijnse topkandidaat Andreas Baum is verheugd over het succes en verklaarde zelfverzekerd meer visionair en progressief dan andere partijen te zijn: Wir sind sehr viel visionärer und progressiver als andere Parteien. De Piraten hebben iets te bieden wat alle andere partijen laten liggen: burgerrechten, bescherming van de privacy en culturele vrijheden. Door een korte voorbereidingstijd van drie maanden haalde in 2010 de Nederlandse Piratenpartij bij de Tweede Kamerverkiezingen slechts 10.471 stemmen.

Het valt te voorzien dat een goed voorbereide Nederlandse Piratenpartij de volgende keer stemmen zal wegsnoepen bij D66 en GroenLinks. In de studentensteden en bij een stedelijk intellectueel-creatieve klasse zullen de Piraten het naar verwachting goed doen. Maar ook bij kiezers van protestpartijen als de PVV en de SP. Daarom kan het resultaat dat de Piraten in Berlijn hebben geboekt bovengenoemde partijen niet koud laten. Met name D66 en GroenLinks zouden achter hun oor moeten krabben en eens serieus werk moeten maken van burgerrechten, privacy, culturele vrijheid en de vrijheid op internet.