Cummings getuigt voor commissie Lagerhuis en maakt gehakt van de bestrijding van de pandemie door de regering Johnson én de Britse politiek

Vandaag getuigt de tot november 2020 belangrijkste adviseur van de Britse premier Boris Johnson voor de gezamenlijke onderzoekscommissie van de Health and Social Care Committee van het Lagerhuis. Dominic Cummings was ook de strateeg achter de Brexit.

Cummings viel zowel premier Johnson als de minister voor Volksgezondheid Matt Hancock aan. De laatste noemde hij een leugenaar. Cummings benadrukte steeds dat in het Britse openbaar bestuur vele briljante ambtenaren werkzaam zijn, maar dat het leiderschap faalt.

Het werd er absurd op toen Cummings op een vraag van parlementariër Rebecca Long-Bailey die het accent legde op de economische schade die Johnson wilde vermijden, het links-radicale lid van Labour en medestander van de voormalige partijleider Jeremy Corbyn, antwoordde dat een politiek systeem dat de keuze geeft tussen Johnson en Corbyn failliet is. Terwijl er zoveel competente mensen zijn die niet doorstoten naar de top. Hij hield Long-Bailey voor dat de Britse partijpolitiek bij zichzelf te rade moet gaan om dit beter te doen.

Het werd er nog absurder op toen hij die gedachtengang doortrok en zichzelf erin betrok. Cummings vroeg zich af hoe het mogelijk was dat hij als een niet hooggekwalificeerde persoon een functie als de belangrijkste strategische adviseur van premier Johnson in had kunnen nemen. Dat wijst volgens hem op een politiek bestel dat niet optimaal opereert. Dat is een echo van de scherts van Groucho Marx die ooit zei dat hij weigerde lid te worden van een club die hem als lid wilde hebben.

In de ‘spin’ van Cummings’ getuigenis waren de reacties voorspelbaar. Leden van Labour vielen premier Johnson aan wegens zijn gebrek aan urgentie bij het bestrijden van de pandemie die leidde tot een vertraging van zes weken tussen januari en maart 2020 zodat er niet meer doelmatig kon worden opgetreden. De leden van de Conservatieve partij vielen Cummings aan en meenden dat hij zijn persoonlijke interpretatie van de feiten gaf en nog een appeltje te schillen had met premier Johnson omdat hij in november 2020 het veld had moeten ruimen.

Objectieve waarnemers zaten tussen deze twee posities in. Ze erkenden dat Cummings vanuit zijn eigen waarneming sprak en een eigen agenda heeft, maar vonden zijn getuigenis belangrijk en consistent genoeg voor een vervolgonderzoek naar het optreden van het kabinet inzake de bestrijding van de pandemie in het voorjaar van 2020 dat vele vragen open laat. Daarnaast werd geconstateerd dat achtereenvolgende regeringen al meer dan 10 jaar geleden waren gewaarschuwd voor een Sars-achtige pandemie waarvan het onvermijdelijk werd geacht dat die zich aan zou dienen, maar waar ze zich met plannen en scenario’s bestuurlijk en materieel niet op voorbereidden.

Het addertje dat Cummings onder het gras had gestopt had te maken met zijn bekentenis dat hij met zijn achtergrond nooit zo’n belangrijke functie in had moeten kunnen nemen. Het is de booby trap die Cummings in zijn getuigenis verstopt heeft.

Als de Conservatieven de onkunde van Cummings te uitdrukkelijk bevestigen, dan roepen ze twee vragen op. Namelijk over het feit dat premier Johnson ondanks waarschuwingen om het niet te doen Cummings tot zijn belangrijkste strategische adviseur benoemde. En hoe het dan zit met de succesvolle Leave-campagne in 2016 waarvan Cummings het genie was en die tot de Brexit leidde. Als de Conservatieven de geloofwaardigheid van Cummings te sterk aanvallen en hem afserveren als een incompetent buitenbeentje, dan vallen ze indirect ook de geloofwaardigheid van de Brexit aan en de argumenten die Cummings aandroeg en in het publieke debat gemeengoed werden.

PS: In het commentaar ‘Dominic Cummings valt Boris Johnson aan op aanpak pandemie. Was op 16 maart 2020 het idee van immuniteit achterhaald toen Mark Rutte zijn TV-toespraak hield? van 23 mei 2021 ging ik in op Cummings' kritiek over het bereiken van immuniteit. Dat werd in de week van 9 tot 16 maart 2020 met urgentie bespreken in regeringskringen. 

Door groepsdenken binnen de regering Johnson bestond het idee dat deze immuniteit de vraag van de zorg zou kunnen afvlakken. Als er weinig werd ingegrepen zou dat pieken in de gunstige zomerperiode van 2020 en als er meer werd ingegrepen zou dat pieken in de ongunstige winterperiode, de laatste maanden van 2020. Daarom ontstond het idee dat niet ingrijpen in de bestrijding het betere alternatief was. Want een Oost-Aziatische lockdown werd onmogelijk geacht voor het Britse publiek.  

Cummings steekt de hand in eigen boezem en meent dat dit een valse tegenstelling was. Op 16 maart 2020 hield de Nederlandse premier Mark Rutte een TV-toespraak waarin hij wees op immuniteit als middel om de pandemie te bestrijden. Hij was daar overigen niet helder in en kwam er later wat halfslachtig op terug. 

In het Verenigd Koninkrijk begon de regering vanaf donderdag 12 maart 2020 afstand te nemen van dat principe van immuniteit. In dit commentaar stelde ik de vraag waarom premier Rutte door zijn staf, het RIVM of zijn liaison met Westminster niet tijdig geïnformeerd was over de onbruikbaarheid van dat idee van immuniteit en waarom hij het op maandag 16 maart in zijn TV-toespraak noemde. 

Daarom verwachtte ik dat Cummings’ getuigenis in Nederland vragen zou oproepen over de stand van zaken binnen het Nederlandse kabinet op 16 maart 2020. Want de voorbereiding op een pandemie was in Nederland net als in het Verenigd Koninkrijk blijkbaar niet op orde. De informatie over immuniteit als middel om de pandemie te bestrijden die premier Rutte rond 16 maart 2020 van onder meer de wetenschappers van het RIVM, het OMT en het ministerie van Volksgezondheid kreeg was met de kennis van toen ook al onjuist. 

Dat is tot nu toe in de Nederlandse publieke opinie en politiek niet duidelijk uitgesproken. Ik opperde de mogelijkheid dat de hoorzitting met Cummings dat debat in Nederland over immuniteit kan doen herleven. 

Dominic Cummings valt Boris Johnson aan op aanpak pandemie. Was op 16 maart 2020 het idee van immuniteit achterhaald toen Mark Rutte zijn TV-toespraak hield?

Deel uit TV-toespraak van minister-president Mark Rutte op 16 maart 2020. Op site Rijksoverheid.

Update 13 oktober 2021: Metronieuws meldt in een bericht van 12 oktober 2021: ‘De Britse corona-aanpak in het begin van de epidemie is „een van de grootste volksgezondheidsdebacles” uit de  geschiedenis van het land. Tot die conclusie komen twee parlementaire commissies in een vandaag gepubliceerd onderzoeksrapport. // Het kabinet en de adviserende wetenschappers hebben een „fatalistische” lijn gevolgd (…). Die lijn heeft volgens de onderzoekers gezorgd voor een hoger dodental. Te lang werd vastgehouden aan het idee van groepsimmuniteit.’

Het bovenstaande citaat is een nu wat weggemoffelde episode uit de bestrijding van de COVID-19 pandemie. Premier Mark Rutte sprak op 16 maart 2020 vanuit het Torentje het land toe in een TV-toespraak. Het werd vergeleken met premier Den Uyl die in 1973 het land via de televisie toesprak over de oliecrisis. Omdat er een olieboycot ingesteld was tegen Nederland volgden de autoloze zondagen. Dat geeft de ernst aan van zo’n toespraak. In uitzonderlijke gevallen houdt een premier zo’n toespraak op de publieke omroep om het land te informeren en voor te bereiden op overheidsmaatregelen.

Premier Rutte had het in maart 2020 over immuniteit. In het Engels wordt het ‘herd immunity’ genoemd. Het idee was toen dat als de kudde, een groot deel van de bevolking immuun was voor het virus de bevolking beschermd was. Later werd dit idee van het opbouwen van groepsimmuniteit verlaten omdat het te ongericht was en tot vele duizenden extra doden zou leiden. Het bleek in de praktijk niet maatschappelijk haalbaar en werkbaar te zijn.

Het noemen van dat streven naar immuniteit door premier Rutte tekende in het begin van de pandemie dat de volle ernst ervan nog niet duidelijk was en experts en bestuurders nog niet goed wisten wat de beste bestrijding was. Door vallen en opstaan zochten ze hun weg.

Immuniteit bleek een doodlopende weg die daarna snel verlaten werd. Over grenzen heen keken landen naar elkaar om proefondervindelijk de beste bestrijding te vinden. In maart 2020 was er nog geen zicht op een vaccin dat pas aan het eind van dat jaar uit de testfase kwam en in productie kon worden genomen.

Deze fase van de bestrijding van COVID-19 is inmiddels een verstopte archeologische laag die 14 maanden later ondergeslipt is door nieuwe ontwikkelingen. We herinneren het ons nog half zonder er nog aandacht aan te besteden. Maar in het Verenigd Koninkrijk is het een explosief politiek middel.

Dat zit zo. Dominic Cummings was de belangrijkste strategische adviseur van premier Boris Johnson. Hij is briljant en controversieel. Hij was essentieel in de campagne voor het Brexit-referendum toen in 2016 tegen alle verwachtingen in het Verenigd Koninkrijk met een kleine meerderheid voor uittreding uit de EU koos. De Brexit. De slogan ‘Take Back Control’ die aan Cummings wordt toegeschreven speelde hierbij een grote rol. Maar hij was geen teamspeler en had voortdurend conflicten met andere functionarissen. In november 2020 stapte Cummings na druk van Johnson op als adviseur. De verwachting was dat zijn wraak later koud zou worden opgediend.

Die wraak kwam vanaf 17 mei 2021 in de vorm van een twitterstorm. Inmiddels heeft Dominic Cummings 42 tweets geplaatst over de aanpak van de pandemie door de regering Johnson. Hij noemt in tweet 17 die aanpak deels een ramp, deels niet bestaand. Hij claimt dat als competente mensen de leiding hadden gehad in de bestrijding, het misschien mogelijk was geweest om de eerste lockdown te vermijden en er “zeker” geen noodzaak zou zijn geweest voor lockdowns twee en drie. Politico vat het samen in een artikel.

De toon is gezet. Cummings zoekt de aanval. In de tweets 40-42 van 22 mei 2021 noemt hij het streven naar immuniteit in maart 2020 dat toen als kern van de bestrijding werd gezien. Dat is de eerste helft van maart toen premier Rutte (iets later) zijn toespraak hield waarin hij het over immuniteit had. Cummings valt premier Johnson trouwens niet zozeer aan over het foute plan om te streven naar immuniteit, maar over het feit dat hij achteraf niet wilde toegeven dat het een fout plan was of zelfs deel van de strategie was geweest om de pandemie te bestrijden.

Tweets van Dominic Cummings, 22 mei 2021

Dit geeft inzicht in de hectiek van maart 2020 toen verkeerd werd ingezet op de bestrijding door het streven naar immuniteit. Opvallend is dat Cummings zegt dat in de week van maandag 9 maart 2020 premier Johnson door deskundigen duidelijk werd gemaakt dat dit immuniteitsplan tot rampen zou leiden, terwijl in de week daarna premier Rutte op maandag 16 maart 2020 zijn TV-toespraak hield.

Dat roept de vraag op of premier Rutte en zijn liaison met het toenmalige EU-lid Verenigd Koninkrijk én de RIVM de signalen uit Downing Street of van de Britse evenknie van het RIVM niet tijdig hadden opgepakt. Het is interessant om die week van 9 tot 16 maart 2020 te reconstrueren en te beredeneren waarom Mark Rutte een toen al in het Verenigd Koninkrijk achterhaalde strategie, althans volgens Dominic Cummings, aan het Nederlandse volk als succesvol of kansrijk presenteerde.

In het Verenigd Koninkrijk wordt uitgezien naar het verschijnen komende woensdag 26 mei van Dominic Cummings voor de gezamenlijke onderzoekscommissie van de Health and Social Care Committee van het Lagerhuis. Centraal staat de besluitvorming over de bestrijding van COVID-19 in de eerste maanden van de pandemie. Cummings heeft zijn aanval op premier Johnson en Volksgezondheidsminister Matt Hancock in de twitterstorm voorbereid.

Ook voor Nederland kan het van belang zijn wat Cummings zegt. Als hij overtuigend kan maken dat in de tweede week van maart 2020 dat idee van immuniteit al achterhaald was, dan roept dat de vraag op waarom premier Rutte daarvan niet op de hoogte was en hij op 16 maart 2020 dat idee van immuniteit aan het Nederlandse volk presenteerde.

Dat gaat dus niet zoals bij premier Johnson om de beschuldiging van het achteraf goedpraten of wegmoffelen van beleid, maar om informatievoorziening over de pandemie die met de kennis van 16 maart 2020 niet actueel en nauwkeurig was.