Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 10 juni 2010 kwamen de peilingen niet overeen met de uitslag. Zo week de peiling op 8 juni 2010 van Maurice de Hond sterk af: 8 van de 10 partijen kregen te veel of te weinig zetels toegemeten in vergelijking met de definitieve uitslag. Van de 150 zetels kwamen er 18 bij de verkeerde partij terecht. Dus 12%. Ook TNS NIPO op 8 juni week meer dan 10% af van de verkiezingsuitslag.
Peilers zeggen altijd ter verdediging dat een peiling een momentopname is en dat kiezers in beweging zijn. Daarin hebben ze gelijk, maar het is niet het hele verhaal. Want het verklaart niet de onderlinge afwijking tussen de peilers. Zo peilde Maurice de Hond op 8 juni 2010 voor de VVD 34 zetels en TNS NIPO 36 zetels. Op 10 juni 2010 kreeg de VVD 31 zetels. Methodologisch sluipen er dus fouten in. Maar hoe loopt het mis?
Hoe ernstig peilingen in Nederland worden genomen blijkt uit de Peilingwijzer. Deze wordt gemaakt door de Leidse politicoloog Tom Louwerse en weegt de bestaande peilingen van Ipsos Synovate, Maurice de Hond en TNS NIPO, en combineert ze tot een schatting. Maar vanwege de vakanties maakt de Universiteit Leiden tot 1 augustus geen Peilingwijzer. In opzet vergelijkbaar met Nate Silver die op zijn blog FiveThirtyEight voor de NY Times peilingen weegt en daaruit conclusies beredeneert. Aan de hand van onderliggende trends. Nate Silver waarschuwt altijd voor vertekeningen en relativeert zijn eigen conclusies. In Nederland ontbreekt dit vaak.
Op 15 juli 2012 voorspelt Maurice de Hond voor peil.nl dat D66 een duidelijke verzwakking vertoont vanwege Europa. De partij zakt van 17 naar 15 zetels. Media nemen het over. De Telegraaf maakt ‘voorstander van een sterk Europa’ D66 tot dupe van ontwikkelingen in Europa. De Hond verklaart dat uit het pessimisme of cynisme van de kiezer over Europa. Maar dat ongenoegen is toch niet van de laatste twee weken? Wordt de daling in de peiling van D66 geheel verklaard door een interpretatie over Europa? Het wordt niet aangetoond.
Welke effecten peilingen op het stemgedrag hebben is ongewis. Volgens de onderzoekers Tom van der Meer en Armèn Hakhverdian bestaat er een klein, maar belangrijk bandwagon effect. De onderzoekers tonen aan dat niet de kale cijfers van de peilingen het stemgedrag beïnvloeden, maar de interpretatie ervan wel. En dan wijzen ze op de media die zonder voorbehoud meer in de cijfers leggen dan er in zit. Van der Meer en Hakhverdian concluderen: Media misbruiken de opiniepeilingen. Doordat zij de berichtgeving over zetelpeilingen klakkeloos overnemen, beïnvloeden zij kiezers met misinformatie. Dit moet stoppen.
Foto: Bandwagon effect
George Knight 