Utrechts bewonerspanel peilt stemgedrag. Wat zijn de feiten?

Update: Het Utrechtse college heeft de vragenlijst over stemgedrag ingetrokken.

Hét onderzoeksbureau van de gemeente Utrecht kondigde het op 13 februari al aan: onderzoek naar het stemgedrag van het bewonerspanel. Dat leidde vandaag tot een relletje. Vanochtend gingen de vragen online. Het stadsbestuur dat aangestuurd wordt door GroenLinks, D66 en PvdA vraagt in een vragenlijst de panelleden naar hun politieke voorkeur. Dus dat Bewonerspanel. Een deel van de oppositie spreekt er schande van. VVD, ChristenUnie en CDA hebben raadsvragen gesteld. Ze vinden het onaanvaardbaar dat het stadsbestuur bewoners naar hun politiek voorkeur vraagt. D66 en GroenLinks delen de kritiek, de PvdA vergoelijkt het. Fractieleider Ruben Post vindt de kritiek overdreven, de vragen niet sturend, maar objectief.

Wie heeft er gelijk? VVD, CU, CDA, D66 en GroenLinks of het stadsbestuur, Onderzoek Utrecht en de PvdA? De journalistiek biedt geen aanknopingspunten. Want de vragen van het Bewonerspanel zijn niet online gezet. Noch door de media, noch door het Utrechtse stadsbestuur, noch door de Utrechtse politieke partijen. Het blijft dus gissen. De politiek en de media geven volop meningen, maar ze laten de feiten achterwege.

Foto 1: Tweet van Onderzoek Utrecht, 13 februari 2014.

Foto 2: Screenshot van een vraag van het Bewonerspanel op RTV Utrecht, 25 februari 2014.

Watstemtmijnraad: stemgedrag raadsleden slecht te achterhalen

Watstemtmijnraad zegt de politiek inzichtelijk en transparant te maken. De site claimt inzicht te geven in het stemgedrag van raadsleden en fracties. Het stelt dat ‘Stemgedrag en besluiten van gemeenteraden worden verzameld en door Watstemtmijnraad voor iedereen overzichtelijk en gratis beschikbaar wordt gesteld’. Niet dus. Slechts een handvol gemeenten is aangesloten. In vier provincies zelfs geen enkele. De pretentie doet pijn aan de ogen. Het openbaar bestuur van Nederland ronkt en raaskalt in potsierlijkheid. De bescheidenheid om toe te geven dat het in vier jaar niet is gelukt om de claim van inzicht en transparantie waar te maken is de organisatie van Watstemtmijnraad niet gegeven. Nog steeds staat dit filmpje op het YouTube-kanaal eCitizenprogramme dat een initiatief is van burgerlink.nl. Met een link zo dood als een pier. Als het niet zo triest was zou het lachwekkend zijn. De burger wordt door deze propaganda een luchtkasteel voorgespiegeld.

Linda Voortman (GroenLinks) heeft vandaag kamervragen gesteld aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken over het bericht dat het stemgedrag van raadsleden nauwelijks te achterhalen valt. Ze baseert zich op informatie van openstate.eu dat stelt dat ‘bij een op de vier gemeenten het stemgedrag van de gemeenteraad niet te herleiden is uit raadsinformatie’. Dat betekent dat notulen van raadsvergaderingen, besluitenlijsten van de gemeenteraad en stemgedrag van raadsleden niet goed toegankelijk en goed vindbaar zijn. Voortman vraagt om een ‘landelijk model op te zetten voor het verstrekken van toegankelijke en gebruiksvriendelijke informatie over de gemeenteraad‘. Geen luxe voor wie het gezegde kent ‘meten is weten‘. Wellicht is het een idee om Watstemtmijnraad weer op te starten? De promotiefilm is al vier jaar klaar. Alleen de praktijk nog.

Foto: ‘Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw werd de burgemeestersbenoeming steeds meer een zaak van onderhandelingen in achterkamertjes. Vandaar dat er stemmen opgingen om de burgemeester door de burgers te laten kiezen. Dat leek er in maart 2005 even van te komen. Het heette toen ‘bestuurlijke vernieuwing’, maar zo nieuw is het dus eigenlijk niet.‘

Peiling over EU-referendum probeert debat aan te jagen. Lukt dat?

Maurice de Hond peilt in opdracht van Burgerforum EU. Moet er een referendum komen over de EU? Dit burgerinitiatief is een bont gezelschap dat tegen de overdracht van nationale bevoegdheden is zonder politieke of maatschappelijke discussie. Het roept daarom op om de burger te vragen wat-ie er van vindt.

Wat is de peiling waard? In elk geval creeërt het een mediamoment. Zoals te voorzien valt zijn stemmers op PVV en SP het meest afwijzend. Maar ook de sympathisanten van VVD, PvdA en 50Plus zijn in meerderheid voor een referendum. De positie van D66 is opvallend. De achterban van een partij die vanaf de oprichting in 1966 pleit voor inspraak en het referendum is in meerderheid tegen. Evenals het pro-Europese CDA. In De Telegraaf wordt journalist en medeoprichter van Burgerforum EU Alexander Sassen van Esloo geciteerd: ‘Dat is uiterst merkwaardig als je je bedenkt dat D66 ooit is opgericht om referenda in Nederland mogelijk te maken‘.

Foto: Schermafbeelding van vraag 1 uit de resultaten van onderzoek Maurice de Hond.

Zetelpeilingen voorspellen werkelijkheid die peilers construeren

Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 10 juni 2010 kwamen de peilingen niet overeen met de uitslag. Zo week de peiling op 8 juni 2010 van Maurice de Hond sterk af: 8 van de 10 partijen kregen te veel of te weinig zetels toegemeten in vergelijking met de definitieve uitslag. Van de 150 zetels kwamen er 18 bij de verkeerde partij terecht. Dus 12%. Ook TNS NIPO op 8 juni week meer dan 10% af van de verkiezingsuitslag.

Peilers zeggen altijd ter verdediging dat een peiling een momentopname is en dat kiezers in beweging zijn. Daarin hebben ze gelijk, maar het is niet het hele verhaal. Want het verklaart niet de onderlinge afwijking tussen de peilers. Zo peilde Maurice de Hond op 8 juni 2010 voor de VVD 34 zetels en TNS NIPO 36 zetels. Op 10 juni 2010 kreeg de VVD 31 zetels. Methodologisch sluipen er dus fouten in. Maar hoe loopt het mis?

Hoe ernstig peilingen in Nederland worden genomen blijkt uit de Peilingwijzer. Deze wordt gemaakt door de Leidse politicoloog Tom Louwerse en weegt de bestaande peilingen van Ipsos Synovate, Maurice de Hond en TNS NIPO, en combineert ze tot een schatting. Maar vanwege de vakanties maakt de Universiteit Leiden tot 1 augustus geen Peilingwijzer. In opzet vergelijkbaar met Nate Silver die op zijn blog FiveThirtyEight voor de NY Times peilingen weegt en daaruit conclusies beredeneert. Aan de hand van onderliggende trends. Nate Silver waarschuwt altijd voor vertekeningen en relativeert zijn eigen conclusies. In Nederland ontbreekt dit vaak.

Op 15 juli 2012 voorspelt Maurice de Hond voor peil.nl dat D66 een duidelijke verzwakking vertoont vanwege Europa. De partij zakt van 17 naar 15 zetels. Media nemen het over. De Telegraaf maakt ‘voorstander van een sterk Europa’ D66 tot dupe van ontwikkelingen in Europa. De Hond verklaart dat uit het pessimisme of cynisme van de kiezer over Europa. Maar dat ongenoegen is toch niet van de laatste twee weken? Wordt de daling in de peiling van D66 geheel verklaard door een interpretatie over Europa? Het wordt niet aangetoond.

Welke effecten peilingen op het stemgedrag hebben is ongewis. Volgens de onderzoekers Tom van der Meer en Armèn Hakhverdian bestaat er een klein, maar belangrijk bandwagon effect. De onderzoekers tonen aan dat niet de kale cijfers van de peilingen het stemgedrag beïnvloeden, maar de interpretatie ervan wel. En dan wijzen ze op de media die zonder voorbehoud meer in de cijfers leggen dan er in zit. Van der Meer en Hakhverdian concluderen: Media misbruiken de opiniepeilingen. Doordat zij de berichtgeving over zetelpeilingen klakkeloos overnemen, beïnvloeden zij kiezers met misinformatie. Dit moet stoppen.

Foto: Bandwagon effect