Voorstel voor toekomst Afrika Museum én NMvW. Nodig: onafhankelijke bemiddeling en verzoening

In het bericht (na 2’05”) van Omroep Gelderland over het Afrika Museum zijn slordigheden geslopen. Het gaat niet om een samenwerking tussen de Congregatie van de Heilige Geest en het NMvW, maar om een zakelijke verhuur van eerstgenoemde aan laatstgenoemde. Het NMvW is volgens een in 2014 wederzijds aangegane huurovereenkomst verantwoordelijk voor het onderhoud. Dat lijkt nu voortijdig eenzijdig te worden opgezegd door het NMvW.

Uit de reportage blijkt onvoldoende wat met het Afrika Museum bedoeld wordt. Huurder (NMvW) of eigenaar (Congregatie). Op dit moment is het NMvW als huurder sinds 2014 en tot 1 januari 2025 verantwoordelijk voor het Afrika Museum. De Congregatie is eigenaar van gebouwen, gronden en collectie. Ofschoon dat laatste door het NMvW betwist wordt en tot een rechtszaak heeft geleid.

Het bedrag dat het NMvW op dit moment via de zogenaamde BIS-subsidie ontvangt voor de locatie Berg en Dal is niet apart omschreven. In de periode 2013-2016 werd door de Raad voor Cultuur in 2012 (het laatste voor de zogenaamde ‘fusie’ van 2014) 1,59 miljoen euro toegekend aan het Afrika Museum van de Congregatie. Indexering van 13 jaar kan voor een separaat Afrika Museum in 2025 uitkomen op een jaarlijkse subsidie van ongeveer 1,8 miljoen euro.

In totaal ontving het NMvW in de beleidsperiode 2017-2021 voor het Afrika Museum, het Tropenmuseum, Museum Volkenkunde en samenwerkingspartner Wereldmuseum 15.165.545 euro subsidie. Dus meer dan 15 miljoen euro. De eerste drie musea via structurele subsidie van de landelijke overheid, het Wereldmuseum via de Rotterdamse Raad voor Cultuur. 

Uit de jaarrekening 2022 van de Stichting NMvW blijkt dat het NMvW in totaal aan structurele subsidie van OCW (20,964 miljoen euro), aan structurele subsidie gemeente (237.000 euro) en aan incidenteel publieke subsidie (554.000 euro) jaarlijks 21,755 miljoen subsidie ontvangt. Dat is bijna 22 miljoen euro per jaar.

Als de geoormerkte landelijke structurele subsidie voor de locatie Berg en Dal van het Afrika Museum geïndexeerd 1,8 miljoen euro bedraagt, dan is dat ongeveer 8% van de totale subsidie die het NMvW jaarlijks aan structurele- en projectsubsidie ontvangt. Wie dat bedrag in ogenschouw neemt vraagt zich af waarom het NMvW zou willen vasthouden aan deze subsidie van het Afrika Museum. Zonder die 1,8 miljoen euro houdt het NMvW jaarlijks nog ongeveer 20 miljoen euro aan structurele en incidentele subsidies over.

Op het commentaar ‘Impressies van het Afrika Museum‘ van 22 juli 2023 reageerde op 1 augustus 2023 een tuinman van het Afrika Museum. Hij schreef: ‘De bezetting van het personeel in de tuin is teruggebracht naar anderhalf, wat veel werk met zich meebrengt, maar wat met veel plezier gedaan wordt‘.

De grote tuin van het Afrika Museum vraagt veel werk. De observatie van de tuinman van het Afrika Museum geeft aan dat het NMvW bezuinigt op de personeelskosten. Het is de vraag of het geld dat het NMvW voor het Afrika Museum ontvangt ook aan het Afrika Museum besteedt. Een vuistregel is dat 60% van de subsidie opgaat aan vaste kosten. Dat zal voor het Afrika Museum eerder meer dan minder zijn.

Uitgaande van 60% vaste kosten (onder meer personeel, onderhoud, nutsvoorzieningen, verzekering, belastingen) houdt de NMvW jaarlijks maximaal zo’n 600.000 euro over aan het Afrika Museum. Maar dat is gerekend buiten de programmerings- en tentoonstellingskosten. Per saldo zal het NMvW weinig overhouden aan het Afrika Museum.

Ingang Afrika Museum, eigen foto 21 juli 2023.

In het conflict over het Afrika Museum gaat het tot nu toe om drie betrokken partijen: 1) NMvW, 2) de Congregatie van de Heilige Geest die eigenaar is van het Afrika Museum en 3) het ministerie van OCW dat verantwoordelijk is voor het beheer van dat deel van de collectie van het Afrika Museum dat Rijkscollectie is. Op afstand van OCW is er de Raad voor Cultuur die advies geeft over de landelijke structurele subsidie.

Het lijkt er sterk op dat NMvW en Congregatie aarzelend en onzeker opereren over het Afrika Museum. Het is alsof ze niet weten wat ze met dit museum aan moeten. OCW is geen constructieve partij die helpt meezoeken naar een oplossing, maar onveranderlijk vast wil houden aan de status quo. De paradox is dat die status quo overhoop is gehaald doordat de Congregatie per 1 januari 2025 de huur heeft opgezegd. Nodig is nieuw denken, niet in het minst bij OCW.

Het is jammer dat dit conflict tussen NMvW en Congregatie is ontstaan, in de openbaarheid is gekomen en nog zeker tot in 2025 voort zal etteren. Daar is de Nederlandse museumsector niet mee gediend. In de komende tijd zal er naar verwachting negatief nieuws blijven stromen met woorden als ‘ruzie‘, ‘conflict‘ en ‘dieptepunt‘ die de museumsector als geheel beschadigen. In een politiek klimaat waar musea en kunsten toch al zo negatief worden benaderd. De museumsector moet vanuit eigenbelang met overheden in dit conflict ingrijpen om die negatieve publiciteit te stoppen. Bemiddeling tussen beide partijen is het middel daartoe.

Negatieve publiciteit is evenmin in het belang van NMvW. Want het vestigt de aandacht op het NMvW dat tot nu toe op professionalisme nooit serieus is doorgelicht. Wie weet of de vraag niet opgeworpen wordt waar het jaarlijks 22 miljoen euro overheidssubsidie voor nodig heeft. Het NMvW doet er daarom verstandig aan om deze kwestie niet hoog op te spelen, maar te schikken. Door samenwerking te zoeken en de poging te staken om de 1,5 miljoen euro voor het Afrika Museum geoormerkte subsidie én de collectie van het Afrika Museum naar zich toe te trekken. Het NMvW heeft ook zonder de geoormerkte subsidie van het Afrika Museum nog een jaarlijkse subsidie van ongeveer 20 miljoen euro.

In een duurzaam voorstel moeten alle partijen voor het algemeen belang inleveren. De Congregatie zet zichzelf op afstand van het Afrika Museum en geeft het met behoud van het historisch verleden van de collectie ruimte om te functioneren als contemporain museum. Het NMvW geeft zijn plannen op om een zogenaamd Wereldmuseum Nijmegen op te tuigen en de collectie van het Afrika Museum te claimen. OCW stopt zijn machinaties achter de schermen en laat de besluitvorming voorlopig over aan onafhankelijke partijen die de belangen van de museumsector als geheel behartigen.

Een ideale situatie voor de nabije toekomst zou dan de volgende kunnen zijn:

1. De Congregatie blijft formeel eigenaar van collectie en gebouwen, maar draagt het beheer over aan een aparte verzelfstandigde Stichting Afrika Museum. Vergelijkbaar met geprivatiseerde stadsmusea waar gemeenten eigenaar van gebouwen en collectie blijven;
2. Het NMvW ziet af van het oprichten van een pseudo-Afrika Museum in Nijmegen om de 1,5 (of na indexatie 1,8) miljoen op te strijken en zoekt samenwerking met de Stichting Afrika Museum. Vooral de collecties van het Tropenmuseum en Afrika Museum vullen elkaar aan, zodat het voor de Collectie Nederland van belang is dat er actief bruikleenverkeer is tussen de Stichting Afrika Museum, het NMvW en andere musea;
3. OCW stelt zich afzijdig en terughoudend op en mengt zich bestuurlijk niet in dit conflict tussen NMvW en Congregatie. Het laat de beslissing over aan onafhankelijke partijen. OCW laat externe museumexperts, Raad voor Cultuur en Museumvereniging een blauwdruk maken voor de rol, het profiel en de functie van een nieuw Afrika Museum. Met als vraagstelling hoe het optimaal in de Nederlandse museumsector kan functioneren. De Raad voor Cultuur adviseert om de Stichting Afrika Museum landelijke structurele subsidie te geven.