Journalistiek als schijnbeweging

Het is merkwaardig gesteld met de journalistiek. Het houdt alles en iedereen graag tegen het licht en zegt de macht te controleren. Bij beide claims kunnen op zijn minst vraagtekens geplaatst worden. Want journalistiek is niet waardevrij en heeft eigen politieke en economische belangen. Die zitten allerlei gelijkheden in de weg. Journalistiek is in zichzelf tegenstrijdig.

Pijnlijk en manifest wordt het als journalistiek zelf tot onderzoeksobject wordt. Het idee heeft postgevat dat de journalistiek dit als ongepast ervaart, het niet gewend is en zelfs allergisch voor kritiek is. Is de journalistiek als de dokter die zich vergeet te laten onderzoeken? Het lijkt er sterk op. Journalistiek excelleert in schijnbewegingen.

Toch zit de journalistiek in een lastig parket. Aan alle kanten wordt het ingeperkt. Opkomst van nieuwe media, gewijzigde vrijetijdsbesteding van mensen, snelheid van maatschappelijke ontwikkelingen, snel gestegen kosten, afgenomen bestedingen, politieke marketing en economisch crisis doen de journalistiek naar adem happen. Kranten zijn met God verdwenen uit dorpen en steden. De controle op de macht is grotendeels verdwenen.

Ouderwetse, gelouterde, academisch gevormde journalisten zijn ingewisseld voor HBO’ers. Deze zijn onderling vervangbaar en missen maatschappelijk gezag en nieuwsgevoel. De journalistiek staat met lege handen. Inhoud is vlotheid geworden. Journalisten zijn minder geworteld dan voorheen. De bazen van de journalistiek handelen volgens het principe dat journalistiek handelswaar is. Columns en life style hebben onderzoek, feitenrelaas en analyse naar de achtergrond gedrongen.

Kan de journalistiek nog terugknokken en weer op een hoger peil gebracht worden? Dat kan, maar is een proces van lange adem. Wil journalistiek weer geloofwaardig worden dan moet het investeren in de eigen toekomst. Het geld daarvoor ontbreekt echter en het aannemen van projectgeld van de overheid ligt gevoelig. Ook vanwege concurrentievervalsing. In de ogen van velen is een sturende overheid toch al iets dat het te klef met de journalistiek verbindt.

De journalistiek zit dus klem tussen een economische en politiek-maatschappelijke functie. Een journalistiek bedrijf is in de bedrijfsvoering commercieel en in de pretentie hiervan overstijgend. Dat wringt en is niet te verenigen. Vele oplossingen zoals redactiestatuten of gebruikersvoorwaarden zijn al verkend, maar de hybride vorm blijft wringen. Journalistiek zit klem tussen meningsuiting en commercie.

Een oplossing is om beide functies uit elkaar te halen. De politiek-maatschappelijke functie ervan zou ondersteund kunnen worden door de overheid. Dat betreft scholing van journalisten, onderzoeksafdelingen, distributie, drukfabriek, subsidie van een gegarandeerd aantal pagina’s. Kortom, alle voorwaarden voor een zo objectief mogelijke, kritische journalistiek. Met aanvullende voorwaarden en tussenschakels die politieke beïnvloeding van de redactie uitsluiten. De economische functie kan dan groeien op een open markt waar concurrentie tiert.

Maakt dat een einde aan het de mond snoeren van critici en oppositie wat journalisten blijkbaar doen? Valt dat ooit uit te sluiten? Nee, maar het kan wel beperkt worden door te zorgen dat journalisten ethische codes verinnerlijken. Daarom moeten ze de kans krijgen om beter opgeleid te worden dan nu en los te komen van de waan van de dag en de druk van de markt. De aangestipte splitsing kan daarbij een uitweg bieden. Want journalisten kunnen niet blij zijn met een rol als censor.

Foto: Orson Welles als krantentycoon Charles Foster Kane in Citizen Kane