Stemmingmakerij en karaktermoord van columnist Han Lips op schaakfamilie Van Foreest. Het Parool gaat het debat uit de weg

Afgelopen maandagavond werd de documentaire De Stelling Van Foreest; een schaakfamilie (VPRO) van de gelauwerde filmmakers Maarten Schmidt en Thomas Doebele uitgezonden op NPO2. Schaakgrootmeester Hans Ree zei daar afgelopen zaterdag in zijn schaakrubriek in NRC het volgende over: ‘Voor de kinderen lijkt schaken vanaf hun vroegste jeugd zo natuurlijk als ademhalen te zijn geweest. De gewone leerstof waarvoor andere kinderen naar school gaan, leerden ze thuis naast het schaken en passant in sneltreinvaart en ondanks hun extreme schaakspecialisatie kunnen ze veel dingen die ik niet kan, zoals een gebakken ei uit de pan gooien, of rolschaatsen.’

Columnist Han Lips van Het Parool heeft een faliekant andere mening dan Ree over deze schaakfamilie. Waar Ree sociaal vaardige kinderen ziet die evenwichtig en natuurlijk opgroeien ziet Lips in zijn column het tegenovergestelde: ‘uiterst beklemmend, zo’n opgedrongen jeugd.’ De kop boven zijn recensie spreekt boekdelen: ‘Beklemmend: deze kinderen worden gedrild tot grootmeesters.’

Je kunt zeggen dat hier twee meningen tegenover elkaar staan waar gedebatteerd over kan worden. Maar op Parool.nl wordt het debat niet op prijs gesteld. Mijn reacties bij de column werden gisteren per omgaande verwijderd. Inclusief de laatste: ‘Wat is dat voor onzin, eindredactie? Lips geeft in zijn recensie de feiten verkeerd weer, ik wijs daar in een reactie op en vervolgens wordt mijn reactie verwijderd. Welke gedragsregels overtreed ik hierbij? Het is mij onduidelijk. Wat moet hier beschermd worden? In elk geval niet een open debat. Ik verzoek u dan ook mijn eerste reactie terug te plaatsen en een debat te laten ontstaan. Als u durft.’ Een vergeefs verzoek dat sprak tegen de dovemansoren van het Het Parool. Mijn kritiek werd niet geplaatst.

In mijn eerste reactie wees ik op onnauwkeurigheden in Lips’ weergave en vroeg ik me af of hij wel goed gekeken heeft. Lips zegt: ‘De kinderen van de familie Van Foreest (..) gaan niet naar school maar worden thuis gedrild tot grootmeesters.’ Deze twee beweringen zijn onjuist. Ze worden zelfs in de documentaire weerlegd. De moeder legt namelijk omstandig uit dat de ouders de kinderen individueel voor de keuze hebben gesteld of ze wel of niet naar school gaan. Op één na kozen de kinderen ervoor om gewoon op te gaan voor hun eindexamen op een middelbare school. Dat is dus een combinatie van thuisonderwijs met regulier onderwijs.

Daarnaast is het suggestief van Lips om te suggereren dat de kinderen worden ‘gedrild’ tot grootmeesters. Wat verstaat hij onder ‘drillen’? De woordkeuze verwijst naar het africhten van een hond die zonder besef trucjes en gehoorzaamheid wordt opgelegd. Hoe dan ook lijkt Lips te weinig kennis van de schaakwereld te hebben in combinatie met zijn onoplettend en bevooroordeeld kijken om tot zo’n conclusie te kunnen komen. Want het is juist dat de kinderen zoals Ree constateert een ‘extreme schaakspecialisatie’ hebben, maar het grootmeesterschap is daarbij geen einddoel. Hoewel de oudste zoon Jorden wel grootmeester is en zelfs in 2016 Nederlands kampioen werd. Doel is om de kinderen zich mede door het schaken te laten ontwikkelen. Dat is geen opvoeding die in de plaats komt van een reguliere ontwikkeling, maar een bijkomend doel is.

Lips is een slechte kijker. Dat is een doodszonde voor iemand die een documentaire recenseert. Lips zet zijn mening voor de feiten. En vervolgens gaat Lips het debat uit de weg en reageert niet op kritiek. Het Parool verwijdert inhoudelijke kritiek. Dan kan het beter duidelijk zijn en de optie om te reageren onder artikelen uitschakelen. Op Facebook is reageren bij artikelen trouwens wel mogelijk. Daar plaatste ik deze reactie. Wat Lips parten lijkt te spelen is zijn romantische en achterhaalde opvatting van de schaakwereld. Hij lijkt eerder associaties te hebben met de onevenwichtige, geniale Bobby Fischer of de romanfiguur Luzhin uit Nabokovs The Defense, dan met de huidige generatie topschakers als Kramnik, Anand, Aronian, Carlsen, of Giri die zich tamelijk evenwichtig ontwikkeld heeft en van alle markten thuis is. Jorden lijkt ook uit dat hout gesneden.

Overigens, in een serieuze recensie over dit onderwerp had het voorbeeld uit Boedapest niet ongenoemd kunnen blijven. Namelijk de drie Polgar zusters, onder wie de sterke Judit Polgar die zo’n 15 jaar geleden tot de wereldtop behoorde. Een vergelijking had diepte aan Lips’ recensie kunnen geven die nu blijft steken in stemmingmakerij en een slecht begrip van de schaakwereld. Vader Laszlo Polgár kreeg volop kritiek op zijn opvoedingsmethode die omstreden werd bevonden. Maar het verschil met de familie Van Foreest is groot. De joodse Laszlo Polgár was sociaal geïsoleerd en maatschappelijk achtergesteld en gebruikte zijn dochters om zijn gram op de gesloten, communistische Hongaarse samenleving te halen. Wat uiteindelijk lukte. Vader Nicky van Foreest daarentegen is een geslaagd universitair docent uit een oud adellijk geslacht in de open Nederlandse samenleving die zijn kinderen alle vrijheid geeft. Geen Aziatische tijgermoeders in Groningen.

Foto: Schermafbeelding van deel column ‘Beklemmend: deze kinderen worden gedrild tot grootmeesters’ van Han Lips in Het Parool, 27 juni 2017.