Anti-intellectueel Nederland

Een uitspraak van theatermaker George van Houts in De Volkskrant van 30 juni zette me aan het denken: Het is voor mij groter dan alleen dit incident: er ontstaat een stemming in Nederland waarin alles wat intellectueel is, verdacht wordt gemaakt.

Aanleiding was het volgens velen buitensporige politiegeweld jegens deelnemers aan de vreedzame demonstratie tegen de bezuinigingen op cultuur. Omdat ze op een plek in de Haagse binnenstad waren waar ze niet mochten zijn grepen agenten in. Keihard volgens getuigenissen. Verslag uit de eerste hand heeft me overtuigd dat de politie disproportioneel is opgetreden.

Een en ander doet verlangen naar de demonstraties van de late jaren ’60 en vroege jaren ’70.  Toen was er vreedzame coëxistentie tussen demonstranten en veiligheidsmacht. Het lijkt erop dat de politie van nu de vaardigheid en het geduld verloren heeft om een vreedzame demonstratie van zo’n 500 deelnemers goed te beheersen. Daar is de expertise blijkbaar al eerder wegbezuinigd. Nu komt de cultuursector aan de beurt.

De Italiaanse film La Meglio Gioventù (The Best of Youth) biedt een eerste sleutel voor een verklaring. Daarin kiest een van de twee broers voor een loopbaan bij de politie en wordt de ander psychiater. Terwijl ze dezelfde achtergrond hebben. Waarom? Matteo wil regels, die vindt-ie bij de politie.

De Parijse studentenopstand biedt een tweede sleutel. Agenten uit sociaal lagere klassen verdedigden het establishment waarvan ze niets te verwachten hadden, terwijl de studenten de gevestigde macht omver probeerden te werpen waarmee hun familie als vanouds verbonden was.

Hoogopgeleide demonstranten tegen de bezuinigingen op cultuur kwamen in Den Haag tegenover politieagenten te staan die in een andere wereld verkeren. Verschil met 1968 is dat het stilzwijgende verband en de sociale band tussen demonstranten en de macht die de agenten aanstuurt minder eenvormig is.

Klopt de observatie dat er in Nederland een anti-intellectuele stemming heerst? En hoe intellectueel zijn Nederlandse kunstenaars en theatermakers eigenlijk? Dat laatste is een kwestie van de juiste betekenis. Maar ik denk dat Van Houts gelijk heeft als we de betekenis van wat intellectueel is wat oprekken.

Da’s echter niet specifiek voor de laatste jaren, intellectuelen hebben in Nederland nooit veel status gehad. Da’s de derde sleutel. Beslissend is dat de sociale dekking van de generatie van de ouders voor die van de kinderen weg is. Dat maakt dat het geweld harder aankomt. Maar onder het asfalt ligt nog steeds het strand.

Foto: Boulevard Raspail, Paris [May 13, 1968]; © Galerie Beaubourg