Het schip Iuventa van de Duitse hulporganisatie Jugend Rettet is door de Italiaanse autoriteiten in beslag genomen. Op de site van deze hulporganisatie die zich voorstaat op haar transparantie is er geen verklaring over te vinden. Op haar FB-pagina gaat Jugend Rettet zijdelings in op de beschuldiging van de Italiaanse justitie dat het nauw samenwerkt met mensensmokkelaars en als een veerdienst van Lybië naar Italië opereert. De ruime interpretatie van een schip in nood is in tegenspraak met verwijzingen bij de FAQ’s naar ‘fataal gevaar’ of ‘het redden van mensen in levensgevaar’ van de United Nations Convention on the Law of the Sea uit 1982. Artikel 98 waar Jugend Rettet naar verwijst gaat over de plicht van passerende schepen om hulp te verlenen aan een schip in nood. Dat artikel is hier niet aan de orde en wordt er aan de haren bijgesleept.
Het is goed mogelijk dat Jugend Rettet en andere hulporganisaties met schepen op zee tussen Lybië en Italië vanuit hun ideologie het juist achten om de zoek- en reddingsoperatie ruim op te vatten. Daarmee vervalt de basis van het Zeerecht waar ze naar verwijzen en de directe noodzaak om in te grijpen. Het is verdedigbaar dat een hulporganisatie vindt dat er gerede redenen zijn om migranten uit Afrika en Azië te helpen Europa te bereiken, maar dan is de verwijzing naar het Zeerecht onnodig en niet terzake. Zelfs misleidend en hypocriet. Jugend Rettet lijkt om ideologische redenen afgegleden van een ooit correct ingezette juridische koers.
De dubbelzinnigheid van het één zeggen en het ander doen, doet denken aan een aspect uit de Italiaanse film La meglio gioventù (2003) van Marco Tullio Giordana. Maar deze keer vertaald naar een Europees niveau. Het zijn in die film de rijkeluiszoontjes die de revolutionair spelen en zich links en progressief achten tegenover de boerenzonen als Matteo die als politieagenten het gezag vertegenwoordigen. En feitelijk deel uitmaken van de linkse onderklasse. Het zijn de abstracties en de grenzeloosheid tegenover de werkelijkheid van alledag en het besef dat het altijd schipperen is omdat er geen ideale situatie bestaat of verwezenlijkt kan worden. Italië wordt moreel betutteld door reddingsmissies uit Noord- en West-Europa die hun goedwillendheid ten koste van Italië botvieren. Dat is vanuit de Italiaanse soevereiniteit niet alleen onaanvaardbaar, maar ook krom in pretentie. De mondiale Noord-Zuid problematiek wordt vervangen door een Europese Noord-Zuid verdeling.
Als Jugend Rettet het werkelijk meende en de eigen missie duurzaam zou maken, dan moest het of diep in Afrika met ontwikkelingswerk of in Duitsland aan de slag gaan. De naïviteit en hypocrisie van Jugend Rettet is des te bezwaarlijker omdat het radicaal rechtse ‘identitaire’ activisten van Defend Europa in de kaart speelt die sinds kort in de Libische wateren opereren met hun schip C-Star. Ze hinderen de schepen die zijn betrokken bij de zoek- en reddingsoperaties voor de Libische kust, wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. Een artikel in The Huffington Post maakt dat duidelijk. Zo worden operaties steeds meer gepolitiseerd en tot vehikel voor de eigen positionering en fondsenwerving van de activisten. Een Europese oplossing raakt verder uit zicht.
Omdat het JIT een onderdeel is van het Openbaar Ministerie geeft vertrekkend voorzitter Herman Bolhaar van het college van procureurs-generaal antwoord. Het beantwoorden van de schuldvraag gaat de nabestaanden van de ramp van de MH17 te langzaam. Het is ruim 2,5 jaar gelden dat dit vliegtuig boven Oekraïne werd neergeschoten. Volgens een bericht in De Telegraaf vragen nabestaanden formateur Schippers om de MH17 op de agenda van de formatiebesprekingen te zetten. Ze twijfelen of de onderste steen ooit boven komt.
Volgens het tot nu toe meest waarschijnlijke, volledige en getoetste scenario is de Russische Federatie medeplichtig aan het vermoedelijk per ongeluk neerschieten van de MH17. Journalistieke onderzoeken wijzen naar het tweede bataljon van de 53ste Luchtverdediging Raket Brigade uit Koersk. Het lijkt er sterk op dat dit onderdeel op bevel van hogerhand de BUK-raket heeft geleverd en afgeschoten waarmee de MH17 op 17 juli 2014 is neergeschoten. Complicatie in het onderzoek is dat zowel de vermeende daders zich in een ander land bevinden en de rampplek zich in oorlogsgebied bevindt. De schuld moet buiten redelijke twijfel voor de rechter aangetoond worden en overeind blijven. Een juridische lat ligt hoger dan een journalistieke lat.
Geopolitieke belangen zouden waarheidsvinding in de weg staan volgens nabestaanden in hun brief. Dat kan op allerlei manieren uitgelegd worden. Wijzen die geopolitieke belangen in de richting van meer of minder samenwerking met de Russische Federatie? De Nederlandse overheid gaat door met het meewerken aan het Nord Stream II project dat de afhankelijkheid van West-Europa van Russisch gas vergroot. Maar er zijn gerede twijfels over of het verenigbaar is met Europese wetgeving en energiepolitiek. Onder meer Nederlandse en Duitse politici presenteren het in het kielzog van Gasunie en Shell als een economisch project waarover de politiek niet het laatste woord heeft. Oost-Europese landen als Polen zien dat volledig anders. Nederlandse regering en parlement zijn oorverdovend stil over Nord Stream II. Het zou gewenst zijn als Nord Stream II, de MH17 en de gewenste relatie met de Russische Federatie in de formatieonderhandelingen worden behandeld.
Opvallend is dat uit een recent onderzoek van Pew over de NAVO blijkt dat Nederlanders met afstand het meest positief staan tegenover het inroepen van artikel 5 en het beantwoorden van Russische agressie in Europa. Dat heeft ongetwijfeld met het neerschieten van de MH17 en de Russische reactie daarop te maken. Dat geeft een sterke basis om Nord Stream II in de formatieonderhandelingen kritischer dan tot nu toe tegen het licht te houden. Vooral D66 zou zich vanwege alle tegenstrijdigheden en het opportunisme van Europese bedrijven in combinatie met een zwijgende overheid sterk kunnen maken voor het op de lange baan schuiven van de Nederlandse medewerking aan Nord Stream II en het vinden van overeenstemming in de EU daarover.
Foto: Grafiek ‘Divisions within NATO on defending an alliance ally’ in het PEW-onderzoek ‘NATO’s Image Improves on Both Sides of Atlantic’, 23 mei 2017.
Vooruitzichten van het het gasproject Nord Stream 2 zijn wankel, aldus de Poolse oud-premier en de huidige Europarlementariër Jerzy Buzek naar aanleiding van voorbehoud hierover van de Europese Commissie eerder deze maand. In een bericht zet Polennieuws de politieke ontwikkelingen op een rijtje. Het is een conflict dat ingaat tegen de solidariteit tussen EU-lidstaten. De Visegrad groep die bestaat uit Polen, de Tsjechische Republiek, Slowakije en Hongarije en de Baltische landen zijn tegen Nord Stream 2, en de West-Europese regeringen van landen met belangen in het project (Duitsland, Nederland, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Oostenrijk) zijn voor. Om het terug te brengen tot een Nederlandse zegswijze: het is de dominee tegenover de koopman. Maar zoals Buzek aangeeft zijn er ook economische bezwaren tegen het project.
In een tweet schetst Anders Aslund de Russische positie. Het wil dat Nord Stream 2 doorgaat, business as usual. Putin is dol op grote projecten, zoals de Sochi Winterspelen, de Kerch brug naar de Krim of het WK Voetbal 2018 die een vierledig doel hebben. 1) Afleiding van dagelijkse economische problemen; 2) Middel om voor de eigen bevolking een beeld van een sterk land te presenteren; 3) Middel om het buitenland af te bluffen en 4) Middel om overheidsgeld door corruptie door te sluizen naar zakenrelaties van het regime.
Bij Nord Stream 2 speelt ook mee dat de reden waarom op 17 maart 2014 door de VS, de EU en Canada een eerste ronde van sancties ingesteld werd na de inname van de Krim in 2014 door de Russische Federatie nog steeds niet zijn weggenomen. Er pleit veel voor gelijk oversteken: als de Russische Federatie de bezetting van de Krim beëindigt, dan stoppen de Westerse landen de sancties tegen dat land. Dit gaat niet alleen om geopolitiek, invloedssferen en de Europese veiligheid, maar om de geloofwaardigheid van een EU die krachtig en zelfbewust opkomt voor eigen waarden en belangen. En zich aan zijn woord houdt. Daarbij komt ook nog dat South Stream met belangen van Italië en Balkanlanden eind 2014 werd afgelast door de Russen wegens belemmeringen over aanbestedingen die de EU stelde. Deze landen namen dit de EU kwalijk.
Zo is Nord Stream 2 een project geworden waarin vele aspecten op een conflicterende wijze samenkomen. Het gaat om de geloofwaardigheid van de buitenlandse politiek van de EU en om de EU als waardengemeenschap, om de solidariteit van West-Europese EU-lidstaten met zowel Oost-Europese als Zuid-Europese lidstaten, om de afweging of in de EU politieke belangen zwaarder wegen dan economische belangen, om de macht tussen de lidstaten en de supranationale EU, om de macht tussen ondernemingen als Shell, Wintershall en Engie en nationale parlementen en Europarlement, om de energiepolitiek van de EU met diversificatie en vergroeiing, en om de politiek van de Russische Federatie dat de EU probeert te verzwakken door zaaien van verdeeldheid.
De Europese Commissie zou er goed aan doen om voor te stellen om Nord Stream 2 op sterk water te zetten onder de voorwaarde dat pas als de Russische Federatie de bezetting van de Krim beëindigt en de Minsk II akkoorden over de Russisch-Oekraïense oorlog in Oost-Oekraïne naar de letter uitvoert, de EU bereid is om constructief met de Russische regering en Gazprom samen te werken voor het vervolg. Maar niet eerder.
Update 12 juli 2022: De Duitse toestemming voor het gebruik van gaspijplijn Nord Stream II waarvan de kosten zo’n 11 miljard dollar bedragen is door de Russische aanval op Kiev van februari 2022 opgeschort. Het jaarlijkse onderhoud aan Nord Stream I (2011) vindt nu plaats. Het is de vraag of het Kremlin deze gaspijplijn die eveneens in de Oostzee van de Russische Federatie naar Duitsland loopt met een transportcapaciteit van 55 miljard m³ per jaar om politieke redenen definitief sluit. Waardoor de Duitse economie in problemen komt.
De blinde naïviteit van de energiepolitiek van met name de Duitse politiek en het bedrijfsleven en de top van de EU is groot geweest. De politiek handelde welbewust in strijd met de eigen uitgangspunten met betrekking tot diversificatie en onafhankelijkheid van energie. Tegen staand EU-beleid in (Third Energy Package) werd de afhankelijkheid van Russisch gas vergroot in plaats van verkleind. Nu heeft vooral Duitsland zich in de hoek gebokst.
Het is niet dat men nu kan zeggen dat ‘de kennis van nu’ pas het inzicht biedt dat het fout beleid was. Het was op het moment zelf ook al fout beleid. Dat werd door wetenschappers, journalisten en politici publiekelijk gezegd en met argumenten onderbouwd. Maar vooral de Duitse politiek was doof en blind.
Op 4 maart 2016 schreef ik onderstaand commentaar en vroeg ik me af of de aanleg van Nord Stream II die ook toen al controversieel werd bevonden wel verenigbaar was met de Europese wetgeving en energiepolitiek. Ik concludeerde van niet. Het kantelpunt was 2014, het begin van de Russisch-Oekraïense oorlog die tot op de dag van vandaag voortduurt.
Hoe kan het dat een blogger en andere critici dat toen al concludeerden en de elite van Duitsland en de EU de kop in het zand hadden gestoken en ook na de onrechtmatige Russische inval van de Krim in 2014 nog vertrouwen in Poetin had? Het antwoord speelt op het raakvlak van economisch opportunisme en een verstoorde psyche. Ofwel, zelfbedrog en het ontbreken van zelfkennis en -reflectie.
Het is gewenst dat er een Europese parlementaire enquête komt die het energiebeleid van de EU sinds eind 2005 (begin aanleg Nord Stream) tegen het licht houdt. Dit soort naïviteit in de top van de EU is schadelijk voor de geloofwaardigheid en het functioneren van de EU.
Update 12 februari 2017: Volgens een bericht in NRC wordt de EU steeds afhankelijker van Russisch gas. Met de tweede pijplijn Nord Stream II zal de afhankelijkheid nog groter worden. Maar de EU is oorverdovend stil over Nord Stream II. De EU zegt zich in theorie onafhankelijker te maken van Russisch gas, maar doet in praktijk het omgekeerde. De pseudo-populisten, rechts-extremisten of Brexiteers brengen minder schade aan de EU aan, dan de EU zelf. Zo wordt het zelfs voor supporters van de EU onmogelijk om nog in een EU te geloven die het één zegt, maar het ander doet. Een EU waar multinationals de geopolitiek bepalen.
Is het gasproject Nord Stream II verenigbaar met de Europese wetgeving en energiepolitiek die streeft naar onafhankelijkheid? De vraag stellen is de vraag beantwoorden. Omdat Nord Stream II de EU-lidstaten minder onafhankelijk van de Russische Federatie maakt dient het geblokkeerd te worden. Het is meer dan een commercieel project van bedrijven als Gazprom, E-ON, OMV, Shell, Wintershall en Engie. Het is een politiek project dat in tijden is bedacht toen de relaties van Europa met de Russische Federatie redelijk waren. Sinds het Kremlin de Europese veiligheidssituatie ernstig heeft verstoord door de onrechtmatige bezetting van de Krim en de inmenging in de hybride oorlog in Oost-Oekraïne is dat veranderd. Wat in een recent verleden een project was om de onderlinge samenwerking te bezegelen is veranderd in een project dat de Russische agressie jegens Europa niet kan belonen. Inclusief de informatie-oorlog van het Kremlin tegen de EU.
In een artikel op de Vlaamse site Doorbraak.be schetst Theo Lansloot de achtergronden van de besluitvorming over Nord Stream II. Ik herhaal hier mijn reactie die ik er vanmiddag plaatste:
Mee eens. Het is krom om Nord Stream II een commercieel project te noemen, terwijl South Stream feitelijk om politieke redenen is afgeblazen door de EU vanwege strikte regelgeving die niet van toepassing is op Nord Stream II. De Italiaanse premier Renzi heeft meermalen op deze tegenstrijdigheid gewezen.
Inderdaad bevat de rol van Duitsland in de relatie tot de Russische Federatie volop tegenstrijdigheden. Het lijkt erop dat niet steeds dezelfden aan de touwtjes trekken. Duitsland is een land waar soms de emotie de boventoon voert en dan weer de rede. Het is nog steeds WOII die het de Duitsers moeilijk maakt om zich op een passende manier te verhouden tot het Kremlin. Onverwerkt schuldgevoel maakt het er onmogelijk op.
Toch hebben de belangrijkste partners, te weten Nederland (MH17), Frankrijk (Russische lening aan het Front National), Duitsland (Lisa en de Russische informatie-oorlog tegen kanselier Merkel, Duitsland en de EU) en het Verenigd Koninkrijk (Litvinenko) alle redenen om niet met Gazprom in zee te gaan. Dat zich niet geheel toevallig deze week tot China wendde voor een miljardenlening.
De EU kan het niet maken om met Nord Stream II zowel Oost- als Zuid-Europa te passeren en het Kremlin te dienen. En door het erop te gooien dat het een louter commercieel project betreft maakt het er hypocriet en ongeloofwaardig op. Iedereen weet dat het grote geopolitieke gevolgen heeft.
Aan de Russische Federatie moeten geen concessies gedaan worden. Want het leidt alleen nog maar tot het moeten doen van meer concessies. Een streep in het zand is voor iedereen duidelijker. De Russen met hun militaire macht hebben niets anders dan dat. Daarom moet de EU achter die eenzijdige macht kijken. En trouwens snel de eigen legers op orde brengen. Oekraïne lukt dat vanuit een slechtere uitgangspositie in 18 maanden. De EU moet dat in 12 maanden lukken. Als het wil.
De EU is zwak, verdeeld en niet in vorm. Dat valt de EU-lidstaten te verwijten. De oplossing is niet zozeer meer EU door federalisering zoals iemand als Guy Verhofstadt herhaaldelijk bepleit, maar gewoon het nakomen van gemaakte afspraken. De EU is levensvatbaar en valt op te vatten als een ballon die nu slechts half opgeblazen is en zieltogend toont. De EU heeft geen nieuwe ballon nodig, maar een ballon die zoals lang geleden overeengekomen de lucht krijgt die bij haar past. Niet meer en niet minder.
Foto: Partners/aandeelhouders in het vermeende project Nord Stream II.
La Libre Belgique vat een rapport over democratie van de Britse denktank Demos samen: ‘De opkomst van populistische en xenofobe partijen, de lage opkomst bij verkiezingen, de toename van corruptie en het wantrouwen jegens politieke elites […] geven blijk van een democratische malaise die nog eens verergerd wordt door de sociaaleconomische crisis.’ Het rapport is in opdracht van de socialistische fractie van het Europese Parlement opgesteld en vandaag gepubliceerd. Presseurop concludeert in een kop dat het democratisch gehalte van de EU afneemt. Samensteller Jonathan Birdwell merkt op dat ‘de EU zijn eigen functioneren en dat van zijn instellingen onder de loep moet nemen om zijn geloofwaardigheid als rol van beschermer te behouden.‘ Vraag is of de Europese politiek flexibel en krachtig genoeg is om dat te realiseren.
De beeldvorming die uit rapport en titel blijkt is dat de landen van de EU een terugval in democratisch gehalte vertonen. Met name met Midden-Europese (Bulgarije, Roemenië en Hongarije) en Zuid-Europese landen (Griekenland) gaat het niet de goede kant op. Van de West-Europese xenofobe partijen wordt opgemerkt dat ze ondanks alles democratische partijen zijn. In allerlei lijstjes die vergelijkingen maken tussen 1999 en 2008 over de bejegening van vreemdelingen vallen Nederland, Letland, Oostenrijk en Malta in ongunstige zin op.
Het rapport vergelijkt, rangschikt en analyseert landen. Het roept terecht, maar wel in de marge op dat de EU zelf actie moet ondernemen om de democratie te beschermen. Hoewel de paradox is dat de EU zo nog meer macht naar zich toe dient te trekken. Door de verkiezingswinst van kanselier Merkel is de tendens echter ‘meer Europa, minder Brussel‘. Europese instellingen zullen eerder minder dan meer budget en bevoegdheden krijgen om het democratisch tekort binnen de EU aan te pakken. Door opgelegde steunmaatregelen die strikte voorwaarden kennen dreigt het democratisch gehalte van de EU eerder nog verder af, dan toe te nemen. Dat blijft in het rapport onderbelicht omdat het zou moeten uitgaan van een gedragswijziging richting eurokritiek.
George Knight 