Joris Luyendijk laat voor de VPRO zijn licht schijnen over de financiële sector. Of liever gezegd over wat er mis is bij de banken en waarom de politiek niet bij machte is om in te grijpen. Hij eindigt positief. Tegen beter weten in? Ook de emancipatie van homoseksuelen en vrouwen of het afschaffen van de slavernij kwam er uiteindelijk doorheen. Maar hoe de banken hervormd gaan worden is vooralsnog volstrekt niet duidelijk. Er is nog geen beweging. Maar Luyendijk is duidelijk dat ze onvermijdelijk hervormd moeten worden. Op straffe van veel ellende voor velen. Inclusief zakenbankiers die ook slachtoffer zijn geworden van een doorgedraaid financieel systeem. Niemand heeft het bankenmonster meer in de hand. Het moet getemd. Maar hoe?
Diefstal bij daglicht. Dat was het plan van de Cypriotische regering om kleine spaarders een belasting van 6,75% op te leggen. Een idee dat door de EU werd afgedwongen als voorwaarde voor een lening van 10 miljard euro. Dit voornemen werd door het Cypriotische parlement afgewezen, maar heeft het vertrouwen in de euro en de banken blijvend ondermijnd. Want iedereen met tegoed op een bank zal zich nu achter de oren krabben vanwege de gedachte dat in Europa een banktegoed dat geen obligatie is door de politici wel zo wordt beschouwd. Als Cypriotische banken niet meer opengaan heeft de politiek het volledige spaartegoed gestolen.
Termen als ‘diefstal‘ of ‘gestolen‘ klinken zwaar. Is hier een libertariër aan het woord die niet van overheden houdt, geen toezicht wenst en het betalen van belasting principieel afwijst? Nee, integendeel. De tragiek is juist dat de economische crisis de democratische gezinde burger met redelijke meningen gaat raken. En die gaat dat niet pikken. Zo’n voornemen om spaarders te belasten voedt de weerzin tegen de bankensector die sinds oktober 2008 door overheden met honderden miljarden euro’s is gesteund. Vaak zonder een grondig politiek debat. Zodat landen geen reserves meer hebben. Banken gokken nog steeds met andermans geld.
De politiek weet zich geen raad en loopt achter de feiten aan. Het vaardigt voor de bühne wat maatregelen af over bonussen van veelverdiende bankiers, maar weet het probleem in de kern niet aan te pakken. Het uiten van afkeuring over graaiende bankiers is niet de oplossing, maar juist de misleiding. Want nog steeds onttrekt de financiële sector zich aan degelijk toezicht. Het blijft een afgesloten wereld waar de politiek niet weet binnen te dringen. De politiek heeft sinds 2008 slap gehandeld en niet doorgebeten. Nu het te laat is moeten burgers de gevolgen slikken. Het risico is dat de burgers zich vanaf nu tegenover de politiek opstellen.
Video: Ondertiteling met een ander doel van Der Untergang (2004) van Oliver Hirschbiegel met Bruno Ganz als Adolf Hitler.
Journalist en antropoloog Joris Luyendijk legt uit dat het bancaire systeem door en door kapot is. Toezicht ontbreekt. De oorzaken voor een crisis zijn niet weggenomen. Er is niks opgelost. Het is er eerder slechter op geworden. Beangstigend is dat de reserves tijdens de vorige crisis uitgeput zijn. Voorspelling? Een nieuwe crisis in 2013. De mensen die ons de crisis hebben aangedaan zitten nog steeds aan de knoppen. De politiek bijt niet door en zit in de zak van de bankensector. Media bijten evenmin door. Dit verklaart waarom de politiek niks doet en net doet alsof het iets doet. Als het verhaal van Luyendijk klopt roept dit de vraag op of de politici die voor controle en passende maatregelen moeten zorgen dom zijn of wegkijken. Wat is erger?
Een campagne over veilig bankieren van de Nederlandse Vereniging van Banken in de strijd tegen fraude heeft een bijbetekenis dat het voor de crisis van 2008 niet had. De doorsnee consument die in een zin de woorden ‘fraude‘ en ‘banken‘ leest denkt al gauw aan fraude door de banken zelf. Niet aan de strijd tegen fraude door de banken. Maar banken doen net alsof er niks veranderd is. Dat niet zij, maar een Nigeriaanse of Roemeense oplichter de huidige crisis heeft veroorzaakt. Dat zelfbeeld duidt erop dat ze zichzelf niet kennen. Banken leren niet van fouten en gaan op de oude voet door. Niets of niemand die daar een eind aan kan maken. Noch zelfregulering, noch toezichthouders, noch politiek, noch psychiaters. Bankiers zwelgen in eigen onbegrip.
De campagne zet onder meer in op de bewustwording van de consument over fraude. Een prima uitgangspunt met een grote tekortkoming. De banken doelen namelijk niet op de bewustwording bij de consument over de fraude door de banken. Zo wordt een kans gemist om een nieuwe start te maken in de relatie tussen bank en consument. Ook zet de campagne in op opsporing en vervolging. Maar opnieuw doelt de bankensector niet op de opsporing en vervolging van de bankiers die door hun beleid de Nederlandse belastingbetaler opgezadeld hebben met tekorten van tientallen miljarden euro’s. Nee, bankiers laten alleen anderen in de spiegel kijken.
Hoe kan voorzitter Boele Staal van de belangenbehartigende Nederlandse Vereniging van Banken nog met een greintje geloofwaardigheid over criminelen praten als zijn eigen sector zowel weigert schoon schip te maken als de oude praatjes blijft verkopen? Dat gebrek aan zelfreflectie van bankiers ondermijnt het vertrouwen in de banken en de geloofwaardigheid van elke campagne door de banken. ABN-baas Gerrit Zalm is het zicht op zichzelf en de maatschappelijke waardering van banken kwijt in zijn pleidooi voor meer waardering voor de banken. Hoe haalt-ie het in zijn kop. Ontbreekt het Zalm aan realiteitszin of is-ie gewoon gek geworden?
Zegt Boele Staal nu dat de miljarden die de Nederlandse staat in de banken heeft gestopt door deze banken worden terugbetaald? Dat suggereert-ie zonder te zeggen. Maar hoe rijmt dat met de uitspraak van oud-minister van Financiën Gerrit Zalm over de steun aan de banken ABN, Fortis en verzekeraar ASR dat het ‘moeilijk haalbaar [zal] zijn die € 30 mrd terug te halen’, aldus BNR Nieuwsradio? Zalm gaf ‘uiteindelijk toe dat de Nederlandse belastingbetaler een deel van het in ABN Amro gestoken geld waarschijnlijk kwijt is.’ Niets aan de hand volgens Staal, want Nederlandse banken zijn nooit ongezond geweest. Staal is niet te volgen.
De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) behartigt de gemeenschappelijke belangen van de Nederlandse banken. Voorzitter en D66’er Boele Staal legt in het jaarverslag 2011 de schuld van de financiële crisis bij de landen en niet bij de banken. Kees van Dijkhuizen, de voorzitter van de commissie Toezicht stelt: ‘Sluitend toezicht op Europees en nationaal niveau draagt bij aan het herstel van vertrouwen in de banken.’ Welk vertrouwen? Grootschalige, langdurige fraude met de LIBOR-rente doet niet vermoeden dat er een begin van sluitend toezicht is. Twee voormalige Rabobank-handelaren zijn geschorst voor hun werk bij de Rabobank.
Wie heeft het toezicht op het toezicht van de banken? Een belangenbehartiger als de NVB heeft per definitie andere belangen dan de Nederlandse staat of belastingbetaler. James Surowiecki verbaast zich in The New Yorkernaar aanleiding van de LIBOR-fraudeover de vrije hand van de banken: ‘The most striking thing about this scandal is that it was predictable—the way LIBOR was designed practically invited corruption—yet no one did anything to stop it. That’s because, for decades, regulators and people in the financial industry assumed that banks’ desire to protect their reputations would keep them honest’. De zelfregulering is uitgewerkt.
Het ‘gentleman’s-club ethos‘ van Boele Staal en Kees van Dijkhuizen is niet langer geschikt voor de financiële wereld. Bankiers blijken niet altijd eerlijk te zijn en de financiële industrie is te omvangrijk geworden. Naast de voor de hand liggende financieel-technisch inhaalslag die zowel de buffers als de transparantie vergroot, is er een nieuwe aanpak nodig die het toezicht op de banken aanscherpt, een zero tolerance beleid voor bankiers en handelaren met forse sancties instelt en de Boele Staals van deze wereld niet langer weg laat komen met halve waarheden en een houding dat heren onder elkaar het wel zullen regelen. De politiek is nodig aan zet.
