Zeespiegelstijging biedt Nederland kans zich te representeren met onder water staande kerktorens

The top of a 4.5-m (15ft) statue, some rooftops and a church spire are all that remains above water in Wieringerwerf, near Amsterdam, during the Wieringermeer flood of 1945. Image: Nationaal Archief / Willem van de Poll / Anefo – CC0 1.0

Door toedoen van de mens verandert het klimaat. Volgens een bericht van de NOS blijkt uit een rapport van het  IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat de wereld zich op moet maken voor fors grotere weersextremen als er niet drastisch wordt ingegrepen. ‘Daarbij dreigen sommige aspecten van klimaatverandering onomkeerbaar te worden voor een periode van eeuwen of zelfs duizenden jaren, zoals het stijgen van de zeespiegel‘ zo zegt dit bericht. 

Omdat een groot deel onder de zeespiegel ligt is voor Nederland vooral de stijging ervan van belang. De stijging kan volgens de scenario’s oplopen tot twee meter in 2100 en vijf meter in 2150. Dan wordt de verdediging tegen het stijgende water van delen van West- en Zuid-West- Nederland onhoudbaar. Of onbetaalbaar. Het lijkt dan een betere strategie om het geld van de kustverdediging te steken in het verplaatsen van essentiële voorzieningen tot achter Amersfoort. Holland en Zeeland zullen aan belang inboeten. Het zijn tevens landstreken met veel kerken.

Oudere generaties zullen waarschijnlijk denken ‘na ons de zondvloed‘. Om de Bijbelse zondvloed te symboliseren is er voor Nederland geen beter symbool dan een onder water staande kerktoren. In de toekomst kunnen in de lager gelegen delen van Nederland die aan het water worden prijsgegeven kerktorens de bakens van het menselijk tekort zijn. Een nieuw symbool van Nederland.

Menselijke overmoed en het misplaatste vertrouwen in God met als uitkomst een voorstadium van waterige chaos is Nederlands voorland. Dat is de lotsbestemming als er niet drastisch ingegrepen wordt. Dan blijft het bij een incidentele overstroming of een kunstwerk in een vijver.

Ik heb er een hard hoofd in.

Wim T. Schippers. Torentje van Drienerlo (2008).

Debat over standbeelden raakt verhit en verstrikt in verdeeldheid. Het praktijkgeval Mahatma Gandhi en Zuid-Afrika als voorbeeld

Gandhi’s standbeeld in Amsterdam is door toedoen van Indiase en Surinaamse aanhangers van Mahatma Gandhi’s gedachtegoed tot stand gekomen, aldus Wikipedia. Het is in 1991 geplaatst. Barryl Biekman van het Landelijk Platform Slavernijverleden kiest als perspectief wat zij de strijd tegen Afrofobie noemt. Zij meent dat ‘ook een gevolg zou kunnen zijn dat het Mahatma Gandhi gedenkteken wordt verwijderd’. Dit zegt ze in een artikel op Afromagazine. Zij houdt enkele slagen om de arm en neemt een voorschot op een publiek debat. Ze pleit ervoor geen beelden omver te werpen, maar aan te sturen op historisch besef en bewustwording.

Biekman gaat uit van de persoon Gandhi in Zuid-Afrika tot 1914. Ze zegt ‘Mahatma Gandhi wordt in Zuid Afrika beschouwd als één van de grondleggers van de verfijning van het apartheidssysteem’. Dat lijkt een lastig te bewijzen claim en te veel eer voor deze Indiër van rond de eeuwwisseling die zelf door de witte machthebbers werd gediscrimineerd en geen machtspositie had. Apartheid was verdeel en heers, zoals in meerdere koloniale samenlevingen de zogenaamde éleveé’s als zwarte tusseenklasse bij de gratie Gods een tussenpositie mochten innemen, maar zelf wel degelijk gediscrimineerd werden en afhankelijk waren van de kruimels die van de tafel van de witte elite vielen. Biekman kliekte beseffen dat ze zich op gevaarlijk terrein begeeft. Ze  kiest haar woorden omzichtig, indirect en omfloerst als ze zegt dat anderen Gandhi verwijten ‘één van de grondleggers van de verfijning van het apartheidssysteem’ te zijn. Nogmaals, dat is onlogisch omdat Gandhi in het Zuid-Afrika van 1893-1914 geen machtspositie had en onduidelijk is wie dat in Zuid-Afrika ‘beschouwt’. Dat hij in die tijd racistische  denkbeelden over zwarte Afrikanen had is vastgesteld, maar dat is nog lang niet hetzelfde als hem te beschouwen als één van de grondleggers van het apartheidssysteem.

In september 2019 diende de radicale politieke partij Economic Freedom Fighters (EFF) van oud-ANC’er Julius Malema een motie in in de raad van Johannesburg om Gandhi’s standbeeld van het voormalige Van der Bijl Plein te verwijderen. Volgens een bericht van 28 september 2019 in de Indiase Hindustan Times had de motie het over  ‘Racistische uitingen’ over Afrikaanse mensen gemaakt door de jonge Gandhi tijdens zijn verblijf in Zuid-Afrika. Uit het bericht blijkt ook dat de EFF in de uitleg van de motie Gandhi’s verdiensten erkent en een mildere toon aanslaat als het Gandhi een ‘hervormde racist’ noemt. Door toedoen van de Democratic Alliance (DA) die de coalitie leidt en oppositiepartij ANC werd de motie van de EFF met een meerderheid van 226 tegen 20 afgewezen. In hun antwoord wezen vertegenwoordigers van DA en ANC op de bredere betekenis van de persoon Gandhi. De vertegenwoordiger van het ANC pleitte ervoor om verdeeldheid te vermijden.

Daarbij gaat Biekman in haar strijd tegen de Afrofobie voorbij aan het feit dat een standbeeld geen persoon is. ‘Ceci n’est pas une personne’ (Dit is geen persoon) zou als bij een schilderij uit 1929 van René Magritte bij standbeelden gedacht moeten worden. Zoals een afbeelding van een pijp op een schilderij geen pijp is. Standbeelden vallen niet samen met de persoon die ze representeren. Een standbeeld heeft per definitie een andere strekking, zeggingskracht en werking dan de persoon waar het naar verwijst. Dit geeft tevens de sleutel tot de oplossing voor de oproep die na de moord door een politie-agent op George Floyd in Minneapolis is gaan klinken om standbeelden uit het straatbeeld te verwijderen. Als onderscheidend zou het criterium moeten worden genomen of een standbeeld nu het racisme, de slavernij, het kolonialisme of in Biekmans idioom de Afrofobie promoot. Indien zo’n standbeeld daar een symbool van is, dan dient het serieuze overweging om het te verwijderen en naar een lokaal museum over te brengen. Anders kan het blijven staan of kan een bijschrift bij het standbeeld worden geplaatst dat historische details geeft.

Ik kan me trouwens vinden in de opinie van conservator Amsterdam Museum Tom van der Molen om ‘koloniale beelden’ te transformeren. Inspirerend is zijn idee om kunstenaars daarbij te betrekken. Hij komt met de voorbeelden die hij geeft (standbeelden ondersteboven begraven) terecht in het idioom en de denkwereld van kunstenaars als Wim T. Schippers en John Körmeling. Worden zij met terugwerkende kracht de grootvaders van hedendaagse kunstenaars die dit varkentje van de dekolonisatie moeten gaan wassen? In enkele uitspraken mist Van der Molen de nuance en gaat met zichzelf op de loop. Onder meer als hij zegt dat het simpelweg niet meer van deze tijd is om te streven naar gemeenschappelijke helden. Dat klinkt fatalistisch en ‘smal’, zeker voor een conservator van een historisch museum. Waarom is ‘deze tijd’ fundamenteel anders dan andere tijden? Dat is een merkwaardige uitspraak die eerder politiek dan historisch bepaald lijkt te zijn. 

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘Tijd voor een Vierde VN Wereld Anti Racisme Conferentie?’ van Barryl Biekman op Afromagazine, 15 juni 2020.

Foto 2: René Magritte. La trahison des images [Ceci n’est pas une pipe]), 1929. Collectie: LACMA.

Foto 3: The statue of Gandhi in 2004 (Johannesburg, Zuid-Afrika). Credits: András Osvát.

Over ‘Onzinkunst en Onzincultuur’. Begrijpt PVV Rotterdam wat het inhoudt als het zegt dat ‘goede kunst en cultuur zichzelf bedruipt’?

De PVV heeft één zetel in de Rotterdamse gemeenteraad die wordt ingenomen door Maurice Meeuwissen. De PVV Rotterdam heeft als standpunt, aldus Meeuwissen dat ‘goede kunst en cultuur zichzelf bedruipt’. Dat is een verdedigbaar standpunt dat door rechtse partijen als de VVD, PVV of FvD wordt ingenomen. Volgens deze partijen is dat van een andere orde dan subsidies of (belasting) rulings voor multinationals of banken. Hij gaat echter een stap te ver door subsidies voor kunst en cultuur ‘een grote schande’ te noemen. Want hiermee rekt hij zijn standpunt oneigenlijk op. Het is dan niet langer een beleidsonderwerp waarmee hij het niet eens is, maar dat hij als het ware buiten de orde plaatst. Dat behoort een lid van een democratische partij niet te doen.

Men kan zich alleen afvragen hoe deze rechtse partijen hun pleidooi voor de afschaffing of vermindering van overheidssubsidies voor kunst en cultuur denken te kunnen combineren met hun pleidooi voor nationale identiteit en de Nederlandse cultuur, taal en geschiedenis. Of monumentenzorg. Want het is het één of het ander, het kan niet allebei. Meeuwissen wijst met zijn standpunt uitingen van Nederlandse cultuur af die door Rotterdamse culturele instellingen worden beheerd en geprogrammeerd. Het lijkt er niet op dat hij zijn eigen tegenstrijdigheid ziet. Dat gebrek aan nuance en onderscheid is het meest opmerkelijke aan zijn standpunt.

Op z’n minst zou men verwachten dat een vertegenwoordiger van een rechtse partij als Meeuwissen zou pleiten tegen hedendaagse kunst dat een hobby van de linkse kerk heet te zijn in de ogen van de rechtse denkers (of hoe we ze moeten kwalificeren) en voor Nederlandse kunst die de grootsheid van de Nederlandse kunst, taal en geschiedenis onderschrijft. Nu laadt Meeuwissen de verdenking op zich ook tegen het behoud en de presentatie van kunstwerken te zijn die de Nederlandse identiteit en cultuur schragen. Is dat de ware bedoeling van zijn stoere stellingname of begrijpt Maurice Meeuwissen in de kern niet wat hij echt beweert?

Foto: Jan Weenix, Dode Zwaan (1716). Collectie Museum Boijmans-van Beuningen. Met toelichting ‘Dit stilleven is een bijzonder rijk en decoratief pronkstuk. Het hoofdmotief is de dode zwaan die aan één poot is opgehangen en waarvan één vleugel breed is uitgespreid. Op de gedecoreerde tuinvaas rechts zijn klassieke motieven te zien. De eigenaar kon met deze geschilderde buit zijn sociale status aangeven, want de jacht op deze grote vogels was een privilege. Rond 1700 was de Hollandse elite gewonnen voor de smaak van buitenlandse hoven, die op hun beurt de mogelijkheden van de Hollandse kunst hadden ontdekt. Toen de inmiddels 75-jarige Weenix dit reusachtige stilleven schilderde, had hij net een reeks van zulke jachtstillevens geleverd aan de keurvorst van de Palts, die in Düsseldorf resideerde. De techniek is typisch Hollands, maar het formaat doet denken aan kastelen elders, en het onderwerp aan macht.‘

Gelukkig is hedendaagse kunst niet zelfgenoegzaam. Wie weet dat?

M’n toevallig oog viel op een artikel over hedendaagse beeldende kunst, of liever gezegd de kloof tussen massa en elite van Willem Jan Hilderink voor Dagelijkse Standaard. De titel ‘Gelukkig is hedendaagse kunst niet belerend’ is ongelukkig. Die meent te zeggen dat het publiek zich niet de les laat lezen, maar da’s wat anders. Ik viel vooral over de volgende passage: ‘Wat pas echt wringt, wat echt vervreemdt, is de drang die kunstenaars voelen het klootjesvolk op te leiden, te confronteren, de maat te nemen, belachelijk te maken.’

Dit is een aanname die de auteur niet onderbouwt en die slechts voor 25% juist is. Het is klinkklare onzin dat kunstenaars de drang voelen om de burgers op te leiden, de maat te nemen of belachelijk te maken. Op hoeveel waarnemingen, uitspraken en kunstwerken baseert Hilderink dat? Het is wel juist dat kunstenaars de samenleving een spiegel voorhouden en burgers confronteren. Logisch, want da’s exact de functie van kunst.

Eigenlijk is het precies omgekeerd aan wat Hilderink suggereert. Niet de kunstenaars maken het klootjesvolk belachelijk, maar het klootjesvolk -daartoe aangevoerd door politici van de VVD, gevolgd door die van de PVV en alle andere politici rond het Binnenhof- maken kunst en kunstenaars belachelijk. Met een moeilijk woord wordt dat dédain genoemd. Ofwel, de minachting, de neerbuigendheid en het gebrek aan respect dat de kunstenaars van delen van de samenleving krijgen. Vaak ook nog eens met een trap na.

Het is ten dele waar dat de hedendaagse beeldende kunst het contact met de massa verloren heeft. Hoewel dat wel meevalt voor wie de bezoekcijfers van de kunstmusea ziet en daar langs een oneindig schuifelende grijze golf moet slalommen. Maar het is waar dat de experimentele, grensverleggende kunsten het relatief slecht doen. Dat geldt overigens voor alle disciplines, ook voor dans, film, literatuur, muziek of theater.

Is dat erg? Ja en nee. Het is nu eenmaal een wetmatigheid dat minder behaagzieke kunsten op minder waardering en begrip kunnen rekenen bij het brede publiek. Da’s iets van alle tijden. Pas als kunstenaars de kloof groter en onoverbrugbaarder maken dan nodig is, dan doen ze iets fundamenteel verkeerd. Eerder niet.

Hilderink laat ongenoemd dat musea met educatieve programma’s moeite doen om ‘moeilijke‘ kunst aan het publiek uit te leggen. Het is niet zo dat kunstenaars of musea vanuit een arrogante houding kunst ‘droppen‘. Zo heeft Wim T. Schippers voor Museum Boijmans meer dan 500 vragen per video beantwoord over z’n pindakaasvloer. Iets waarin Hilderink geen kunst kan zien omdat hij het niet begrijpt. Toch de juiste manier om het publiek bij kunst te betrekken die op het eerste gezicht afstoot, vreemd is en onbegrijpelijk lijkt.

Hilderink gaat ook voorbij aan al die beeldende kunstenaars die in wijken, bij manifestaties, op beurzen of in hun atelier tijdens atelierroutes moeite doen om hun kunst telkens weer uit te leggen aan een breed publiek. Kunstenaars die daar ondergemiddeld mee verdienen en doorgaans lange uren maken. En, niet iedereen hoeft geïnteresseerd te zijn in hedendaagse (beeldende) kunst. Zoals ook niet iedereen geïnteresseerd is in voetbal, schaatsen, Big Brother of Dave Roelvink. Ook voor mij nu bekend door Hans Beerekamp. Laat dat zo blijven in de pluriforme Nederlandse samenleving. Gespeeld onbegrip over zowel het een als het ander is ongepast.

Kunstwereld moet leren kritisch te worden op het koningspaar

‘Kunnen we niet breken met dat oneindige gedweep van het moment, die amechtige idolatrie die nu gaande is rondom het koningspaar, met name in de kunstwereld. Alsof ZIJ ons gaan redden, de culturele hoeders van het eerste en laatste uur, met hart voor de kunst van hun eigen generatie.’ Aldus Domeniek Ruyters in een opinieartikel in kunsttijdschrift Metropolis M naar aanleiding van de selectie van de kunstenaars Femmy Otten, Rineke Dijkstra en Iris van Dongen om een staatsieportret van koning Willem-Alexander te maken.

Ruyters vraagt zich af waarom de Nederlandse kunstwereld zo kortademig het koningspaar verafgoodt. Dat doet het op zo’n manier dat die kunstwereld in de jacht om de gunst er alleen maar uitgeput van raakt. En er uiteindelijk bloednerveus en onzeker van wordt of die jacht wel uitbetaalt. Breken met die jacht op de gunst is gewenst voor de psychische hygiëne van de kunstwereld. Het moet niet dweepziek tegen de macht aankruipen en zich er door in laten kapselen, maar die macht ter discussie stellen. Niet verbitterd en chagrijnig, maar fair en vol verbeelding. Dat vraagt afstand. Want door zich over te leveren aan de macht verraden de kunstenaars hun eigen kunst. Die vrij moet zijn om alles ter discussie te kunnen stellen. Daarbij helpt afhankelijkheid niet.

Natuurlijk weet iedereen dat er een spel gespeeld wordt dat niet serieus genomen moet worden. Als Maxima wordt gevraagd een tentoonstelling in een museum te openen of een voorstelling bij te wonen, dan gebeurt dat omdat het extra publiciteit oplevert. Gelijk oversteken is de deal. Dieper dan dat gaat het niet. De rol van prins Constatijn in de Raad van Toezicht van het Stedelijk Museum is al serieuzer omdat het inhoudelijker is. En op de achtergrond speelt, zonder dat de Oranje uiterlijke schijn de dynamiek van de kunst verdringt.

Prinses Beatrix en prins Claus probeerden ook ooit kunstenaars voor zich te winnen. Schrijvers, componisten, regisseurs, schilders en uitvoerende kunstenaars lieten zich op Drakensteyn graag fêteren door de macht. Met dure drank. In een spel dat zegt ‘m’n autonomie geef ik toch niet prijs‘. Maar die culturele avonden hadden iets innemends door de poging om met elkaar te proberen de tijdgeest te pakken. Het pleit voor Beatrix en Claus dat ze het debat aangingen. Het was tweerichtingsverkeer waar de huidige relatie tussen koningspaar en kunstwereld eenrichtingsverkeer is. En oppervlakkig. Van boven naar beneden. Behalve enkele kunstenaars die een opdracht krijgen en de gebruikelijke kunstbobo’s die een Oranje sjaal aantrekken zoals een courtisane een roos in haar haar stopt heeft de kunst niks te winnen bij afhankelijkheid van de macht. Bij staatskunst.

Foto: Rineke Dijkstra, Staatsieportret van koning Willem-Alexander, mei 2013. Credits: RVD.

Donna Summer leeft voort in een liefdevolle persiflage uit 1974-75

De Amerikaanse zangeres Donna Summer (1948-2012) is aan kanker overleden. De koningin van de disco scoorde hits in de jaren ’70. De toentertijd in Duitsland wonende Summer had succes in Nederland. Nummers als The Hostage werden niet in de VS uitgebracht. Ze playbackte het in Van Oekel’s Discohoek dat in het seizoen 1974-1975 werd uitgezonden. Ze vond het optreden aangenamer dan haar platenmaatschappij.

Regisseur Wim T. Schippers belt snerpend op om zijn lidmaatschap op de VPRO op te zeggen. Of dat een vooraankondiging is van zijn verslechterde relatie met de omroep is de vraag. Acteur Dolf Brouwers in de rol van Sjef van Oekel is zichtbaar onder de indruk van Summer. Assistent-boekhouder Evert van der Pik neemt wat meer afstand achter zijn bureau. Mevrouw, er is geloof ik telefoon voor u, zegt-ie. De lijn is getrokken.

Hoewel het optreden van Donna Summer was bedoeld als persiflage op de lopende band werk van het populaire Toppop is het beeld van een jonge en levenslustige Summer dat blijft. De spot en de overdrijving vallen weg in de strijd tussen echt en onecht. Na bijna 40 jaar vervaagt dat verschil. Voor velen was dit optreden de eerste, en lange tijd de laatste kennismaking met Donna Summer. Ook voor mij. Tot vandaag.