Groene: Voorzitter Toetsingscommissie Ontzamelen schond regels

Update 30 oktober 2014: In de commissie zorg, onderwijs, cultuur en sport van de Rotterdamse raad zat vandaag enig venijn in de staart. Ruud van der Velden van de Partij van de Dieren stelde wethouder Adriaan Visser vragen over de voorzitter van de gemeentelijke toetsingscommissie ontzamelen Jan Laan. Hoe had-ie ooit benoemd kunnen worden? Het zat Van der Velden niet lekker. En Visser evenmin. Uit Vissers antwoorden bleek Laan gesolliciteerd te hebben in juni en al per juli benoemd te zijn. Snel. Echter met de restrictie dat Laan niet een beslissende stem heeft als voorzitter. Dus ondanks zijn benoeming bestaat het besef dat Laan een vlekje heeft. Toch wordt-ie benoemd. Zoals het er nu naar uitziet wordt 19% van de collectie van het Wereldmuseum in een eerste tranche ter beoordeling aan de toetsingscommissie voorgelegd. Zo’n 19.000 objecten. Van der Velden vroeg Visser hoe Jan Laan die de fout in is gegaan als voorzitter van de Raad van Toezicht van museumgoudA bij de verkoop van The Schoolboys en de ethische code van de ICOM en de LAMO die de NMV hanteert heeft geschoffeerd als voorzitter van een toetsingscommissie kon worden benoemd. Een vraag waarop geen antwoord mogelijk is en die Visser uit de weg ging. Culturele Maastunnelvisie?

Sjors van Beek pakt in De Groene grandioos uit met een vervolgartikel over het Wereldmuseum. Zie hier zijn voorgeschiedenis. Directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum krijgt al geruime tijd kritiek wegens zijn plannen om delen van de collectie af te stoten zonder dat de gangbare regels gevolgd zouden worden. Onder leiding van de vorige Rotterdamse cultuurwethouder Antoinette Laan en onder maatschappelijke druk is in samenwerking met de raad in januari 2014 de procedure voor het ontzamelbeleid van musea aangescherpt.

Van Beek signaleert dat de 78-jarige Jan Laan voorzitter is van de Toetsingscommissie Ontzamelen die bekijkt of de plannen van de Rotterdamse musea nu wel volgens de regels verlopen eerder in zijn functie als voorzitter van de Raad van Toezicht van Museum Gouda in conflict kwam met die afstotingsregels. Van Beek: ‘Bij die verkoop werd de zogeheten LAMO-richtlijn (Leidraad Afstoting Museale Objecten) doelbewust aan de kant geschoven om het Goudse museum van een faillissement te redden.’ Dat wordt door het Goudse college en museumdirecteur Gerard de Kleijn als waar beweerd. Maar daarmee is het nog niet waar. Omstandigheden wijzen op andere redenen dan financiële voor de verkoop van schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas. Naast een klein tekort gaat dat over het verleden, het belang van religie en de gesloten bestuurlijke cultuur.

Over de Raad van Toezicht van Museum Gouda (toen nog: museumgoudA) merkte ik in 2011 op: ‘Toegepast op museumgoudA is de slotsom dat een niet goed functionerende museumdirecteur die regels overtrad begeleid wordt door een onvoldoende opererende RvT. Tot op de dag van vandaag. Maar wat moet de consequentie zijn? Het slecht functioneren van de RvT is een bijkomend probleem dat tot nu toe in de kwestie rond de verkoop van The Schoolboys onder de publicitaire radar is gebleven. Da’s onterecht omdat een RvT een positieve rol had kunnen spelen en de directeur van museumgoudA voor foute stappen had moeten behoeden. Het geeft aan dat een RvT in de Nederlandse verhoudingen ondergeschikt is. Toch is dat slechts ten dele waar. Zo was in de procedure rond de benoeming van de huidige museumdirecteur Gerard de Kleijn RvT-voorzitter Jan Laan leidend. Laatstgenoemde heeft een dubbele verantwoordelijkheid op zich geladen. Omdat zowel bij de werving en selectie van als de controle op het beleid van de museumdirecteur in Gouda ogenschijnlijk fouten zijn gemaakt dringt de vraag zich op wie er toezicht heeft op de RvT. Het antwoord is kort: niemand. En in de publiciteit legt deze RvT-voorzitter geen verantwoording af. Het ontbreken van een controlerend mechanisme bij een RvT is een merkwaardige weeffout bij geprivatiseerde instellingen.‘

Nu drie jaar later Jan Laan in zijn capaciteit als voorzitter van de RvT van Museum Gouda door Van Beek om verantwoording wordt gevraagd is het antwoord van Jan Laan afwijzend: ‘En ik wil ook niet dat u hier nu een groot verhaal over maakt. Ik wil uitdrukkelijk stipuleren dat de Goudse geschiedenis los blijft van wat ik nu in Rotterdam doe!’. Alsof hij dit feit uit de publiciteit kan houden door dit een journalist toe te bijten. Dit toont akelig regentesk. Jan Laan vergeet dat hij er in 2011 zelf een groot verhaal van heeft gemaakt door niet volgens de regels te handelen, zodat Museum Gouda de hele museumsector over zich heen kreeg en op het nippertje niet uit het museumregister gegooid werd. Waarom wil Laan in het openbaar geen verantwoording afleggen? Het geeft ook te denken over het openbaar bestuur in Rotterdam dat het college nou juist iemand met deze beladen episode als achtergrond benoemt tot voorzitter van de Toetsingscommissie Ontzamelen.

Foto: Pieter Meiners, Landweggetje. Arntzenius-collectie van Museum Gouda.

Reden verkoop The Schoolboys door museumgoudA is niet financieel

Pas als alle neuzen de verkeerde richting opstaan ontstaat een exploderende kernreactor, een overstroming of de verkoop van een waardevol schilderij uit het openbaar kunstbezit. Een ramp ontstaat nooit toevallig door een verkeerde actie, maar door een samenloop van omstandigheden. Het vastzittende ventiel, de openstaande sluisdeur of eigenzinnige burgemeesters kunnen echter wel hoofdoorzaak zijn. Het handelen van bestuurlijk en museaal Gouda toont aan waarom er een ramp wordt aangekondigd. Het was onvermijdelijk.

Op 30 mei 2011 zegt directeur van museumgoudA Gerard de Kleijn in een persbericht dat-ie The Schoolboys van Marlene Dumas bij Christie’s laat veilen. Hij beweert op een opbrengst van 800.000 euro te rekenen. De Kleijn motiveert dat door ontbrekende financiële middelen: ‘Met de opbrengst van de veiling financiert het museum de restauratie van eeuwenoude altaarstukken, inrichtingskosten van het museum tot stadsmuseum en algemeen collectiebeheer.’  Volgens de LAMO-richtlijnen mogen opbrengsten uit verkoop slechts beperkt worden besteed, zeker niet voor inrichtingskosten of collectiebeheer. De uit Zuid-Afrika afkomstige Marlene Dumas is een van de meest gezaghebbende en succesvolle Nederlandse kunstenaars.

De Kleijn is geen kunsthistoricus noch heeft enige praktische museale ervaring als-ie per oktober 2010 door de Raad van Toezicht (RvT) wordt benoemd. Hij is van huis uit onderwijssocioloog en vervulde allerlei ambtelijk-bestuurlijke functies. Onder meer als gemeentesecretaris van Amersfoort en directeur van Amersfoort-in-C, een koepel waaronder vier museale instellingen vallen. De Kleijn is sinds juli 2010 voorzitter van de Amsterdamse Kunstraad. Daar werkt-ie nauw samen met PvdA-wethouder Carolien Gehrels.

Voorzitter Jan Laan van de RvT heeft evenmin museale ervaring en trekt in 2010 bij de benoemingsprocedure het initiatief naar zich toe. Museummedewerkers en andere leden van de RvT zoals erfgoedspecialist Charlotte van Rappard-Boon worden door Laan op afstand gezet. Laans sporen liggen eveneens in het ambtelijk-bestuurlijke vlak als wethouder van Rotterdam en burgemeester van Nieuwegein. Hij is een PvdA-politicus. Laan passeert andere kandidaten en komt bij Gerard de Kleijn uit.

MuseumgoudA is sinds 2006 verzelfstandigd. In haar programma OptimaForma boekt Gouda de verzelfstandiging als bezuiniging in. Iedere directeur die daar instapt wordt opgezadeld met een tekort op de exploitatie. Gouda blijft eigenaar van collectie en gebouwen en draagt het leeuwendeel in de exploitatie bij. Gouda kan druk uitoefenen wanneer het dat wenst. Een onafhankelijke opstelling, kennis van zaken en steun binnen de museumsector en politieke handigheid van de museumdirecteur bepalen het succes van die druk.

Burgemeester is de PvdA-politicus Wim Cornelis. Hij treedt in juli 2012 vervroegd terug omdat-ie in opspraak is gekomen over zijn 16 reizen naar zijn Ghanese vakantiewoning waarvoor-ie vaak de vlucht en soms de hotelkosten declareerde. Hij is vaak afwezig als er problemen met jongeren spelen en ook op die aanpak komt kritiek. De Goudse raad wijst een onafhankelijk onderzoek naar het functioneren van Cornelis af.

In Gouda spelen religie en de kerk een grote rol. Maar als vanouds is Gouda ook een stad van vrijdenkers, zoals Coornhert. MuseumgoudA ligt in de schaduw van de immense Sint-Jan. Sinds 1990 halen de drie christelijke partijen gemiddeld 9 van de 35 raadszetels. De PvdA is de grootste partij. Ooit was Gouda een belangrijke Hollandse stad, maar nu behoort het landelijk maar net tot de 50 belangrijkste steden.

Tegen de achtergrond van het verleden, het belang van religie, de gesloten bestuurlijke cultuur en een klein tekort moet de verkoop van The Schoolboys begrepen worden. Vrijzinnigheid die Ranti Tjan, de voorganger van De Kleijn het museum binnenbrengt wordt niet begrepen. Sommigen beweren dat het tot blinde haat van het stadhuis tegen hedendaagse kunst en Tjan leidt. Wat in de beleving van de bestuurders verergerd wordt doordat Tjan als eerste directeur van een verzelfstandigd museum een onafhankelijke koers kan voeren.

Dan komt 30 mei 2011 en kondigt Gerard de Kleijn de verkoop van het meest iconische werk uit de collectie hedendaagse kunst aan: The Schoolboys. Rekensommen maken duidelijk dat de verkoop niet dient om een faillissement te vermijden. Want dan koopt men geen werk van Weissenbruch voor 109.000 euro of besteedt het geld aan inrichtingskosten, restauratie of beheer. Bij een dreigend faillissement worden schuldeisers betaald. De verkoop is het gevolg van een verzoek uit het stadhuis. Ondanks de opdracht aan het museum om hedendaagse kunst te verzamelen. Da’s gemeentebeleid sinds 1976. Het college breekt bewust die traditie.

Foto: Collage ‘kantkleedje‘ uit de serie ‘Rendas’ van de Nederlands-Portugese Isabel Ferrand die in museumgoudA in 2008 een tentoonstelling had. Opgenomen in de collectie hedendaagse kunst van museumgoudA.

NMV zet museumgoudA vanwege handelswijze niet uit vereniging

Op een ALV is museumgoudA vandaag niet uit de Nederlandse Museumvereniging (NMV) gezet. Het betuigde spijt en werd daarom slechts berispt. In een voorstel van directeur Benno Tempel van het Haags Gemeentemuseum dat was ondersteund door Museum Boijmans van Beuningen en Centraal Museum werden afstotingsregels aangescherpt en zullen sancties worden geformuleerd. Het werd bij acclamatie aangenomen.

Op een extra ALV van 7 september keurde een meerderheid de handelswijze af van museumgoudA bij de verkoop van het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas. Leden betreurden vooral dat het schilderij niet was aangeboden aan andere Nederlandse musea, zodat het voor Nederland behouden had kunnen blijven. Hiermee schond het museum de Leidraad voor Afstoting van Museale Collecties (Lamo). In het openbaar betuigde directeur Gerard de Kleijn van museumgoudA toen geen spijt. Da’s nu onder druk gewijzigd.

De directeur heeft onhandig geopereerd, slecht gecommuniceerd en inschattingsfouten gemaakt. Wat hem door de museumsector het meest kwalijk wordt genomen is dat-ie niet solidair is geweest. De Kleijn dacht zijn problemen op te kunnen lossen zonder dat dit de sector zou verzwakken. Maar door zijn handelswijze verzwakte De Kleijn de museumsector die door aangekondigde bezuinigingen toch al zo onder druk staat.

Op kamervragen van SP-er Van Dijk over Lamo, ethische code en Wereldmuseum antwoordde staatssecretaris van cultuur Zijlstra op 8 september: Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. Ik doe dat als het gaat om de rijkscollectie waarvoor ik verantwoordelijk ben. De Raad voor Cultuur ondersteunde onlangs de beleidslijn van de staatssecretaris.

Indirect keurde Zijlstra toen de handelswijze van zowel gemeente Gouda als museumgoudA af. De gemeente had het museum nooit mogen dwingen de gedragsregels van de museumsector te overtreden en het museum had zich nooit in die positie moeten laten dwingen. De Kleijn maakte het er niet beter op door geen overleg met de sector te zoeken en te denken dat-ie het in zijn eentje kon klaren. Dat museumgoudA nu niet uit de NMV wordt gezet is geen rechtvaardiging van een handelswijze, maar blijk van mededogen en pragmatisme.

Foto: Werk van Lily van der Stokker, ‘Kalm nou maar alles komt goed‘, museumgoudA; 2007

Zijlstra verwerpt uitverkoop kunst door Gouda en museumgoudA

MuseumgoudA levert al lange tijd meer vragen dan antwoorden op. Afgelopen week beantwoordde staatssecretaris Zijlstra vragen van PvdA-kamerlid Klijnsma over de verkoop van The Schoolboys van Marlene Dumas. Eerder al stelde SP-er Van Dijk vragen over het Wereldmuseum die ook over ontzamelen door musea gingen. In de Goudse gemeenteraad was het SP’er Van Alphen die antwoord kreeg van wethouder Bergman.

Zijlstra stelt in zijn antwoord: Ik verwacht dat museale instellingen onder de huidige economische omstandigheden zullen worden uitgedaagd om creatieve plannen te ontwikkelen waardoor zij minder afhankelijk worden van overheidssubsidies. Met u ben ik van mening dat ons kunst- en cultuurbezit niet in de uitverkoop thuishoort. De staatssecretaris herhaalt in andere woorden zijn opvatting die ook al in zijn antwoord aan Van Dijk was te vinden: Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. 

Portefeuillehouder Bergman stelt in haar antwoord dat museumgoudA vooraf toestemming gevraagd heeft aan het college om het schilderij af te mogen stoten. Gouda doet dus precies wat Zijlstra aan gemeenten vraagt niet te doen en hij daarom veroordeelt. Het brengt namelijk een museum in een positie die ertoe dwingt de ethische code van de erfgoed- en museumsector om economische redenen te overtreden.

Tevens schetst Daphne Bergman de mogelijkheden waaronder The Schoolboys verkocht had kunnen worden aan een derde partij. Opvallend ontbreekt in haar opsomming de optie dat museumgoudA zelf benaderd is door een derde partij. Zij blijft ook onduidelijk over de periode waarnaar ze verwijst. Da’s relevant omdat het duidelijkheid kan geven over het tijdstip waarop museumgoudA bindende afspraken met Christie’s maakte. Daarna kon museumgoudA immers niet meer ontvankelijk zijn voor aanbiedingen. Maar hoeveel tijd was er dan voor de bieders? Marlene Dumas en haar galeriehouder Paul Andriesse beweren dat zij nooit benaderd zijn en evenmin wisten dat The Schoolboys op enig moment te koop zou worden aangeboden.

Bergman probeert de pijn van de ethische commissie van de NMV te verzachten. Maar het advies van de commissie blijft onherroepelijk: De handelwijze van het Museum is in het onderhavige geval op belangrijke punten niet in overeenstemming met geldende regels en ethische uitgangspunten (LAMO en Code). De hierboven opgesomde tekortkomingen van het Museum zijn niet te rechtvaardigen onder de door de directie ter verantwoording aangevoerde (voornamelijk financieel-economische) omstandigheden. In zijn antwoorden aan Jetta Klijnsma en Jasper van Dijk bevestigt Halbe Zijlstra dit uitgangspunt.

De antwoorden zijn ongelijksoortig. Zijlstra wijst het ontzamelen door musea krachtig af. Verder oordeelt-ie dat gemeenten een museum niet in de positie moeten brengen dat het gedragsregels moet overtreden. Als verantwoordelijk bewindspersoon kan hij het beleid vormgeven. Wethouder Bergman verkeert niet in deze positie. Verder worden haar door de raad vragen gesteld over het handelen van een museumdirecteur die op afstand staat. Zij geeft een verslag uit de tweede hand waar de staatssecretaris direct voor zichzelf kan spreken. Dat gebrek aan directheid en duidelijkheid kleurt haar antwoord.

Foto: MuseumgoudA, 2006. Libia Castro & Ólafur Ólafsson, Tua patria non existat (Je land bestaat niet); verf op zandsteen (monument) – Tijdelijke installatie

MuseumgoudA kiest voor politiek conservatisme

Voormalig directeur collecties van het Rijksmuseum Jan Piet Filedt Kok veroordeelt in een ingezonden brief van 17 september in de NRC de verkoop door museumgoudA van The Schoolboys. Hij schrijft:
‘(..) Marlene Dumas’ schilderij The Schoolboys (1987) paste uitstekend in de collectie van museumgoudA. Het vormde het hoogtepunt van de verzameling hedendaagse kunst en werd vrijwel steeds tentoongesteld. (..)
De aankoop van het schilderij in 1988 vormde de bekroning van het in de laatste decennia van de vorige eeuw gevoerde beleid om door vrouwelijke kunstenaars vervaardigde kunst bijeen te brengen. Onder de directie van Josine de Bruyn Kops (1940-1987) en haar opvolgers is op dit gebied een gevarieerde en fraaie verzameling hedendaagse kunst bijeengebracht. Ook die dreigt met andere onderdelen van de collectie door het museum verkocht te worden. Waar het een nieuw aangestelde museumdirecteur vrij staat, in overleg met staf en gemeente, het verwervingsbeleid aan te passen of te veranderen, gaat het niet aan om in één keer veertig jaar verzamelgeschiedenis van het museum uit te wissen.(..) Nog dramatischer zou het zijn als de resterende verzameling moderne kunst van het MuseumgoudA zou worden verkocht. 

Dit laatste gevaar lijkt voorlopig afgewend. In een open brief van 15 september aan voorzitter Hans Kamps van de Nederlandse Museumvereniging stelt directeur Gerard de Kleijn van museumgouda: Wij zullen eerst het deelcollectieplan hedendaagse kunst actualiseren, alvorens tot afstoting over te gaan; conform de LAMO. Maar zijn woorden kunnen ook opgevat worden dat-ie de afstoting van de hedendaagse kunst voorbereidt. Dan is alleen de actualisering volgens de Lamo.

De afweging van Filedt Kok komt overeen met wat hier over de verkoop (zie Tagwolk bij museumgoudA) sinds de aankondiging van de verkoop in mei 2011 is beweerd. Gezien de manier van redeneren, of liever gezegd het gebrek eraan, van zowel museumdirecteur De Kleijn, het Goudse openbaar bestuur als de politieke partijen moet gevreesd worden dat inhoudelijk-museale argumenten tegenwoordig niet meer zwaar tellen.

Opvallend is dat twee soorten conservatisme elkaar kruisen. Het politieke conservatisme (=restauratie) van De Kleijn en het museale conservatisme (=behoud) van Filedt Kok. Waarbij De Kleijn namens anderen spreekt. Zeg maar zich louter instrumenteel opstelt. Deze dienende opstelling is aanvaardbaar voor de politiek, maar diskwalificeert hem als gesprekspartner voor de museumsector. We zien twee soorten behoudzucht waarbij vakmatigheid het verliest van een nieuwerwetse traditie die terugspringt naar het verleden, het heden uitwist en uiteindelijk nergens voor staat.

Een andere ingezonden briefschrijver Johan Galjaard uit Amersfoort neemt het op voor De Kleijn en legt de schuld bij de gemeente Gouda. Daarmee ben ik het eens zoals ik hier beredeneerde. Indirect onderstreept Galjaard echter ook dat De Kleijn zich heeft laten gebruiken en onvoldoende voor zijn museum is gaan staan.

Galjaard laat zich leiden door persberichten van museumgoudA die stellen dat er een groot tekort was. Maar er is geen enkele logica in de bewering van museumgoudA dat het al vijf jaar een schuld van 1,2 miljoen euro zou hebben. In het beleidsplan ‘Tussen hemel en aarde’ noemt De Kleijn trouwens een incidenteel tekort van 700.000 euro. Maar dat wordt evenmin met harde feiten onderbouwd. De Kleijn overtuigt niet als-ie beweert de Dumas te hebben moeten verkopen om tekorten weg te werken. Hij maakt het nergens aannemelijk.

In een persbericht van 30 juni stelt museumgoudA dat de netto veilingopbrengst van The Schoolboys bij Christie’s Londen van 950.000 euro wordt besteed aan:
-de aankoop voor 109.000 euro Weissenbruch: ‘Molen bij Noorden’ bij Christie’s Amsterdam
-restauratie van 16e eeuwse altaarstukken
-onderhoud collectie Gouds plateel en gevelstenen
-verbouwing interne ruimtes tot (open) depot ten behoeve van collectiebehoud
-risicoreserve

In de Nieuwsbrief September 2011 heeft museumgoudA inmiddels de opbrengst met 40.000 euro verhoogd tot 990.000 euro. Ook deze nieuwe opbrengst van 990.000 euro is kleiner dan een tekort van 1,2 miljoen euro. Maar toch kunnen van dat negatieve vermogen van 130.000 euro (1,2 ml- 0,99 ml) een Weissenbruch van 109.000 euro, restauratie van altaarstukken, onderhoud plateel en gevelstenen, interne verbouwingen en risicoreserve bekostigd worden. Gecompliceerd door een niet te volgen redenering over een legaat en de conclusie: Dus de aankoop van de Weissenbruch heeft ons niet in financiële problemen gebracht. Het is net andersom. Volgens De Kleijn verkleint dus een aankoop van 109.000 euro de financiële problemen van een museum dat zegt het financieel moeilijk te hebben.

Kunt u het nog volgen? MuseumgoudA bij monde van De Kleijn geeft geen consistente uitleg over vermeende tekorten en brengt steeds wisselende cijfers naar buiten. Dat is op zijn minst merkwaardig en opmerkzaam. Volgens de accountantsverklaringen van 5 jaar geleden was het negatieve eigen vermogen, zeg: tekort van museumgoudA in 2006 trouwens 100.000 euro. Volledig in lijn met eerdere jaarrekeningen.

Anders gezegd, de tekorten bestaan, maar zijn kleiner dan door De Kleijn gesuggereerd wordt. Waarom hij dat doet blijft gissen. Een onafhankelijk onderzoek dat het Goudse college en museumgoudA tegen het licht houdt kan duidelijkheid bieden. De onregelmatigheden van museumgoudA bezorgen de museumsector een te slechte naam. Hamvraag is of het politieke conservatisme waarvoor museumgoudA zegt te moeten kiezen wel zo onvermijdelijk is als het zelf beweert. Mogelijk is zo’n onderzoekscommissie iets voor Jan Piet Filedt Kok.

Foto 1: Jan Hendrik Weissenbruch, Zomerdag, Collectie Rijksmuseum

Foto 2: Jan Hendrik Weissenbruch, Molen bij Noorden, recente aankoop museumgoudA

Foto 3: Jan Hendrik Weissenbruch, Te Noorden bij Nieuwkoop, Dordrechts Museum, bruikleen RCE

Foto 4: Jan Hendrik Weissenbruch, Ophaalbrug te Noorden, Collectie Rijksmuseum; aquarel

Halbe Zijlstra keurt verkoop The Schoolboys door museumgoudA af

Verkoop van The Schoolboys van Marlene Dumas door museumgoudA is afgekeurd op een extra ledenvergadering op 7 september van de Nederlandse Museumvereniging (NMV). Voorzitter Hans Kamps stelt: De leden zijn principieel van mening dat een museum nooit collectiestukken mag verkopen om haar financiële nood te lenigen. Zeker in deze tijd van bezuinigingen, waarin musea onder druk  staan, is het belangrijk dit principe te onderstrepen. 

Dit cultuurpolitieke argument speelt in heel Europa. In haar kamervragen aan staatssecretaris Zijlstra van OCW vraagt PvdA-woordvoerder Cultuur Jetta Klijnsma of de gemeenteraad Gouda besloten heeft tot verkoop van het werk van Dumas: Is de collectie van het betreffende museum eigendom van de gemeente Gouda? Zo ja, heeft de gemeenteraad besloten tot de verkoop van het werk van Dumas? De vraag impliceert dat de afweging nooit verder is gekomen dan het college waar de PvdA de grootste partij is in een gemeente met de PvdA-burgemeester Cornelis. Die zich naar verluidt afgelopen jaren actief beziggehouden heeft met museumgoudA. Hij kondigde overigens eind juni zijn vervroegde afscheid per medio 2012 aan.

De vragen van mw. Klijnsma lijken op zijn minst te wijzen op een accentverschil tussen landelijke en lokale cultuurpolitiek. De oppositiepartijen PvdA, GroenLinks, D66 en SP ageren op landelijk niveau tegen het korten van de cultuurbegroting zoals onlangs bleek op de manifestatie op het binnenplein van museum Boijmans. Maar op lokaal niveau volgen dezelfde partijen een andere koers. Zoals in Gouda waar museumgouda met 25% bovengemiddeld wordt gekort door een college met PvdA, de VVD, het CDA, D66 en GroenLinks.

Indirect mengt staatssecretaris Zijlstra zich in de discussie met zijn beantwoording van de kamervragen van SP’er Jasper van Dijk over het Wereldmuseum. Directeur Stanley Bremer heeft geopperd zijn Afrika-collectie te verkopen om tot een Azië-museum te komen. Hij kreeg hierop volop kritiek. In een commentaar op de dreigende schorsing van museumgoudA heeft Bremer gesuggereerd de Nederlandse Museumvereniging (NMV) te verlaten omdat de voorwaarden van afstoting te streng zouden zijn.

Met name vraag 4 van Van Dijk over de beweegredenen van Bremer is relevant: Is dit plan in overeenstemming met de ethische code van de musea, de LAMO (Leidraad voor afstoten van Museale Objecten)? Zo ja, worden de objecten in eerste instantie voor (bijna) niets aan andere musea aangeboden en komt de opbrengst ten goede van de collectie? Zo nee, wat gaat u hiertegen ondernemen?

Zijlstra antwoordt hierop: De ethische ICOM-code en de LAMO zijn instrumenten van zelfregulering, waaraan musea als beheerders van collecties zich gebonden achten en die zij zelf onderhouden. Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. Ik doe dat als het gaat om de rijkscollectie waarvoor ik verantwoordelijk ben. De beoordeling van de vraag of een voorstel van het Wereldmuseum binnen deze codes past ligt bij de Gemeente Rotterdam. Er is contact met de Gemeente Rotterdam. Rotterdam geeft aan nog geen concrete voorstellen ter besluitvorming te hebben ontvangen. 

De volgende zinsnede is een bevestiging van de gedragscode: Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. Zijlstra wijst indirect gemeente Gouda terecht. Het had museumgoudA nooit in de positie moeten brengen waarin het tot het besluit kwam om een topwerk te verkopen. Hopelijk geeft dit antwoord van de staatssecretaris en de opstelling van de NMV tegen verkoop uit budgettaire redenen weifelende museumdirecteuren voortaan wat zelfvertrouwen en een steun in de rug. Tegenover de politiek die met dubbele tong spreekt.

Foto: Vaste opstelling Wereldmuseum, Rotterdam

Marlene Dumas valt museumgoudA aan vanwege verkoop The Schoolboys

De zomervakantie is voorbij en het culturele seizoen is geopend. De bekendste en in het buitenland meest gewaardeerde Nederlands-Zuid-Afrikaanse kunstenares Marlene Dumas opent in De Volkskrant frontaal de aanval op museumdirecteur Gerard de Kleijn van museumgoudA. Dit naar aanleiding van zijn onderhandse verkoop via Christie’s van haar werk The Schoolboys in mei 2011 en de veiling op 28 juni. Het werk verdween naar het buitenland.

Dit blog heeft vanaf eind mei beredeneerd dat de verkoop onnodig was, onzorgvuldig werd uitgevoerd en het verkeerde signaal aan politiek, kunst- en museumwereld gaf. Tot vandaag was dit blog de enige mediabron die aan de verkoop afgelopen maanden kritisch aandacht besteedde. Op 30 mei met MuseumgoudA verkoopt eigen identiteit, op 21 juni met Pakt museumgoudA verkoop ‘The Schoolboys’ handig aan? op 28 juni met ‘The Schoolboys’ brengt ruim €1.200.000 op en op 7 juli met Ter Borg gaat niet tot de bodem over museumgoudA. 

Gerard de Kleijn wordt door Dumas en haar galeriehouder Paul Andriesse een gebrek aan professionaliteit verweten. Ze begrijpen niet dat het werk buiten hun medeweten aan Christie’s werd aangeboden. Kunstenaar en galerist stellen dat The Schoolboys voor Nederland behouden had kunnen blijven als ze ingeschakeld waren bij het zoeken naar een koper. Want ze hebben goede contacten met verzamelaars. Kunsthandelaar en oud-museumdirecteur Wim van Krimpen werd weliswaar benaderd door De Kleijn om een koper te zoeken, maar zijn actie kan niet anders dan bescheiden en onvolledig worden beschouwd. Dumas en Andriesse werden door Van Krimpen niet benaderd.

Komende woensdag komt de Nederlandse Museumvereniging (NMV) bijeen in een extra ledenvergadering om zich te beraden over deze kwestie. De betrekkelijke buitenstaander De Kleijn heeft de ethische code van de museumwereld geschonden en door zijn verkoop de voorwaarden voor museumaankopen onder druk gezet en verslechterd. Eerdere pogingen om museumgoudA en directeur De Kleijn aan te spreken strandden op diens schouderophalen. Nu lijken de tegenkrachten beter georganiseerd om De Kleijn terecht te wijzen met de ultieme sanctie dat museumgoudA uit de NMV wordt gestoten.

Op een detail ben ik het overigens oneens met Paul Andriesse. Hij zegt De Kleijn kent niet de waarde van kunst, alleen de prijs. Het is een uiting van de nieuwe openlijke geestelijke armoede in Nederland. Ik ben het met Andriesse eens dat De Kleijn de waarde van kunst niet kent en een uiting is van de nieuwe openlijke geestelijke armoede. Maar ik bestrijd dat De Kleijn de prijs van kunst kent.

Er hebben naar mijn idee bij de verkoop en de vaststelling van het garantiebedrag te veel onvolkomenheden onder verantwoordelijkheid van De Kleijn plaatsgevonden. Zo bestaan er over de precieze samenstelling van het verkoopbedrag nog steeds onduidelijkheden. Iemand die de prijs van kunst kent handelt handiger. Er zat meer in. Da’s niet de hoofdzaak, maar wellicht kunnen de NMV of de controller van de gemeente Gouda via een onderzoek het feitenrelaas van de verkoop reconstrueren.

Foto: Shunji Hori in museumgoudA. Tentoonstelling Nederland 1. 2006. Tentoonstellingsproject in museumgoudA naar aanleiding van de vele bespiegelingen in diverse media omtrent de veranderende tijdsgeest in Nederland.

Ter Borg gaat niet tot de bodem over museumgoudA

De aanhef is veelbelovend en bevat de meest gekruide uitspraak van het hele stuk. Namelijk dat de verkoop van The Schoolboys door directeur Gerard de Kleijn geen voorbeeld van goed cultureel ondernemerschap is. Het blijkt een citaat van conservator moderne kunst Hans Vogels te zijn. Personeelsleden die zich uitspreken zijn kwetsbaar en daarom zitten er nadelen aan ze sprekend op te voeren. Hun positie geeft de grenzen van hun woorden aan. Journaliste Lucette ter Borg lijkt daar ongewild in mee te zijn gezogen.

In de NRC doet Ter Borg een poging tot analyse hoe het gaat met museumgoudA. Ze komt in een sfeervol stuk een heel eind, maar blijft steken in de journalistieke code van hoor en wederhoor. Dat enerzijds-anderzijds laat de journalist wegkomen zonder een positie in te nemen. Het stuk van Ter Borg zegt uiteindelijk meer over het falen van de gevestigde journalistiek dan over museumgoudA.

Er valt op verschillende manieren antwoord te geven op zo’n gemiste kans. Door de gaten in het betoog aan te vullen, de tegenstrijdigheden naar voren te halen of aan te tonen dat het een verkeerd kader kiest voor de thematiek. Laat ik proberen het alle drie te doen. Omdat het te veel om op te noemen is stip ik alleen de hoofdlijnen aan.

Een gat dat Ter Borg laat vallen zijn de bijzonderheden over de koop en verkoop van een Weissenbruch en de Dumas bij Christie’s. Ze laat ongenoemd dat museumgoudA op 24 mei 2011 bij Christie’s Amsterdam een Weissenbruch voor €109.000 kocht. In persberichten zegt directeur De Kleijn respectievelijk op 22 juni dat dit werk uit een legaat en op 30 juni dat het uit de opbrengst van de Dumas wordt betaald. Waarom verwerkt Ter Borg dit niet in haar stuk? Waarom verklaart ze niet hoe een museum dat naar eigen zeggen het water tot de lippen gestegen is dit werk kan financieren?

Een ander gat dat Ter Borg laat vallen is het verzamelbeleid tot nu toe. Ze voert bedrijfsvriend Alain de Werd op die terecht zegt dat de gemeente Gouda een zwalkend beleid voert dat verkeerd uitpakt voor de cultuur. Maar vervolgens voegt ze een citaat van hem toe dat dat de vorige directeur zonder duidelijke identiteit prachtige hedendaagse kunst verzamelde. Nog los van de vraag hoeveel kunsthistorisch inzicht de directeur van de plaatselijke Praxis heeft slaat De Werd de plank mis. Want museumgoudA kreeg in 1976 de expliciete opdracht van de gemeente om hedendaagse kunst te verzamelen. Waarom voegt Ter Borg dit niet toe?

Op dit blog heb ik een discussie gevoerd met het Goudse SGP-raadslid Arjan Versteeg die neerkwam op het beantwoorden van de schuldvraag naar het structurele tekort van museumgoudA. Dat in schattingen uiteenloopt van 7 ton tot €1,2 miljoen. Versteeg schoof  de zwartepiet naar de vorige directeur Tjan met zijn uitspraak dat De Kleijn bezig is problemen uit het verleden door zijn voorgangers veroorzaakt op te lossen. Los van de bestuurlijke kiesheid is dat onzin omdat Tjan pas na de verzelfstandiging aan boord stapte. De verzelfstandiging werd door de gemeente binnen het beleidsprogramma OptimaForma als expliciete bezuinigingsmaatregel gebruikt.

Ter Borg stipt dit aan, maar voegt een merkwaardige zinsnede toe ‘al ontkent De Kleijns voorganger Ranti Tjan dat‘. Wat zou het belang van Tjan kunnen zijn om te ontkennen dat de verzelfstandiging in 2006 door de gemeente Gouda en interimdirecteur Peter Berns onzorgvuldig en te hard is doorgevoerd? De logica ontgaat me. Of het moet zijn dat allerlei oneigenlijke bedragen bij het tekort worden opgeteld. Na 2006 liepen museumgoudA en directeur Tjan juist tegen de krappe kaders aan. Daardoor is museumgoudA in een financiële fuik terechtgekomen.

Kortom, lokale politici en bestuurders die zelf te krap hebben begroot proberen 5 jaar later een bezuinigingsmaatregel met terugwerkende kracht te verhalen op een teruggetreden directeur die niet meer kan antwoorden. Bestuurlijk is het onzorgvuldig en politiek kortzichtig. En als Ter Borg er onvoldoende journalistieke scherpte en onderzoek aan toevoegt wordt het een onbegrijpelijke brei van misverstanden. De lezer schiet met zo’n sfeerimpressie weinig op in het vinden van de echte verklaring.

Dat museumgoudA door de Nederlandse Museumvereniging is teruggefloten heeft Ter Borg eerder uitgebreid in de NRC besproken. Hier wordt het terloops aangestipt. Ze eindigt haar stuk met de opmerking die niet in emotie-tv zou misstaan. Namelijk dat De Kleijn niet wakker ligt van de kritiek dat-ie de collectie verkwanselt, maar wel omdat-ie mensen moet ontslaan. Wat moeten we met zo’n opmerking van De Kleijn die niet te toetsen valt, zich onttrekt aan de feiten en het debat ontloopt? Wat wil Ter Borg hiermee zeggen?

Waarom focust Ter Borg niet op de rol van burgemeester Cornelis, de Raad van Toezicht, het gemeentelijk apparaat, OptimaForma, de apothekersbranche plus het NFM en de specifieke rol voor De Kleijn om te saneren en zijn ontbrekende initiatieven om uit de bestuurlijk-ambtelijke sfeer te komen? Waarom gaat ze mee in de aanname dat museumgoudA zich de afgelopen jaren van de stad afgekeerd zou hebben? Is gratis toegang nu het tovermiddel of waren dat toen de samenwerkingsverbanden met andere culturele en maatschappelijke instellingen?

Lucette ter Borg is halverwege blijven steken in haar analyse. Dat vraagt om nader onderzoek en een tweede kans. Voor haar, de NRC-lezer en museumgoudA.

Foto: Openingsperformance Touching Noise 20 Juni t/m 21 Juli 2008 in museumgoudA