
Mij een raadsel waarom verstandige mensen het wensen op te nemen voor of tegen een religie. Elsbeth Etty ging in de NRC in op de gedachten van de in 2010 overleden Rudy Kousbroek. Ze sluit af: Het conflict tussen de westerse cultuur en de islam, schreef Kousbroek, is niet gesitueerd op het terrein van die abjecte knoeiboel die de gelovigen ons als onze normen en waarden proberen op te dringen. Het werkelijke conflict is tussen de religie -alle religies- en het rationalisme. Hij heeft het goed gezegd.
Rudy Kousbroek heeft het goed gezegd. Hij heeft mij met zijn scherpzinnigheid gevormd. Daarvoor ben ik hem dankbaar. Het conflict bestaat tussen religie en rationalisme. Laten we dat in onze oren knopen en nooit vergeten. Om er vervolgens ontspannen mee om te gaan.
Dat rationaliteit niet aan de kant van religie staat is zichtbaar voor iedereen die het wenst te zien. Het waardensysteem dat religie is gaat uit van bizarre, onverklaarbare en onaantoonbare verschijnselen die niet tegengesproken mogen worden. Da’s de rationaliteit van een sprookje. In dat laatste geloven kinderen. Dat kan. In religie geloven volwassenen. Ook dat kan.
Zet religie echter niet op een lijn met redelijkheid, verstandelijkheid of berekening. Of het moet de berekening zijn van een cultureel systeem dat door mensen is ontworpen om de wereld te onderwerpen. Dat kan. Maar noem het dan zo. Ontdoe religie van de mantel van wijsheid die het zelfs andersdenkenden wil opleggen. Noem religie bij de naam en zie haar ware aard. Als systeem dat mensen misleidt, voor de gek houdt en vasthoudt voor een greep naar de macht.
Schrandere denkers zijn opgeleid binnen religies die er zich vervolgens niet, ten dele of geheel uit bevrijd hebben. In het verleden was religieus onderwijs vaak het enige wat voorhanden was. Nog steeds in delen van de islamwereld in koranscholen.
De vermeende irrationaliteit van mensen die zich laten inspireren door religie past geen veroordeling. Ook zij zijn op het verkeerde been gezet. Sommigen die vanwege hun loopbaan binnen de religie blijven hoewel ze hun geloof verloren hebben past evenmin een veroordeling. Iedereen moet het voor zichzelf weten. Da’s menselijkheid die soms onverklaarbaar is en compassie verdient.
Het gaat er niet om of mensen rationeel of irrationeel zijn. Het gaat erom of een waardensysteem dat is. Dat heeft onder meer te maken met uitgangspunten, bewijsvoering, interne logica, normen en waarden en claim op de waarheid. Daar wijst de uitspraak van Kousbroek op: Het werkelijke conflict is tussen de religie -alle religies- en het rationalisme.
Bezwaar tegen religie is niet dat het mensen een sociale bedding of spirituele zingeving geeft. Maar dat het de samenleving waar ik deel van uitmaak ongevraagd een lappendeken van onzinnige, onnodige en onaantoonbare beweringen wil opleggen.
Daarom is de opkomst van de islam een gevaar. Zoals de claims van het christendom dat zijn. Mensen die op vrijheid gesteld zijn kunnen niets met islam of christendom. Religie wil ons graf graven onder de belofte van eeuwigheid. Da’s de rationaliteit ervan.
Ik ben niet in oorlog met religie. Dat geeft het te veel gewicht. Daarbij komt dat een afwijzing geen afstand neemt tot religie, maar er juist op focust. Dat werkt averechts. Ik ben lichtzinnig genoeg om vertrouwen te hebben in de citadel die buiten de religie bestaat. In de rechtsstaat, de democratische orde, de open samenleving, het publieke debat, de kunst, de pluriformiteit en de vrijzinnigheid.
Niemand heeft religie nodig. Als we de kop erbij houden, dan kan het ons nooit dwingen. Daarom past alertheid en weerbaarheid. Met mate. Het beste is om net naast de religie te kijken en zo haar streken en strapatsen in de gaten te houden. Lichtvoetig te reageren in de zin van wat een kwajongen. Zonder mee te gaan in idioom en gedachtenwereld die religie de samenleving wil opleggen. Da’s rationeel negeren.
Foto: Zegenen van auto’s, Londen, omstreeks 1930
Vind ik leuk:
Vind-ik-leuk Laden...