In de jaren ’90 (vdve) praatte ik veel met vrienden over het einde van de religie. In navolging van Francis Fukuyama en zijn essay The end of history and the last man. Zoals Paul Scheffer in zijn bespreking zegt: Het wezen van de liberale democratie is dat de wil tot onderwerpen uit het domein van de politiek wordt verbannen. Dat projecteerden we op religie. In onze ogen een achterlijk iets. Folklore voor dummies. De tijd was gekomen dat religie zich terug zou trekken uit het publieke domein.
Wat zaten we ernaast. De opkomst van de islam kreeg publicitaire vaart door projecties van uiteenlopende partijen. Angsten, verlangens en beroepsperspectieven werden erop losgelaten. De islam werd eerder een luchtkasteel dan een realiteit. Dat ging hand in hand met een ethisch reveil van normen en waarden. Christelijke ethiek stond weer centraal. Onder Balkenende en Rouvoet stierf het trouwens een zachte dood in betutteling en afremmen. Het werd nooit positief.
Af en toe denk ik met weemoed aan ons optimisme van een goede 15 jaar terug. Is dat ons 1968? Was het nostalgie die me op 9 juni 2010 op de VVD deed stemmen? De minst moralistische partij die het meest zei te gaan voor vrijzinnigheid? Voor het eerst van mijn leven rechts stemmen, ik schrok er zelf van, maar als tegenwicht voor de politiek correcten en de christelijke kwezels zag ik geen andere weg.
Het antwoord op de desoriëntatie in het Westen en het moraal verval kent corrigerende antwoorden. Da’s een wetmatigheid. Volgens Scheffer werkt Fukuyama dat in zijn latere boeken uit. Het kiert tussen het vooruitgangsdenken van de liberale democratie en moreel reveil. Maar het idee van religie dat het enkel en alleen dit gat kan vullen is lachwekkend en loopt over van pretentie.
Natuurlijk heb ik niet echt iets tegen religie. Mij best dat het haar plek in de Nederlandse pluriformiteit inneemt. Maar soms is door alle tegenstroom een extreme koerswijziging nodig om in het midden uit te komen. Religie claimt niet alleen degenen die het inspireert, maar ook andersdenkenden. Da’s ongepast. Het niet kennen van haar grenzen is de zwakte van religie.
Foto: Kerkinterieur, Alabama of Tennessee, 1936 door Walker Evans
George Knight 