Schuller en Röpcke: Ruslandpolitiek van Duitsland is niet in goede handen bij Steinmeier (SPD)

Duitse linkse buitenlandpolitiek hallucineert in de opstelling jegens Oekraïne volgens journalist Konrad Schuller van de ‘burgerlijk-conservatieve’ Frankfurter Allgemeine. Door het opgeschoven politieke spectrum met nieuwkomers als de rechts-populistische AfD betekent dat feitelijk een liberale positie. Schuller vermoedt dat buitenlandminister Frank-Walter Steinmeier (SPD) om electorale redenen rekening houdt met die delen van zijn achterban met een anti-Amerikaanse houding. Dat vertaalt zich in welwillendheid jegens het Kremlin.

Ongenoemd blijft nog een niet goed verwerkt schuldcomplex over de Tweede Wereldoorlog van de Duitsers tegenover de Sovjets dat om twee redenen verkeerd wordt vertaald in welwillendheid tegenover de Russen. Wit-Russen en Oekraïeners hebben relatief en absoluut meer geleden onder de nazi-terreur dan de etnische Russen. Sommige linkse Duitsers belonen daarvoor de Russen en niet de Oekraïeners. De 40-jarige bezetting van Oost-Duitsland door de Sovjet-Unie die een generatie heeft getekend kan hierbij ook een rol hebben gespeeld. Dat schuldcomplex wordt om economische redenen ook bewust verkeerd geïnterpreteerd.

Steinmeier krijgt ook weinig waardering van de Duitse journalist Julian Röpcke (BILD). Op Twitter voert hij een ware twitterstorm tegen hem. Hij beticht Steinmeier niet alleen van de uitverkoop van Oekraïne, maar ook van Duitsland. Zoals hier: ‘Frank-Walter Steinmeier hat entweder keine Ahnung oder er lügt wissentlich über den Urheber der Massaker in Aleppo’, hier: ‘Herr Steinmeier handelt nicht mehr im Interesse Deutschlands. Er sollte sein Amt freiwillig abgeben oder dessen enthoben werden’, hier: ‘F.-W Steinmeier chose to lie about the Russian war crimes, knowing better. German FM employees must chose who they support now. GER or RUS’.

De kritiek van Schuller en Röpcke is niet ongegrond. SPD’ers als Sigmar Gabriel en Steinmeier nemen geen positie in, maar zien hun rol als faciliterend. Vice-premier en minister voor Economische Zaken Gabriel reisde afgelopen week naar Moskou met een handelsdelegatie en werd volgens een verslag in Der Spiegel te verstaan gegeven dat het Duitse bedrijfsleven geen tegenwind uit Berlijn verwacht. Gabriel werd door president Putin ontvangen, Zo vinden de kortzichtigheid en intellectuele armoede van het Duitse bedrijfsleven een voedingsbodem bij de faciliterende SPD die hiermee tevens denkt een slimme electorale slag te slaan.

Samen met Steinmeier en onder druk van het Duitse bedrijfsleven en zonder het Kremlin harde eisen te stellen pleit Gabriel voor het verlichten van de sancties die werden ingesteld na de bezetting van de Krim door de Russische Federatie. Steinmeier gaat het noemen van de waarheid over de Russische bombardementen op Syrische steden uit de weg. Het is uitsluitend aan kanselier Angela Merkel (CDU) te danken dat Duitsland nog iets van principes overeind houdt in de Ruslandpolitiek. Zij groeide in de DDR onder de Sovjet-bezetting op en weet de politiek van het Kremlin te lezen. Op Duitse sociaal-democraten kan het Kremlin rekenen. Of het de Europese veiligheidssituatie dient is niet hun zorg. Ze hopen dat politiek opportunisme zich uitbetaalt.

Boedapester Memorandum 1994: ook VS en UK bleven in gebreke

Op 5 december 1994 werd het Boedapester Memorandum getekend. Na moeizame onderhandelingen. Door de Russische Federatie, de VS en het Verenigd Koninkrijk. Ter gelegenheid van de 21ste verjaardag van het verdrag is er de afgelopen dagen veel aandacht aan besteed. Sowieso staat het sinds februari 2014 door de Russische inmenging in Oekraïne centraal in vele beschouwingen. Zoals hier. Het verslag van het pro-Oekraïense Ukraine Today vermeldt terecht dat de Russische Federatie met de bezettingen de Krim in maart 2014 en de Russische betrokkenheid in Oost-Oekraïne het Boedapester Memorandum heeft geschonden. In ruil voor het opgeven van het nucleaire arsenaal garandeerden in 1994 deze drie landen de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. Ze hebben zich er alledrie niet aan gehouden. Het Kremlin niet door agressie, en de VS en de UK niet door afstand te nemen van de veiligheidsgarantie aan Oekraïne. Is het erg? Nou, Noord-Korea of Pakistan zullen wel tien keer nadenken voordat ze hun nucleair arsenaal opdoeken.

Bespiegeling over rol van Duitsland in de EU. Wat kan Nederland?

Duitsland is een gespleten land. Imperialistisch en anti-imperialistisch tegelijk. In Angelsaksische landen wordt de buitenlandpolitiek van Duitsland niet vertrouwd, zoals uit de woorden van Edward Lucas blijkt: ‘Some wonder if Germany and Russia have cooked up a secret deal on Ukraine, in which Russia gets Crimea and the eastern rebel regions in return for Germany closing the doors to Ukraine’s EU and NATO membership. That may be wrong. But German diplomats’ behavior gives cause for concern. The foreign minister, Frank-Walter Steinmeier, simply refuses to answer when asked by other EU foreign ministers to explain his country’s position.’ Excuus is dat Frankrijk, Groot-Brittannië, Spanje en Italië ieder hun redenen hebben om zich te isoleren. Ze doen een stap terug zodat het op de plaats blijvende Duitsland in de EU ineens vooraan staat.

Zuid-Europese landen als Griekenland, Spanje of Italië vertrouwen Duitsland evenmin en Griekenland eist zelfs herstelbetalingen voor het aangedane leed in de Tweede Wereldoorlog. Mede om het eigen onvermogen te verhullen. Dat verleden werkt door in de politiek van Duitsland en in de reacties op dat land. In die zin is de Griekse eis even gerechtvaardigd als toegeeflijkheid van Duitsland in een verkeerd begrepen schuldcomplex dat het verkeerde slachtoffer compenseert. Dat het hardste schreeuwt maar niet het meest onder de Duitse terreur geleden heeft. Dat is niet Rusland, maar waren Polen, Oekraïne en Wit-Rusland. De Duitse politieke elite kan dat weten, maar ontkent door de realiteit van 70 jaar geleden de realiteit van nu. Het keert zich af van Oekraïne en vermengt handelspolitiek, baatzucht, machtspolitiek, onderscheidingsdrift, masochisme en psychologische boetedoening. Duitsland is akelig onberekenbaar omdat het zichzelf onvoldoende kent.

Duitsland is het land dat zo hunkert om definitief uit de schaduw van de eigen recente geschiedenis te treden, dat het achterom blijft kijken. Vol zelfkwelling neemt Duitsland de EU op sleeptouw. Aangescherpt door de niet-werkbare situatie van een supranationale staat waar de nationale staten het voor het zeggen hebben is Duitsland in Europa het land dat dan maar steeds zwaarder het eigenbelang laat tellen. Bij de bankencrisis of in de relatie met Rusland. Notabene op verzoek van landen als de VS die graag in Duitsland een stabiliserende factor in Europa zien. En haar dat opdringen. Maar hoe stabiel is Duitsland dat nog steeds achtervolgd wordt door de oude spoken uit haar recente verleden die steeds weer opnieuw levend blijken te zijn?

Nederland is als klein land afhankelijk van de Duitse economie. Spreekwoordelijk is Nederland een deelstaat van Duitsland en aanvoerhaven voor het Ruhrgebied. Het Atlantisch georiënteerde Nederland leunt ook sterk op het vrijhandelende Groot-Brittannië en de VS. Nederland vindt haar bestaansrecht in het jongleren tussen de machten. Nu dreigt het politiek geïsoleerd komen te staan en het tegenwicht tegenover het economisch dwingende Duitsland te verliezen als haar mentale partner Groot-Brittannië via een referendum uit de EU stapt. Een kans die nu op 50% wordt ingeschat. Nederland kan Groot-Brittannië om economische redenen niet volgen omdat het economisch afhangt van Duitsland. Maar politiek zou het een zegen zijn voor Nederland om afscheid te nemen van de steeds meer onder invloed van Duitsland staande EU die vanuit die kern vals klinkt.

Foto: K. Lishko, ‘Vrouwen op de vlucht voor de Duitse bombardementen in de wijk Grushki, Kiev, Oekraïne, 23 juni 1941.’ Bron: Russisch Internationaal Nieuwsagentschap.

In Oekraïne kwam in 2014 de geschiedenis terug naar Europa

In Europa was 2014 het jaar van Oekraïne. Voor Euobserver zet Andrew Rettman de ontwikkelingen op een rij: ‘2014, het jaar dat de geschiedenis terugkwam naar Europa‘. De Oekraïens-Russische oorlog begon op 21 februari toen ’16 pantserwagens van het Russische 801ste Marine Korps brigade hun gehuurde basis in de Krim, Oekraïne verlieten en defensieve posities innamen in de nabijgelegen Oekraïense steden Kaha, Gvardiiske en Sebastopol’. De rest is geschiedenis. Terugkijkend naar februari 2014 vallen drie aspecten op:

1) De toen ook al uitzonderlijke en bekritiseerde aanwezigheid van koning Willem-Alexander en premier Rutte bij de Olympische Spelen in Sochi. Dit ondanks alle maatschappelijke protesten en verzoeken -vooral vanwege diplomatieke incidenten met Rusland en ingeperkte homorechten- om een minder zware delegatie te sturen. Terwijl nog nooit een Nederlands staatshoofd bij een openingsceremonie aanwezig was geweest en allerlei Westerse staatshoofden afhaakten ging Willem-Alexander naar Sochi. Terwijl de marsorders voor de bezetting van de Krim en de oorlog in Oekraïne klaarlagen steunde de Nederlandse regering voor het zicht van de hele wereld president Putin. In het licht van de politieke ontwikkelingen oogt dat kinderlijke gejuich van het Nederlandse staatshoofd op de tribunes van Sochi alleen nog maar potsierlijker. Achteraf heeft de regering niet toegegeven dat de aanwezigheid van de zware delegatie in Sochi ongepast en ongelukkig was.

2) De stukken die ik aan Oekraïne besteedde riepen maandenlang vele reacties op die een pro-Russisch standpunt vertegenwoordigden. Het kostte me veel tijd ze te weerleggen, vooral omdat argumenten die weerlegd werden telkens weer gebruikt werden door personen met steeds nieuwe schuilnamen. Vanaf het begin verbaasde me dat om twee redenen. a) omdat ik het tegenstrijdig vind dat mensen die zich laten voorstaan op hun maatschappijkritiek en politiek visie onverdund een standpunt overnemen dat hun aangereikt wordt en als ‘bewijs’ naar de Russische propaganda of mantelorganisaties ervan bleven wijzen; b) ik een tegenovergesteld standpunt innam dat de VS en de EU niet alleen niet de agressor waren, maar juist te terughoudend en te angstig optraden. Ook hun eigen beloften zoals het Boedapester Memorandum van 1994 niet nakwamen. Ik schreef op 1 maart: ‘Europa dreigt aan de Oostflank in brand te vliegen, maar Brussel zwijgt. Het geeft geen signaal aan Rusland af. Dat hoeft niet agressief of oorlogszuchtig te zijn, als het maar krachtig en eensgezind is.’ Later redde kanselier Merkel door krachtig optreden de EU, maar het was op het nippertje. Het had weinig gescheeld of de EU was uit elkaar gevallen van besluiteloosheid en overbodigheid.

3) Het is lastig om van een afstand ten volle te begrijpen -laat staan: te ervaren- wat er precies aan de hand is. Weliswaar schreef ik op 20 februari dat Oekraïne op de rand van een burgeroorlog stond en op 22 februari ‘Oekraïne: wat komt er na de euforie van de verdreven leider?’ en leefde het besef dat er een oorlog aankwam met vreselijke gevolgen voor mensen, infrastructuur en relaties tussen staten, maar wordt de strekking ervan pas gaandeweg duidelijk. De hoofdlijn was vanaf het begin duidelijk, namelijk de Russische agressie, maar de oorlog had allerlei andere afslagen kunnen nemen. Met andere gevolgen. Dat het Russische leger pas vanaf augustus met duizenden manschappen tegelijk Oekraïne binnenviel, kon in februari niet voorspeld worden. Die invasie had eerder kunnen komen of had de tienduizenden manschappen kunnen omvatten die aan de grens stonden. Een lopend verhaal heeft geen voorspelbare afloop. De uitkomst staat vast: Oekraïne koerst richting EU, maar hoelang deze oorlog Europa nog gijzelt is ongewis. Die geschiedenis wordt nog geschreven.

Foto: Koning Willem-Alexander en echtgenote, IOC-lid Camiel Eurlings en premier Mark Rutte in Sochi, februari 2014. Credits: PA.

Welke veiligheidsgarantie kreeg Oekraïne in jaren ’90 van VS?

Nieuwszender espreso.tv staat aan de kant van het nieuwe Oekraïense bewind. Het toont een beeldverslag met overvliegende Russische MI-24 gevechtshelicopters. Op de Krim over luchthaven Belbek (Sevastopol). Een beeld van niks dat toch onheilspellend van inhoud kan zijn. Is het 31 augustus 1939 in Polen in de strijd om een excuus voor strijd? Waar komen de helicopters vandaan en spelen ze een rol in een campagne? Welke campagne dan? Laat Rusland z’n spierballen zien en behartigt het de eigen belangen of gaat het verder?

Het is geschiedenis uit de jaren ’90, maar in een driemogendheden verklaring tussen Rusland, VS en Oekraïne heeft dat laatste land ooit een veiligheidsgarantie gekregen voor het opdoeken van haar kernwapens: ‘According to the terms of the declaration — some of which still remain undisclosed — in exchange for U.S. foreign aid, reactor fuel rods, tripartite mutual security guarantees, and compensation for fissile material transferred to Russia, Ukraine promised to remove all former Soviet nuclear weapons from its territory within 7 years and to accede to the NPT.’ Wrang is dat Rusland dus ook zo’n garantie gaf. Lees Views in Ukraine. 

Na de ontwikkelingen op de Krim vroeg de nieuwe Oekraïense regering vanochtend om bescherming van de VS en Groot-Brittannië wegens een overeenkomst uit 1994. Snellen de VS Oekraïne te hulp omdat het dat volgens het Lissabon-protocol bij het Start-1 verdrag verplicht is? Als compensatie voor het feit dat Oekraïne toen haar kernwapens opgaf. Het protocol werd in 1996 definitief geïmplementeerd. Na lange onderhandelingen. De veiligheidsgarantie voor Oekraïne is tegen de zin van de Rada nooit geformaliseerd. Interventie van de VS lijkt er dus niet op, want de geheime garantie is eerder een morele dan een formele verplichting. De sfeer in de VS helpt er evenmin aan mee om zich in buitenlandse avonturen te storten. Denk aan de rode lijn van Syrië die president Assad straffeloos kon overschrijden.

Foto: Luchthaven Belbek, 28 februari 2014.