Dagjestoerisme: Somebody Knokking at Your Door

Iedereen was gewaarschuwd. Ook kleine overlast vanwege COVID-19 wordt in Knokke deze zomer niet getolereerd. Aldus wethouder Anthony Wittesaele van de partij GBL (Gemeentebelangen en niet Groep Brussel Lambert). In Knokke bestaat als vanouds een spanning tussen de gevestigde orde zoals die vertegenwoordigd wordt door de Lippens-dynastie en het urbanisatieproject van de Compagnie Het Zoute én de dagjesmensen.

Daartussenin zit de toerismesector die voortkomt uit de boerenstand. Met de wafelbakkerijen van Moeder Siska als voorbeeld in de Oosthoek tegen de Nederlandse grens. Blankenberghe was de familiebadplaats, terwijl in Het Zoute (‘Le Zoute’) de betere stand inclusief Franssprekende Vlamingen, Walen en Brusselaars zich terugtrok in hun villa’s. Dagjesmensen worden met mate getolereerd om de toerismesector te voeden.

Knokke wacht het lot van (binnen)steden als Parijs, Venetië of Amsterdam die aan hun eigen succes ten onder dreigen te gaan. De coronacrisis biedt een kans om de bakens te verzetten en de invloed van de toeristen in het lagere segment en het dagjestoerisme terug te dringen. Het past in het patroon van Knokke Het Zoute als een badplaats die er wil zijn voor de betere toerist. Alleen heeft het politieke en economische bestuur van de stad dat met de stijgende welvaart die voor meer mensen bereikbaar kwam in de afgelopen decennia niet kunnen volhouden. Dat Nederlandse jongeren die met te veel drank op zich niet weten te gedragen en in België hun land een slechte naam bezorgen is tragisch, maar ze beseffen niet dat ze voor het stadsbestuur een alibi zijn om een nieuw evenwicht te vinden. Noem het achterstallig onderhoud om de kwaliteitstoerist binnen te halen, zonder dat dat in het openbaar zo scherp gezegd kan worden. Dat klinkt niet democratisch.

Waarom staat er geen Marshall-plan voor Afrika in de steigers?

Natuurlijk moet er een Marshall-plan voor Afrika komen. Alleen is het de vraag hoe dat eruit moet zien en wie het gaat betalen. Uit projecties van de wereldbevolking tot 2100 blijkt dat Afrika het overgrote deel van de groei voor haar rekening neemt. Een onvoorstelbare 80% van de groei zal uit Afrika komen. Nu telt Afrika 1,2 miljard inwoners en naar schatting zullen dat er in 2100 4,4 miljard zijn. Dat gaat samen met een gigantische verstedelijking van dit continent. Aldus een analyse van Geoff Boeing. Afrika’s groei vraagt om beheersing, stroomlijning en planning door samenwerking van Afrikaanse met niet-Afrikaanse landen en organisaties. Niet door Afrika met een Europese, Chinese of Amerikaanse bril te bekijken, maar door Afrika vooral vanuit Afrikaans perspectief te zien. Mogelijk is die hulp defensief en bedoeld om de immigratie vanuit Afrika te stoppen, maar uiteindelijk doet het er niet toe waarom een omvattend plan voor Afrika tot stand komt.

Foto: Projectie van de 10 landen met de grootste bevolkingsgroei wereldwijd van 2015-2100 die alle in Afrika zijn gelegen.

SGP neemt in verkiezingsprogramma een risico omdat aanpak van de islam op het christendom kan terugslaan

De SGP worstelt met de islam. Want geldt daarvoor dezelfde godsdienstvrijheid als voor christenen, of niet? De partij weet niet of het wat het ‘secularisten’ noemt met D66 als afschrikwekkend voorbeeld of de islam als de grootste bedreiging van het eigen gedachtengoed moet zien. In het verkiezingsprogramma gaat bovenstaande passage over de islam. Is wat de SGP er van maakt een zinvolle of wellicht een valse tegenstelling?

De SGP verzwakt in de verkeerde reactie op iets van buiten. Des te vreemder omdat Nederland als het ooit omvangrijkste islamitische land ter wereld een wetenschappelijke traditie heeft in de kennis van de islam. Snouck Hurgronje en daarna. Vraag is waarom de kennis niet benut is. Nog steeds een blinde vlek in onze recente politieke geschiedenis. Vergelijkingen met andere landen in de opvang van moslims pakken niet altijd gunstig uit, maar zijn vaak onrechtvaardig. ‘Moslims’ die naar de VS gingen waren vaak christen en hoogopgeleid. Ze komen uit moslimlanden, maar zijn als bedreigde elite het eerst vertrokken. Naar Nederland zijn plattelanders, laagopgeleiden en cultureel conservatieven gekomen. De stap naar de grote stad van een geïndustrialiseerde samenleving vanuit een plattelandsomgeving was een reuzenstap. De islam wordt door critici een woestijncultuur met wrede aspecten genoemd. Maar Arabische staten kennen al vanaf een pre-islamitisch tijdperk de verfijning van de stad. Door de opkomst van de fundamentalistische islam komt die traditie onder druk te staan. De intellectuele, seculiere Arabische stadselite zal zich onderhand meer thuisvoelen in het Westen dan in de eigen omgeving die in hoog tempo islamiseert. Maar niet bij de theocratische gedachtenwereld van de SGP die de polderversie van die woestijncultuur vertegenwoordigt.

In een reactie zegt fractieleider Kees van der Staaij van de SGP volgens een bericht in De Limburger: ‘In tegenstelling tot het Midden-Oosten kent het Westen geen traditie om geloofsbelijdenissen over straat te strooien. De overheid biedt meer ruimte dan we hier gewoon zijn.’ Wie het gebeier op zondagochtend als een uiting van geloofsbelijdenis ziet zal hier anders over denken. Of de constatering van Van der Staaij een einde rechtvaardigt van de gebedsoproepen die vanuit moskeeën over straat schallen is daarom de vraag.

Het is best om daar een eind aan te maken, maar dan gelijke monniken, gelijke kappen. Dan moeten er ook een einde komen aan het gebeier van kerklokken en andere uitingen van geloofsbelijdenis in de publieke ruimte, zoals processies en andere christelijke manifestaties. De verdediging van de SGP dat kerkklokken bij het Nederlandse cultuurpatroon passen en daarom strikt gezien niet religieus van aard zijn kan eenvoudig weerlegd worden. 1) Islamitische Nederlanders kunnen beweren dat hun oproep vanuit de moskee een culturele uiting is die past bij het nieuwe Nederland. 2) Nederlanders die de seculiere staat voorstaan met pluriformiteit en gelijkheid van godsdienst en levensovertuiging zoals dat gegarandeerd wordt door de overheid vinden in Van der Staaij’s woorden munitie om die gelijkheid op te eisen. De SGP neemt een risico door deze religieuze doos van Pandora te openen. Het kan zich tegen het orthodoxe christendom keren.

Foto: Schermafbeelding van een deel uit het Verkiezingsprogramma van de SGP.

Achter de macht en de kracht van de democratie

1. Toetreders. Zowel de achterban van PVV als nieuwe Nederlanders zijn ondervertegenwoordigd in het publieke debat. Hun stem klinkt onvoldoende. Toetreders wordt deelname aan het publieke debat bemoeilijkt. Het opmerkelijke is overigens dat deze toetreders eerder tegen elkaar dan tegen de echte macht ageren.

Pas door deze toetreders een stem te geven kunnen we de islam en de anti-islam inpassen. Dit onderscheid tussen oude en nieuwe macht loopt anders dan de aloude tegenstelling links-rechts die doorgaans aangehouden wordt. Da’s deels een schijntegenstelling.

2. Islam. Nederland verzwakt in de verkeerde reactie op iets van buiten. Dat had niet gehoeven. Des te vreemder omdat Nederland als het ooit omvangrijkste islamitische land ter wereld een wetenschappelijke traditie heeft in de kennis van de islam. Snouck Hurgronje en daarna. Vraag is waarom de kennis niet benut is in 1970, 1980, 1990, 2000 of 2010? Nog steeds een blinde vlek in onze recente politieke geschiedenis.

Vergelijkingen met andere landen in de opvang van moslims pakken niet altijd gunstig uit, maar zijn vaak onrechtvaardig. Moslims die naar de VS gingen zijn vaak christen en hoogopgeleid. Ze komen uit moslimlanden, maar zijn als bedreigde elite het eerst vertrokken. Naar Nederland zijn plattelanders, laagopgeleiden en cultureel conservatieven gekomen. De stap naar de grote stad van een geïndustrialiseerde samenleving vanuit een plattelandsomgeving was een reuzenstap.

De islam wordt door critici een woestijncultuur met wrede aspecten genoemd. Maar Arabische staten kennen al vanaf een pre-islam tijdperk de verfijning van de stad. Door de opkomst van de fundamentalistische islam komt die traditie onder druk te staan. De intellectuele, seculiere Arabische stadselite zal zich onderhand meer thuisvoelen in het Westen dan in de eigen omgeving die in hoog tempo islamiseert.

3. Publiek debat. In Nederland moet iedereen mee kunnen praten. Niet alleen de middengroepen en de gebruikelijke belangengroepen. Het huidige debat laat slechts marginale ruimte voor tegenstemmen. Zo’n getrapt en gesloten debat is ongewenst voor de democratie, verre van ethisch en bevestigt de status quo.

De macht verdedigt zich hardnekkig en mag dat. Maar goed is om te beseffen dat de toegang tot het debat voor sommigen helemaal niet vanzelfsprekend is. Dat het taboe over de islam voor ons wordt beslist.

Ik pleit voor een open maatschappelijke debat zonder onnodige beperkingen. Dat gaat over de islam of de anti-islam, maar ook over het christendom, de verdeling arm-rijk, de positie van vrouwen, natuur en milieu. Noem maar op, alles wat ons bezighoudt, of bezig zou moeten houden.

4. Oneigenlijke beperkingen. Een open debat over de islam zonder taboes is nodig. Laat maar botsen. Een debat zonder grenzen van moralisme en kiesheid. Juist dat moralisme drukt de openheid weg. Ofwel, er ontstaat in het debat over de islam een ongenoemde kern die inhoudelijk niet beantwoord kan worden.

Moralisme, beschaving en fatsoen zijn van die termen die in stelling worden gebracht als wordt gezegd in principe ben ik voor openheid, maar …. . Dan volgen de uitzonderingen die een beroep zijn op ongeschreven sociale regels. Nou valt het te billijken dat vanwege cohesie en continuïteit niet alle omgangscodes overboord worden gezet. Daar pleit ik niet voor.

Maar ik ben wel tegen het oneigenlijke beroep op moralisme, beschaving of fatsoen als instrument om het publieke debat in te perken. Als de koningin in een kersttoespraak pleit voor fatsoen en beschaving, dan moeten we beseffen dat het haar idee van fatsoen en beschaving is. Beredeneerd vanuit haar macht die een positie verdedigt. Laten we daarom goed beseffen dat het vanuit dat specifieke perspectief wordt gezegd. Dan komen we al een stap verder in ons begrip van het mechanisme van de macht.

Laten we dus beseffen dat sommige beperkingen van het publieke debat oneigenlijk zijn en niet zozeer voortkomen uit werkelijke bekommernis met fatsoen en beschaving, maar gewoon uit keiharde politieke en sociale machtsposities.

5. Nederland klassemaatschappij. Voor wie de signalen kan lezen is Nederland een klassemaatschappij. Achter de schermen worden in een fijn spel mensen zodanig bespeeld dat ze tegen hun eigen positie in redeneren. Burgers wordt angst voor openheid aangepraat. Da’s een slechte zaak voor de democratie.

6. Rechtsstaat. Een en ander is terug te brengen tot de rol van de rechtsstaat, de levendigheid van het debat en de weerbaarheid van de democratie. De grens ligt daar waar de grondrechten opzij worden gezet en de rechtsstaat als overkoepeling niet wordt erkend. Daar ligt een juridische grens die bewaakt moet worden.

Zo steun ik het recht van elke moslim in Nederland om zich te laten inspireren door de islam en te genieten van de vrijheid van godsdienst die Nederland kent. Maar als deze moslim vindt dat zijn religie zich niet kan schikken in de Nederlandse rechtsstaat, dan eindigt mijn steun. Gevraagd kan dan worden aan de vertegenwoordigers van betreffende verschijningsvorm van de islam om uitleg te geven en toe te lichten hoe het zich in relatie tot de Nederlandse rechtsstaat ziet. Als vervolgens na onderzoek door een neutraal juridisch college blijkt dat deze islam zich niet ondergeschikt wil opstellen aan de rechtsstaat, dan acht ik het gewenst om een procedure te beginnen om deze verschijningsvorm van de islam buiten de orde te plaatsen.

Hetzelfde geldt voor de andere toetreder Wilders. Het gaat niet om het afkeuren van zijn standpunten. Dat volgt al uit het onderschrijven van de gangbare interpretie van de rechtsstaat. Als blijkt dat Wilders daarmee in strijd komt, dan houdt mijn steun voor het recht van Wilders om politiek te acteren automatisch op.

7. Openheid utopie? Wellicht is een zuiver publiek debat zoals ik het zie onmogelijk. Maar ik streef er wel naar om het breder te maken en minder vanuit het verleden te sturen en meer naar de toekomst te richten. Wat ik voorstel is het streven om de beperkingen die nu aan het debat gesteld worden opzij te zetten. Dat gebeurt niet op stel en sprong omdat mensen hun geschiedenis en belangen met zich meedragen. De afbraak van de beperkingen is een geleidelijk proces dat jaren vergt. Maar het moet wel ooit in gang gezet worden.

Hoe bewijst de vrijheid van meningsuiting zich beter dan iemand als Wilders of de islamist met wie men politiek tegengestelde meningen heeft een gelijkwaardige plek in het debat te gunnen? Juist hun dat gunnen tekent een ruimdenkende opvatting van hoe de democratie functioneert. En een grenzeloos vertrouwen in de kracht ervan. Op dit moment neem ik geluiden waar die oproepen Wilders of de islamist buiten de orde te plaatsen. Dan wordt het middel erger dan de kwaal. Deze verkeerde aanpak verzwakt de democratie.

8. Macht. Kwetsen mag, wordt individueel ervaren en het verschil zit ‘m in de reactie. Zo keur ik standpunten af van christelijke partijen die onverdraagzaamheid jegens andersdenkenden prediken. Hun moralisme om zich beter dan een ongelovige te achten en me daar mee te confronteren verbaast me. Het heeft iets kinderlijks. Maar ik gun christenen hun onverdraagzaamheid. Maar wordt vervolgens alles in stelling gebracht om het CDA, SGP of CU buiten de orde te plaatsen? Of het nu een juridische, sociale of politieke orde is? Nee.

In mijn ogen ligt dat niet aan de standpunten, maar aan de sterke positie die de christen-democratie inneemt. Het is een sterk verankerde, gevestigde macht die zich vanuit het centrum van de macht te weer stelt tegen aanvallen op haar positie. Zolang Wilders’ uitingen met alle juridische zorgvuldigheid worden bekeken kan-ie niet vooraf buiten de orde worden geplaatst. Waartoe nu wordt opgeroepen door welwillenden die het goed bedoelen. Zonder dat ze het zelf begrijpen zijn ze de marionetten van de echte macht.

De onzichtbaarheid van de macht schaadt onze democratie. Dan wordt het middel erger dan de kwaal. Wie weet wordt het straks tegen een andere groepering ingezet. Of tegen onszelf. De sluiproute van de verontwaardiging over Wilders of een imam is de verkeerde weg. De verontwaardiging moet gericht worden op de macht achter de schermen.

Foto: Cartoon Democracy van julianloa