Harma Heikens stopt als kunstenaar wegens vertrutting van de kunstsector

De in Groningen gevestigde kunstenares Harma Heikens stopt ermee. Ze zegt het gehad te hebben met de vertrutting van de kunstsector. In een bericht van André Walhout voor RTV Noord doet ze opzienbarende uitspraken die het waard zijn om herhaald te worden. Ik besteedde in augustus 2015 in een commentaar  aandacht aan haar werk toen festival Noorderzon niet de twee mannen buitensloot die dreigden haar werk over kindermisbruik te vernietigen, maar het kunstwerk ‘Toys in the Attic’ (zie: 7) afsloot voor het publiek. De omgekeerde wereld. Daarop trokken galerie Sign en Heikens het werk terug. Heikens’ galeriehouder weigerde laatst bovenstaand werk ‘World’s Most Burned’ uit 2016 (zie: 1) van een brandende Amerikaanse vlag te exposeren. Uit angst? Uit projectie? Uit labbekakkerigheid? Uit commerciële overwegingen? Uit gebrek aan overtuiging, burgermoed of collectieve moed dat in het Duits ‘Zivilcourage’ wordt genoemd? Of alles samen?

De kunstsector is uitgegroeid met opleidingen, kunstmanagement, kunstambtenaren, beleidsmakers, zo merkt Heikens op. Schaalvergroting dus. De sector is meer in de breedte dan in de diepte gegroeid. Gevolg daarvan is dat een sector waar zovelen hun broodwinning, carrière of positie aan ontlenen minder scherp wordt en getemd is. Zoals Heikens het verwoordt: ‘Alles moet tegenwoordig publieksvriendelijk zijn’. Naast die schaalvergroting is een bijkomend aspect de geringschatting van de politiek zoals dat in 2011 werd verwoord door toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra (VVD). Hij maakte onder druk van de PVV en zijn partij de VVD in de beeldvorming kunst tot iets van een kleine groep, terwijl tot die tijd kunst als algemeen belang werd gezien. Die omslag in het denken is bij velen in de kunstsector ongemerkt naar binnen geslagen. Niet in het minst in de museumsector die meer dan voorheen op veilig speelt en marketing voor verdieping stelt.

Als angst om zich uit te spreken eenmaal bezit neemt van iemand, dan is er geen redden meer aan. Zeker niet als overheidssubsidie dreigt te stoppen of de economische situatie verslechtert. Aan die neergang weten de sterkste kunstprofessionals zich te onttrekken. Daar zijn er gelukkig nog heel wat van, maar door de groei in de breedte en de verambtelijking van de sector zijn ze een kleine minderheid geworden. Zelfs een voorhoede die niet altijd gevolgd wordt. Als angst regeert, dan verliest kunst de functie om de samenleving een spiegel voor te houden en aan te scherpen. Professionele kunst wordt getemd en verglijdt ongemerkt in de richting van het soort kunst van amateurs dat pleziert, op veilig speelt en uitsluitend nog een therapeutisch doel heeft.

Vertrutting is een maatschappelijk verschijnsel dat nu blijkbaar ook de kern van de beeldende kunst bereikt heeft. Het is moedig van Harma Heikens dat ze dit in de publiciteit signaleert. Na de publieke omroep, de gevestigde media, de sociale media, de samenleving en de politiek is nu blijkbaar ook de beeldende kunst aan de beurt om langs de meetlat gelegd te worden. De rot van de vertrutting heeft ingezet. Kunstenaars worden betutteld en laten zich betuttelen. Vraag is of dat proces nog gekeerd kan worden en wat daartoe nodig is.

Moet de kunstsector krimpen en de oneigenlijke elementen van platte vercommercialisering, intellectuele vervlakking, zelfcensuur en angsthazerij buitenschoppen om weer terug tot de oude kern te keren? Kan die geest ooit weer in de fles gestopt worden? Een voorwaarde daartoe is in elk geval de bewustwording erover.

Foto 1: Harma Heikens, World’s Most Burned’ uit 2016.

Foto 2 en 3: Schermafbeelding van passages uit het bericht ‘Omstreden kunstenares stopt: ‘Zoveel weerstand dat het niet meer leuk is’ van René Walhout voor RTV Noord, 7 september 2017.

Collectief Noord ageert tegen cultuurbezuinigingen. Lukt dat een beetje?

Noord-Nederland kent een eigen versie van de Guerilla Girls. In de drie noordelijke provincies zeggen ze tegen de cultuurbezuinigingen te protesteren. Het is het anonieme Collectief Noord van 12 piemelkunstenaars dat laatst in Assen met verf afbeeldingen van piemels op de weg tekende. ‘Het is een ode aan de expressie van kunstenaars en een behoorlijke middelvinger naar het kunstbeleid dat wordt gevoerd’ zo zei een woordvoerder tegen RTV Drenthe. Overtuigend is de uitleg niet. Een concreet voorbeeld van misnoegen kan de woordvoerder niet noemen, behalve gemeenplaatsen als ‘de creativiteit op dit moment’ en gebrek aan geld om materiaal te kopen. Maar het helpt, zo meent de woordvoerder, want de bewustwording zou toenemen.

Nu haakt Collectief Noord aan bij protesten tegen festival Noorderzon dat op schandalige wijze kunstenaars in de steek liet na bedreigingen. In een nieuwe ontwikkeling heeft na een gesprek met de Groningse burgemeester Peter den Oudsten de leiding van Noorderzon trouwens besloten alsnog aangifte van bedreiging te doen. ‘Wat Noorderzon heeft gedaan, is nog erger dan de bezuinigingen in de kunstsector’, meent een woordvoerder van Collectief Noord. De leiding van Noorderzon heeft in de kunstwereld nergens nog krediet.

Wat te denken van dit collectief? Het is goed dat ze in actie komen, maar of ze al de scherpte hebben die het verschil kan maken is de vraag. Wie laat zich nou in de hoek zetten met het lullige begrip ‘piemelkunstenaar’? Collectief Noord heeft volop pretentie en hamert op bewustwording. Het hoopt een voorbeeld te zijn voor kunstenaars in heel Nederland, maar lijkt nu nog niet eens een voorbeeld voor zichzelf te kunnen zijn.

Of de analyses van de piemelkunstenaars kloppen valt te bezien. ‘Als we nu niet staan voor kunst, dan is er over honderd jaar geen Rijksmuseum meer’, zegt een woordvoerder. Dat staat haaks op het cultuurbeleid dat topkunst die het goed doet in de markt ondersteunt, en minder aandacht besteedt aan het experiment en de talentontwikkeling die het op de markt niet zonder overheidssteun redden. Collectief Noord laadt tot nu toe met de gekozen actievorm en het gebrek aan scherpte en originele actie de verdenking op zich de middelmaat van een beroepsgroep te vertegenwoordigen. Dat kan beter. De beuk kan er veel harder in. Het begin is er.

Foto: ‘Kunstzinnige uitspatting: twintig piemels op rotonde in Assen’. RTV Drenthe, 17 augustus 2015.

Noorderzon krijgt kritiek vanwege afsluiten kunstwerk Harma Heikens

Update 25 augustus: Galerie Sign trekt vandaag alle beelden terug uit het theaterfestival Noorderzon 2015, zo zegt het in een persbericht (zie ook bij reacties). Noorderzon geeft Sign laten weten dat het werk van Harma Heikens ‘op geen enkele manier welkom is op het festival’. Sign voelt zich gedwongen de beelden terug te trekken. Sign is van mening dat Noorderzon de primaire taken van onbelemmerde presentatie en beveiliging van de kunstwerken en de voorlichting erover verwaarloost. De opstelling van de leiding van Noorderzon roept de vraag op wat het precies verstaat onder de integratie van beeldende kunst in het festival, en of het voldoende begrijpt van de dynamiek van hedendaagse kunst. En vooral: of het beseft welke verplichtingen tegenover de kunstenaars dat met zich meebrengt. Nu beschadigt Noorderzon vooral de eigen goede naam. 

Festival Noorderzon in Groningen heeft na bedreigingen door twee mannen de container waarin het kunstwerk ‘Toys in the Attic’ van Harma Heikens te zien was op slot gedaan. Noorderzon noemt het een ‘klein incident’, maar dat is het niet volgens Eric Noorderkoorn, de cultuurverslaggever voor Dagblad van het Noorden: ‘Een zwaar dreigement met als gevolg de onttrekking van een kunstwerk aan de openbaarheid, daar is niets kleins aan. Toegeven aan dreigementen als het om kunst gaat, of die nu komen van dronken studentenvolk, van boze ouders of van mensen met fundamentalistisch religieuze motieven, kan een precedentwerking zonder weerga hebben. Bevalt de aard van een kunstwerk niet? Trek ten strijde, dan halen ze het wel weg!’

Wat Noorderzon doet is de omgekeerde wereld. Een cultuurfestival onwaardig. Het zorgt er niet voor dat de twee mannen die kunstwerk en festivalmedewerkers bedreigen achter slot en grendel verdwijnen, maar zet het kunstwerk achter slot en grendel. Het gaat er niet om of ‘Toys in the Attic’ wellicht ongepaste kunst is, maar of een directie achter kunst en kunstenaars staat. Galerie Sign brengt op Noorderzon de sculpturale interventies van hedendaagse kunst. Door de ingreep laat Noorderzon Harma Heikens en galerie Sign vallen.

In een interview met Hi-Fructose dat in september 2014 werd geplaatst vraagt Nastia Voysnovskaya naar het verontrustende en onheilspellende ‘Toys in the Attic’. Harma Heikens antwoordt dat het werk gaat over kindermisbruik binnen gezinnen. Ze praat dat niet goed, maar klaagt dit aan. Precies hetzelfde wat de twee mannen die het werk bedreigden zeiden te doen. Als de directie van Noorderslag zich eerst in de intenties van de kunstenaar verdiept had voordat het de container sloot, had het dat in een persbericht kunnen uitleggen.