Steve Wozniak. Hoe de controlestaat hard in het hart te raken?

Is Steve Wozniak als de uitvinder van de atoombom Robert Oppenheimer die tot z’n grote schrik besefte welk monster hij geschapen had? Medeoprichter van Apple Wozniak filosofeert over de onvrijheid die computers hebben gebracht. In navolging van John Perry Barlow zag-ie ooit internet als een apart continent dat door overheden met rust gelaten zou moeten worden. Maar dat gebeurt niet en zal nooit meer veranderen.

Is er een les te leren voor parlementsleden als Marietje Schaake (EU/D66), digitale burgerrechtenbewegingen als Bits of Freedom of het Amerikaanse EFF en de Piratenpartijen die in hun kernprogramma pleiten voor privacy, burgerrechten, transparante overheden en informatievrijheid? Het lijkt erop dat West-Europa nog niet zover is in de opbouw van de controlestaat als de VS. Maar is het verschil groot genoeg om nog te keren?

Moeten critici hun bakens verzetten en zich niet langer concentreren op klassieke onderwerpen van de liberale democratie als burgerrechten en transparantie? Zonder deze onderwerpen te laten vallen zouden ze ervoor kunnen kiezen de oorzaak voor de opbouw van de controlestaat boven water te krijgen. En te bestrijden.

In een commentaar voor de New York Times wijst Tim Shorrock erop dat in de VS bedrijven die werkzaam zijn in de veiligheidssector van de inlichtingendiensten 56 miljard dollar per jaar opstrijken. Dat zullen bestuurders van deze bedrijven en politici in de wachtkamer om toe te treden tot die bedrijven niet vrijwillig opgeven omdat hun salarissen, bonussen, dividenden, vooruitzichten en prestige er direct aan gekoppeld zijn.

Critici als Marietje Schaake, Bits of Freedom of de Piratenpartijen moeten de controlestaat in het hart proberen te raken. Als de spreekwoordelijke staak die het hart van de vampier doorboort en pas dan een einde aan de schijndood maakt. Het hart is het economisch belang van bedrijven en overheden, en van de topbestuurders die hierin werkzaam zijn. Verdediging van de klassieke vrijheden is symptoombestrijding en schiet tekort.

Gevolg van deze accentverlegging van de behartiging van burgerrechten naar het bestrijden van economische belangen is dat de critici zich naar de linkerkant van het  politieke spectrum moeten begeven. Vraag is of ze met hun klassiek-liberale waarden intern sterk genoeg zijn om deze omslag te maken. Om over na te denken.

Foto: Prince of Darkness (1966) met Andrew Keir en Barbara Shelly van Terence Fisher (Hammer).

In kwestie Snowden laat NRC zich opnieuw misleiden

Er valt heel wat af te dingen op het kritisch vermogen van de Nederlandse gevestigde media. Graag neem ik het verwijt voor lief in herhaling te vervallen door nogmaals te verwijzen naar de in mijn ogen onbegrijpelijke opstelling van de NRC die president Obama het voordeel van de twijfel geeft. De NRC wekte in oktober 2012 de indruk dat Obama het opnam voor de burgerrechten en de vrijheid van meningsuiting. Toen was dat naar mijn idee al een onhoudbaar standpunt, maar door recente onthullingen door Edward Snowden over de NSA is dat standpunt nog onhoudbaarder geworden. Dat leidt niet tot een andere opstelling van de NRC, ondanks het goede werk van haar Amerikaanse correspondenten. Het roept de vraag op waarmee de gevestigde media bezig zijn en wat ze voor lezers die zich op internet direct tot de bron wenden zo’n nieuwsmedium nog toevoegt. Zeker als de media de bemiddelende rol van ‘vertaler’ van het nieuws slordig en gekleurd uitvoeren.

Opmerkelijk is dat de NRC Obama nog steeds het voordeel van de twijfel geeft. Ik begrijp daar niets van voor een krant die zich kritisch en liberaal noemt. Ik neem aan dat er kundige en door de wol geverfde journalisten en redacteuren aan het werk zijn, maar toch is dat in de kolommen nauwelijks terug te vinden. Welk proces verhindert dat? Redacties baseren zich op persbureau’s die de waarheid verdraaien omdat ze belang hebben bij het verbergen van de waarheid. Maar een krant als de NRC heeft hier toch weet van en kan toch niet zo naïef zijn dat niet door te hebben? Toch lijkt het er sterk op. Voor de reden heb ik geen afdoende verklaring.

Neem Judith Laanen van de redactie Buitenland. Ze neemt plichtmatig de berichtgeving van Reuters over, maar doet er een eigen schepje bovenop. Ze zegt in een artikel over de NSA van 18 juni: ‘Edward Snowden, de 29-jarige Amerikaan die de afluisterpraktijken van het Amerikaanse PRISM-programma vorige week aan het licht bracht, sprak de noodzaak van afluisteren gisteren tijdens een livechat met de Britse krant The Guardian nog tegen, schrijft persbureau AP.‘ Het gaat om het woord ‘nog‘ waarmee Laanen suggereert dat de waarheid van viersterrengeneraal en NSA-directeur Keith Alexander de waarheid van Snowden heeft vervangen. Maar ieder die kritisch kijkt naar wat Alexander zegt weet dat-ie liegt en steeds de cijfers bijstelt. Door de onnodige toevoeging van dat ‘nog‘ geeft Laanen aan deze zaak niet op de voet te volgen. Om het fatsoenlijk te zeggen.

Het is ook een onmogelijke opgave voor een krant als de NRC om zonder eigen expertise en directe toegang tot de bronnen verslag te moeten doen van een zaak die zich op grote afstand afspeelt maar toch de hele wereld bezighoudt. Het kan het niet negeren omdat er een direct belang voor Nederlandse internet- en telefoongebruikers mee gemoeid is. Wat de NRC en de Nederlandse gevestigde media opbreekt is dat ze geen idee hebben hoe ze de kritische geluiden moeten ‘omkaderen’. Het ene moment wordt de ene nieuwsbron gevolgd en het andere moment de andere die een tegengesteld perspectief geeft. Maar da’s geen zorgvuldige journalistiek die meerdere kanten belicht en zweert bij hoor en wederhoor. Da’s stuurloosheid in de berichtgeving en het ontlopen van de keuze om zich werkelijk kritisch en onpartijdig op te stellen.

Dat kader schetst Tim Shorrock in de New York Times. Hij stelt dat er jaarlijks zo’n 42 miljard euro naar private onderaannemers in de Amerikaanse veiligheids-industrie stroomt. Door stuivertje te wisselen tussen overheid en bedrijfsleven poetsen topbestuurders hun inkomen op. Een dreiging moet dat legitimeren. Onbelangrijk en bijkomend is of die dreiging realistisch is. Nieuwsmedia die menen ‘objectief’ verslag te kunnen doen verzaken hun controlerende taak omdat ze niet achter de waarheid kijken. Ze maken zich tot deelgenoot aan de politionele militarisering van de samenleving. Juan Bosch waarschuwde in de jaren ’60 voor het Pentagonisme in navolging van president Eisenhower die in 1961 voor het militair-industrieel complex waarschuwde. Het is aan kritische media om zich niet te laten misleiden en die steeds wisselende verschijningsvorm van dat complex journalistiek te volgen. Dat kan het kader voor een krant als de NRC zijn.

Foto 1: Schermafbeelding van laatste deel van artikel ‘NSA: meer dan 50 aanslagen afgewend door afluisteren‘ door Judith Laanen in de online-versie van nrc.nl. 18 juni 2013.

Foto 2: Fragment afscheidstoespraak van president Eisenhower over het militair-industrieel complex. 1961.