Nogmaals Nord Stream II: waarom is er geen open debat over een pijplijn die de EU afhankelijker maakt van de Russische Federatie?

De Belgische oud-ambassadeur Theo Lansloot zet de ontwikkelingen over de aanleg van de gaspijplijn Nord Stream II in een artikel voor Doorbraak op een rijtje. De actuele situatie is dat landen aan de Oostzee waarvan de pijplijn door hun territoriale wateren loopt voor de beslissing staan wat ze ermee aan moeten. Als ze dat politiek al zelf mogen beslissen en ze volgens internationaal recht juridisch iets te zeggen hebben over het onderzeese deel van Nord Stream II tussen de Russische Federatie en Duitsland. Finland en Duitsland hebben het groene licht gegeven. Denemarken houdt de kaarten nog tegen de borst en wordt onder druk gezet door voor- en tegenstanders. De vraag is of Nord Stream II Europa over-afhankelijk van Russisch gas maakt.

Rondom Nord Stream II tekenen zich twee kampen af. Tegenstanders lijken de overhand te hebben met de VS, het Verenigd Koninkrijk, landen als Polen, Oekraïne en de Baltische landen die de Russische chantage met energie vrezen, maar ook milieuactivisten die een einde aan fossiele brandstof willen. Zo stelden kamerleden van de PvdD en de SP die doorgaans welwillend staan tegenover de Russische Federatie in 2017 kritische kamervragen over Nord Stream II. Omdat de energieafhankelijkheid van de EU-lidstaten van Russisch gas door import vergroot wordt en dit in strijd is met het energiebeleid van de EU (Third Energy Package) zijn degenen die pleiten voor correcte uitvoering van dit beleid ook tegen. Ze wijzen op diversificatie en onafhankelijkheid. Overigens wordt in een rapport van de juridische dienst Raad van de Europese Unie dit formeel ontkend, zodat de ministers kunnen handelen in strijd met hun eigen beleid. Verder zijn Zuid-Europese landen ook kritisch over Nord Stream nadat de EU South Stream afschoot door harde voorwaarden aan het Kremlin te stellen. De Italiaanse oud-premier Renzi definieerde het opleggen van sancties aan de Russische Federatie plus het afketsen van South Stream door het stellen van harde voorwaarden aan het Kremlin, maar tegelijk het doorgaan van Nord Stream zonder die voorwaarden en het als economisch project te betitelen als hypocrisie.

Voorstanders zijn vooral te vinden in de landen waarvan bedrijven betrokken zijn: Duitsland, Nederland en Frankrijk. En omdat Duitsland een beslissende vinger in de pap van de EU heeft en de tandem Duitsland-Frankrijk de as van de EU vormt, volgt de Raad van ministers. De tactiek van de voorstanders is niet om een open debat te voeren, maar dat uit de weg te gaan. De dooddoener van het Duitse politieke en economische establishment is dat Nord Stream geen politiek, maar een economisch project is. Uit alles blijkt dat Nord Stream een politiek project is. Gazprom koopt Europese politici om door ze in te huren als ‘consultant’, zoals de Oostenrijkse ex-minister Hans Jörg Schelling die lid is van de ÖVP, de partij van kanselier Sebastian Kurz. Zoals Lansloot opmerkt staat de Duitse oud-kanselier Gerhard Schröder op de loonlijst van Gazprom. Zijn opportunisme is berucht en bezoedelt de Duitse politiek en de SPD. Maar het lijkt te eenvoudig om het Duitse belang te reduceren tot het omkopen van SPD’ers als Schröder of president Frank-Walter Steinmeier. Een argument van de voorstanders is dat het een wederzijdse afhankelijkheid betreft en de aanleg het Kremlin ook afhankelijker van Europa maakt. Maar dat gaat opnieuw voorbij aan de onafhankelijkheid van Europa.

De tegenstrijdigheden zijn groot en het is onbegrijpelijk dat ze niet genoemd worden in het publieke en politieke debat. Sancties die in 2014 ingesteld werden vanwege de annexatie van de Krim door de Russische Federatie en de militaire inmenging in Oost-Oekraïne worden verlengd, maar tegelijk worden de economische banden met het Kremlin via Nord Stream aangehaald en wordt Oekraïne dat Russisch gas via pijpleidingen aan de EU levert in de steek gelaten. Dat is dubbelzinnig en hypocriet, maar vooral kortzichtig. De EU weet dat het zich door de aanleg van Nord Stream II afhankelijker maakt van het Kremlin, maar ontkent dat dat zo is. De leiding van de Russische Federatie heeft er immers een handje van om gas als geopolitiek wapen in te zetten. Door de verslechterende situatie tussen het Westen en de Russische Federatie dat zich ook nog eens steeds meer opstelt als kat in het nauw, wordt de kans dat dat wapen ingezet wordt er eerder groter dan kleiner op. Levering van Russisch gas aan de EU-lidstaten is de olifant in de kamer waarover West-Europese politici en bedrijven al jaren doen alsof ze die niet zien. Zo gaat kortzichtigheid over in bijziendheid omdat Duitsland en Nederland verslaafd zijn aan goedkoop Russisch gas. De geloofwaardigheid van de EU wordt ondermijnd.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘Rusland en de EU: energie-onafhankelijk of Nord Stream 2 pijplijn?; Regering Merkel verkiest Russische gaspijplijn boven EU –Energie Unie’ van Theo Lansloot in Doorbraak, 4 april 2018.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘Europese Raad geeft groen licht Nord Stream 2’ in Geotrendlines van 2 oktober 2017 onder verwijzing naar Euobserver.

Is Nord Stream II verenigbaar met Europese wetgeving en energiepolitiek?

Update 12 juli 2022: De Duitse toestemming voor het gebruik van gaspijplijn Nord Stream II waarvan de kosten zo’n 11 miljard dollar bedragen is door de Russische aanval op Kiev van februari 2022 opgeschort. Het jaarlijkse onderhoud aan Nord Stream I (2011) vindt nu plaats. Het is de vraag of het Kremlin deze gaspijplijn die eveneens in de Oostzee van de Russische Federatie naar Duitsland loopt met een transportcapaciteit van 55 miljard m³ per jaar om politieke redenen definitief sluit. Waardoor de Duitse economie in problemen komt. 

De blinde naïviteit van de energiepolitiek van met name de Duitse politiek en het bedrijfsleven en de top van de EU is groot geweest. De politiek handelde welbewust in strijd met de eigen uitgangspunten met betrekking tot diversificatie en onafhankelijkheid van energie. Tegen staand EU-beleid in (Third Energy Package) werd de afhankelijkheid van Russisch gas vergroot in plaats van verkleind. Nu heeft vooral Duitsland zich in de hoek gebokst.

Het is niet dat men nu kan zeggen dat ‘de kennis van nu’ pas het inzicht biedt dat het fout beleid was. Het was op het moment zelf ook al fout beleid. Dat werd door wetenschappers, journalisten en politici publiekelijk gezegd en met argumenten onderbouwd. Maar vooral de Duitse politiek was doof en blind.

Op 4 maart 2016 schreef ik onderstaand commentaar en vroeg ik me af of de aanleg van Nord Stream II die ook toen al controversieel werd bevonden wel verenigbaar was met de Europese wetgeving en energiepolitiek. Ik concludeerde van niet. Het kantelpunt was 2014, het begin van de Russisch-Oekraïense oorlog die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Hoe kan het dat een blogger en andere critici dat toen al concludeerden en de elite van Duitsland en de EU de kop in het zand hadden gestoken en ook na de onrechtmatige Russische inval van de Krim in 2014 nog vertrouwen in Poetin had? Het antwoord speelt op het raakvlak van economisch opportunisme en een verstoorde psyche. Ofwel, zelfbedrog en het ontbreken van zelfkennis en -reflectie.

Het is gewenst dat er een Europese parlementaire enquête komt die het energiebeleid van de EU sinds eind 2005 (begin aanleg Nord Stream) tegen het licht houdt. Dit soort naïviteit in de top van de EU is schadelijk voor de geloofwaardigheid en het functioneren van de EU. 

Update 12 februari 2017: Volgens een bericht in NRC wordt de EU steeds afhankelijker van Russisch gas. Met de tweede pijplijn Nord Stream II zal de afhankelijkheid nog groter worden. Maar de EU is oorverdovend stil over Nord Stream II. De EU zegt zich in theorie onafhankelijker te maken van Russisch gas, maar doet in praktijk het omgekeerde. De pseudo-populisten, rechts-extremisten of Brexiteers brengen minder schade aan de EU aan, dan de EU zelf. Zo wordt het zelfs voor supporters van de EU onmogelijk om nog in een EU te geloven die het één zegt, maar het ander doet. Een EU waar multinationals de geopolitiek bepalen. 

Is het gasproject Nord Stream II verenigbaar met de Europese wetgeving en energiepolitiek die streeft naar onafhankelijkheid? De vraag stellen is de vraag beantwoorden. Omdat Nord Stream II de EU-lidstaten minder onafhankelijk van de Russische Federatie maakt dient het geblokkeerd te worden. Het is meer dan een commercieel project van bedrijven als Gazprom, E-ON, OMV, Shell, Wintershall en Engie. Het is een politiek project dat in tijden is bedacht toen de relaties van Europa met de Russische Federatie redelijk waren. Sinds het Kremlin de Europese veiligheidssituatie ernstig heeft verstoord door de onrechtmatige bezetting van de Krim en de inmenging in de hybride oorlog in Oost-Oekraïne is dat veranderd. Wat in een recent verleden een project was om de onderlinge samenwerking te bezegelen is veranderd in een project dat de Russische agressie jegens Europa niet kan belonen. Inclusief de informatie-oorlog van het Kremlin tegen de EU.

In een artikel op de Vlaamse site Doorbraak.be schetst Theo Lansloot de achtergronden van de besluitvorming over Nord Stream II. Ik herhaal hier mijn reactie die ik er vanmiddag plaatste:

Mee eens. Het is krom om Nord Stream II een commercieel project te noemen, terwijl South Stream feitelijk om politieke redenen is afgeblazen door de EU vanwege strikte regelgeving die niet van toepassing is op Nord Stream II. De Italiaanse premier Renzi heeft meermalen op deze tegenstrijdigheid gewezen.

Inderdaad bevat de rol van Duitsland in de relatie tot de Russische Federatie volop tegenstrijdigheden. Het lijkt erop dat niet steeds dezelfden aan de touwtjes trekken. Duitsland is een land waar soms de emotie de boventoon voert en dan weer de rede. Het is nog steeds WOII die het de Duitsers moeilijk maakt om zich op een passende manier te verhouden tot het Kremlin. Onverwerkt schuldgevoel maakt het er onmogelijk op.

Toch hebben de belangrijkste partners, te weten Nederland (MH17), Frankrijk (Russische lening aan het Front National), Duitsland (Lisa en de Russische informatie-oorlog tegen kanselier Merkel, Duitsland en de EU) en het Verenigd Koninkrijk (Litvinenko) alle redenen om niet met Gazprom in zee te gaan. Dat zich niet geheel toevallig deze week tot China wendde voor een miljardenlening.

De EU kan het niet maken om met Nord Stream II zowel Oost- als Zuid-Europa te passeren en het Kremlin te dienen. En door het erop te gooien dat het een louter commercieel project betreft maakt het er hypocriet en ongeloofwaardig op. Iedereen weet dat het grote geopolitieke gevolgen heeft.

Aan de Russische Federatie moeten geen concessies gedaan worden. Want het leidt alleen nog maar tot het moeten doen van meer concessies. Een streep in het zand is voor iedereen duidelijker. De Russen met hun militaire macht hebben niets anders dan dat. Daarom moet de EU achter die eenzijdige macht kijken. En trouwens snel de eigen legers op orde brengen. Oekraïne lukt dat vanuit een slechtere uitgangspositie in 18 maanden. De EU moet dat in 12 maanden lukken. Als het wil.

De EU is zwak, verdeeld en niet in vorm. Dat valt de EU-lidstaten te verwijten. De oplossing is niet zozeer meer EU door federalisering zoals iemand als Guy Verhofstadt herhaaldelijk bepleit, maar gewoon het nakomen van gemaakte afspraken. De EU is levensvatbaar en valt op te vatten als een ballon die nu slechts half opgeblazen is en zieltogend toont. De EU heeft geen nieuwe ballon nodig, maar een ballon die zoals lang geleden overeengekomen de lucht krijgt die bij haar past. Niet meer en niet minder.

Foto: Partners/aandeelhouders in het vermeende project Nord Stream II.