‘Ik geloof in de opstand, de almachtige schepper van revolutie, van al wat pijnlijk maar verlossend is. Ik geloof in het bewapenen van onze tandeloze tijd. Met woorden, met wanorde en wapens. Met molotov cocktails, voor ons mensen, en omwille van ons heil Uit de hemel neergedaald. Want de dood is onverschilligheid.’
Aldus een passage uit de geloofsbelijdenis in een uitvaartplechtigheid die geen uitvaart is, maar in de vorm plechtig oogt omdat het aansluit bij de katholieke rituelen. Het werd uitgesproken door de voorganger in de voorstelling Het Enfant Terrible in de 10-delige reeks De Uitvaart van theatermaker Dries Verhoeven die samen met Jibbe Willems de tekst schreef. Onderdeel van Springfestival in Utrecht die was te zien op 22 mei.
Locatie was de Utrechtse neogotische Willibrordkerk, eigendom van de Sint Willibrordus Stichting. Deze seculiere monumentenstichting heeft als doel om het gebouw als sacrale kerk en monument open te houden. Gebruikers zijn een stichting die culturele evenementen organiseert en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er onder meer missen houdt. Die combinatie van seculier en religieus zorgde eerder deze week voor opschudding bij het apostolaat. In een persbericht protesteerde het bestuur ervan tegen een voorstelling van De Uitvaart en verzocht de reeks af te gelasten: ‘Deze voorstelling had ontegenzeggelijk een ontwijdend karakter. Het bestuur van het Sint Willibrord Apostolaat heeft dan ook besloten dat met onmiddellijke ingang geen eucharistievieringen meer kunnen plaatsvinden in dit kerkgebouw.’ Het apostolaat wil de huur opzeggen om ‘de liturgievieringen in een ander, werkelijk Godshuis’ te hervatten.
Juridisch heeft De Uitvaart niets met het apostolaat te maken omdat het huurt van beide seculiere stichtingen. Dries Verhoeven reageerde met een toelichting aan het apostolaat en andere geïnteresseerden en laat niet na om op de verzwakte positie van de Nederlandse RK-Kerk te wijzen: ‘De restauratie van de Willibrordkerk is een aantal jaren geleden met veel gemeenschapsgeld betaald. De vraag is wie dat gebouw toekomt op momenten dat er geen kerkmissen plaatsvinden. In een tijd waarin het kerkbezoek terugloopt, staat U voor de uitdaging om antwoord te geven op die vraag. Kan het gebouw relevantie hebben ook voor die mensen die Uw geloof niet delen?’ Maar hij meende ook dat de keuze voor een ‘ontwijde’ kerk beter was geweest.
Omdat de grens tussen echt en onecht voor de toeschouwers lastig was te trekken werd Het Enfant Terrible een gedenkwaardige voorstelling. In het nagesprek was de vraag hoe de ‘familie‘ van Enfant Terrible die bestond uit het type krakers en punkers door Verhoeven gestuurd werd. Was de uitroep ‘Revolutie’ tijdens de uitgeleide geregisseerd of niet? En was het de bedoeling dat sommige familieleden de hele tijd door de teksten heenkletsten? Zo ging deze voorstelling niet alleen over de grens tussen secularisme en religie, maar ook over de grenzen aan het theater, de macht van de regisseur, en publiek dat acteur wordt, of andersom.
Voor wie de theaterontwikkelingen sinds de jaren ’60 kent is er niks nieuws onder de zon. Maar toch een oase van bezieling, geestkracht, humor en durf in tijden van herkenning en behoudzucht in de kunsten. Religie en theater hebben gemeenschappelijk dat ze bestaan in het ‘doen alsof’. Ze behagen hun publiek dat ze proberen te binden. Levenslang of voor een avond. De theorie is dat theater uit de rituelen van de religie is voortgekomen. Gisteren kwam Dries Verhoeven thuis. En dat hebben we gemerkt. Vol plezier. Magisch.
Foto’s: Stills uit het videoverslag van ‘Het Enfant Terrible’ door Thorsten Alofs op 22 mei 2014 in de St. Willibrordkerk te Utrecht.
George Knight 