Jan Pronk stapt uit PvdA. En verklaart zijn bezwaren

Jan Pronk is anti-links links. Hij herkent zich niet meer in de PvdA en zegt na bijna 49 jaar zijn lidmaatschap op. In een afscheidsbrief noemt-ie als stenen des aanstoots de ontwikkelingssamenwerking en de strafbaarstelling van illegaal verblijf. In een schets van de fasen van zijn lidmaatschap omschrijft Pronk de laatste twee perioden van zeven jaar als verwarring (2000-2006) en aanpassing aan rechts (2007-2014).

Wie de lijn die Pronk schetst doortrekt komt tot de slotsom dat de Nederlandse politiek beneden de maat opereert. Het motorblok van hervormingen is vastgelopen en ligt voor schroot achter de schutting. Ondanks oppervlakkige glans verkeert de PvdA in organisatorische chaos en intellectuele armoede. De VVD breekt beloften, is uit het centrum weggekoerst en heeft in de slipstream de PvdA meegezogen. Dienstbetoon aan de kiezer, ofwel electorisme heeft de Nederlandse politiek in haar greep. De partijpolitiek is dolgedraaid.

Op het moment dat volgens Jan Pronk de periode van aanpassing aan rechts was begonnen, signaleerde in oktober 2009 Diederik Samson dat de partij in deplorable staat verkeerde. De fractie was niet in staat om het tij te keren. Da’s toen begrepen als het rechten van de sociaal-democratische rug, maar moet nu achteraf -gezien het pragmatische leiderschap van Samson- eerder beoordeeld worden als het nog verder aanpassen.

Sociaal-democratische uitgangspunten als vrijheden, gelijkheid en verheffing verdienen representatie door een geloofwaardige partij met een eigen koers. Het opportunisme van de PvdA valt partijleiders als Cohen of Samson niet uitsluitend te verwijten. Hoewel ze er evenmin een eind aan maakten. Ze wisten geen vernieuwing op de rails te zetten. In de marges van de partij wordt die bij de Wiardi Beckman Stichting voorbereid. Maar zolang links en progressief elkaar niet langer grotendeels overlappen binnen de PvdA blijft de partij een in zichzelf gekeerde bestuurderspartij die niet gevoed worden door kritische geesten die naast de macht staan.

Pronks brief is een zwakke echo van een debat uit een bijna vergeten verleden. Met een eigentijdse draai. Het meest interessant is het slot van Pronks afscheidsbrief omdat het vooruit kijkt: ‘Mocht er ooit een vereniging van sociaaldemocraten worden opgericht (..) om het debat te voeren over de betekenis van het gedachtengoed van de sociaaldemocratie in het bestek van de huidige tijd, dan meld ik mij als eerste aan.‘ Jan Pronk heeft gelijk dat het sociaal-democratische gedachtengoed niet het monopolie van de PvdA is en te belangrijk is om aan deze politieke partij toe te vertrouwen. Het kan ook niet eeuwig door de PvdA vertegenwoordigd en geclaimd worden. Pronk concludeert dat het voortbestaan van het gedachtengoed belangrijker is dan het voortbestaan van de partij PvdA. Dat geeft ‘m de ruimte om na bijna 49 jaar zijn lidmaatschap op te zeggen.

Foto: Jan Pronk, 2007. Credits: Spaarnestad Photo.

Eén-partijstaat Nederland, Nico Baakman en misbruik van de wet

De Maastrichtse politicoloog Nico Baakman is roepend in de woestijn. Hoewel de echo van z’n woorden elders, maar verzwakt klinkt. Ook hier. Volgens Baakman kapen politieke partijen alle mooie baantjes weg. Volgens hem moet de wet veranderen, zodat anderen ook eens aan de beurt komen. En da’s 97,5% van de bevolking die door een ontbrekende partijkaart nu buitengesloten wordt van de functies in het openbaar bestuur.

Ter onderbouwing verwijst Baakman naar artikel 1 van de Grondwet. Discriminatie wegens politiek gezindheid is niet toegestaan. In artikel 5,4 van de Algemene Wet Gelijke Behandeling wordt dit uitgewerkt. Een direct onderscheid vanwege politiek gezindheid wordt verboden, maar tegelijk geldt de volgende uitzondering: ‘Het eerste lid is niet van toepassing op eisen met betrekking tot de politieke gezindheid die in redelijkheid kunnen worden gesteld in verband met de vervulling van functies in bestuursorganen en adviesorganen.‘

Ofwel, de wetgever vindt het redelijk dat er bijkomende eisen van politieke gezindheid voor de vervuling van functies in het openbaar bestuur worden gesteld. Omdat uitsluitend leden van een kartel van politieke partijen dit onder elkaar toetsten worden buitenstaanders voor publieke functies wettelijk en praktisch buiten de deur gehouden. Feit dat de omschrijving ‘in redelijkheid‘ niet is gedefinieerd, maakt het er nog extra partijdig op.

Een niet-geactualiseerde toelichting op petities.nl, vermoedelijk van webmaster Reindert Rustema, geeft de volgende verklaring: ‘Met andere woorden, het is maar voor een paar procent van de burgers mogelijk om een bestuursfunctie in het openbaar bestuur uit te oefenen. Iedereen met die ambitie moet in de praktijk ruim van tevoren lid zijn geworden van een politieke partij omdat de werving niet in het openbaar plaatsvindt, maar via politieke partijen. Soms is het mogelijk een positie te krijgen door op het laatste moment lid te worden, maar daar staat doorgaans wel een bepaalde vorm van loyaliteit aan de partij tegenover.‘

Voor de BV Nederland dat economisch en politiek stagneert is het een gemiste kans dat een potentieel van betrokken, en goed opgeleide en geïnformeerde burgers uitgesloten wordt van het openbaar bestuur. Niet vanwege ontbrekende kwaliteiten, maar omdat ze ‘geen lid wensen te/kunnen zijn/worden van een politieke partij‘. Aldus petities.nl. Ze zien er niks in om door de trechter van een partij te gaan. Wat doorgaans eindigt in geprepareerde democratie zoals de voorstellingen over de strafbaarstelling van illegalen door PvdA-leider Diederik Samsom aantoonden. Met basisdemocratie heeft zulke top-down partijpolitiek weinig te maken.

Er zijn alternatieven voor de burger om de politiek terug te veroveren op de politieke partijen, maar die zijn nog onvoldoende ontwikkeld. Zo is er de e-democratie die de Piratenpartijen voorstaan. In dezelfde richting denkt de Italiaan Beppe Grillo die met een ander idee van politiek komt dan de partijen gewend zijn. Maar eerst moet het politieke huis in Nederland opnieuw ingericht worden zoals Nico Baakman beweert: ‘Als je om politieke criteria uit een functie in het openbaar bestuur geweerd bent, heb je juridisch geen poot om op te staan. Wil je serieus iets aan politieke benoemingen doen, dan zal dit wetsartikel op de schop moeten.’

Foto: Verkiezingsavond in Wellington, Nieuw-Zeeland, 1931. Credits: Alexander Turnbull Library.