Gemeenteraadsverkiezingen: Ik wil per se stemmen, maar weet niet waarop

Verkiezingsbord Utrecht voor gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022. Bron: Oostkrant.

Stel je bent een links-liberale, secularistische vrijdenker, woont in Utrecht en wilt bij de gemeenteraadsverkiezingen stemmen volgens je overtuiging. Ook om radicaal-rechtse partijen als PVV en BVNL, een extreem-rechtse partij als FvD, een radicaal-linkse partij als BIJ1 en varianten van de SP, een dwaallichtpartij als de Piratenpartij waar ik enkele jaren lid van was en religieuze partijen als CDA, Christen-Unie en DENK de pas af te snijden.

Dat is keuze die je maakt als je de overtuiging wilt volgen die geen radicalisme, populisme en godsdienst in de politiek toelaat.

Hopeloos.

Het lukt niet om zo’n partij te vinden. Partijen die op het eerste gezicht in aanmerking komen vallen af. D66 in Utrecht is te populistisch rechts en heeft zich afgelopen jaren geprofileerd met terrassen voor de Horeca, GroenLinks te populistisch links en wereldvreemd en VOLT kan niet eens de eigen partij organiseren, laat staan dat aan zo’n partij het bestuur van de vierde stad van Nederland toevertrouwd kan worden.

Ik wil per se stemmen, maar weet niet waarop.

Dat is wat anders dan het idee dat een politieke partij als een handschoen moet passen bij de eigen overtuiging. Dat idee heb ik al sinds het einde van de jaren 1990 losgelaten toen ik me bij geen enkele partij meer ‘natuurlijk’ thuis voelde om daar blindelings op te stemmen.

Stemmen was dus altijd al water bij de wijn doen. Maar nu zie ik alleen maar water met een druppeltje wijn erin. De politiek is verregaand verwaterd.

Politieke partijen leveren niet wat ik van hen verwacht. Bij lange na niet. Zelfs niet als ik mijn verwachtingen nog een extra naar beneden bijstel en mijn duim leg over grote delen van het programma waar ik me niet in kan vinden voldoen de partijen nog niet aan de toch al verlaagde norm die ik aan een volwassen politieke partij stel.

Hoe komt dat? Marketing en populisme zijn niet nieuw, maar lijken opnieuw in de strijd om de kiezer terrein te hebben gewonnen. Haak ik daarom af?

Ben ik te kritisch en verwacht ik te veel van de partijpolitiek? ‘Wie luistert, weet meer‘ is een slogan van de radiozenders van de Publieke Omroep. Maar wat als wie meer weet tot de slotsom komt dat geen enkele politieke partij nog voldoet om op te stemmen? Dan verkeert de slogan in het tegendeel ‘Wie luistert, weet minder’.

Op 16 maart 2022 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. In Utrecht kan ik op 20 partijen stemmen.

Dat lijkt weelde, maar is armoede. Vergelijkbaar met een supermarkt waar kwantiteit en keuze van producten gaat voor kwaliteit. Lokale partijpolitiek is verworden tot een buurtsuper waar de producten over de datum zijn, de prijzen te hoog, het assortiment te beperkt en de korte keten tussen kiezer en partij niet grondt in lokale traditie, maar overspoeld wordt door landelijke en globale mode.

Ik kom er niet uit. Ik zit gevangen in het beeld van te hoge verwachtingen en te lage verrichtingen van de lokale politiek. Ik kom er niet uit.

Fondsenwervingsactie Jill Stein voor hertelling stemmen. Geen zekerheid dat verkiezingen niet gehackt zijn

De paradox kan niet groter zijn. De presidentskandidaat van de Groene partij Jill Stein legt op het door het Kremlin gecontroleerder staatsmedium RT America (voorheen Russia Today) uit dat ze een fondswervingsactie is gestart voor een hertelling in drie cruciale staten Pennsylvania, Wisconsin en Michigan. Trump won in deze staten met een verschil van in totaal 55.000 stemmen. Als Clinton deze staten wint, dan heeft zij de meerderheid in het Electoral College en wordt tot president gekozen. Omdat Clinton terughoudend is heeft Stein het initiatief genomen. Ze kan dat omdat ze als presidentskandidate belanghebbende is. Stein zegt in een verklaring bij de fondsenwervingsactie dat het haar niet te doen is om Hillary Clinton te helpen, maar de betrouwbaarheid van het kiessysteem te vergroten. Er wordt naar het Kremlin gekeken dat via hacks in de stemmachines de uitslagen zou kunnen hebben gemanipuleerd. Er zijn sterke aanwijzingen dat Russische hackers via WikiLeaks lekken van de Democratische partij verspreidden om Clinton in diskrediet te brengen.

De Clinton-campagne is om drie redenen terughoudend bij de actie om een hertelling aan te vragen. Het wil zich niet laten kennen als slechte verliezer en evenmin suggereren dat het vindt dat het systeem ‘rigged’ is. Iets wat Trump altijd beweerde. Totdat hij gewonnen had. Verder is er twijfel onder computerdeskundigen en statistici over de grond voor de claim. Zie hier een artikel in The Guardian. In districten met stemmachines in Wisconsin zou Trump disproportioneel gewonnen hebben, terwijl dat in districten met papieren stembiljetten niet het geval was. Waarom dat dan voor Pennsylvania en Michigan ook zou gelden is onduidelijk, behalve dat de verschillen er klein waren. In Michigan werden trouwens alleen papieren stembiljetten gebruikt.

Op de claim over het verschil tussen papieren en elektronisch stemmen komt computerwetenschapper J. Alex Haldeman terug. Zijn naam werd dinsdag genoemd in een verslag in New York Magazine dat de kwestie in de openbaarheid bracht. Hij en anderen namen contact op met John Podesta van de Clinton-campagne. Later die dag zegt Haldeman in een update dat er waarschijnlijk geen sprake is van een cyberaanval op stemmachines. Maar uitsluiten doet hij het evenmin. Het ‘zou kunnen’. Amerikaanse elektronische stemmachines kennen problemen, zijn kwetsbaar voor cyberaanvallen en sommige staten handelen naïef en nalatig. De enige manier om dat volgens Haldeman te controleren is een hertelling: ‘The only way to know whether a cyberattack changed the result is to closely examine the available physical evidence — paper ballots and voting equipment in critical states like Wisconsin, Michigan, and Pennsylvania. Unfortunately, nobody is ever going to examine that evidence unless candidates in those states act now, in the next several days, to petition for recounts.’ 

Op de site Five Thirty Eight van de gezaghebbende statisticus Nate Silver wordt dat verschil tussen de uitslagen in districten met papieren biljetten en stemmachines in een artikel van Carl Bielik en Rob Arthur verklaard uit demografische verschillen die te maken hebben met leeftijd en opleiding, en niet-witte kiezers. Deze auteurs sluiten achter evenmin uit dat de verkiezingen gehackt waren. Hoe geavanceerder en slimmer de hackers handelden, hoe geavanceerder en gedetailleerder het onderzoek moet zijn om dat op te sporen.

Een hertelling kan het vertrouwen in het kiessysteem ondermijnen. En is daarom een paardenmiddel. Maar het feit dat het debat over de soliditeit van het stemproces zo hoog oploopt laat zien dat elektronisch stemmen zonder ingebouwde zekerheden politiek niet transparant, technisch onbetrouwbaar en maatschappelijk ongewenst is. Zeker vanwege cyberaanvallen door vreemde mogendheden op westerse landen is het naïef om blind te vertrouwen op elektronisch stemmen. De opkomst van het populisme heeft de inzet verhoogd.

In Nederland wordt sinds 2009 met rood potlood en papier gestemd. Commissies volgen elkaar op, zo blijkt uit een overzicht van de Kiesraad. In recente debatten stond het stemgeheim centraler dan een hack door installatie van malware. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken opteert vanwege het kostenaspect voor herinvoering van elektronisch stemmen, maar wil zekerheden ingebouwd zien. Zo drukken kamerleden en computerdeskundigen hem op het hart. Bedrijven zijn gevraagd om op dit eisenpakket een nieuw product te ontwikkelen. In een lelijk woord heet dat ‘marktuitvraag’. Naar verwachting maakt Plasterk eind 2016 bekend wat de uitkomst hiervan is. Bij de Tweede Kamer verkiezingen van 15 maart 2017 wordt nog met potlood en papier gestemd. Een geruststellende gedachte voor wie de Amerikaanse discussie in ogenschouw neemt.

Lokale verkiezingen in Noord-Korea als feest voor de democratie

Lokale verkiezingen in Noord-Korea zijn een feest. Reuters wordt dezelfde beelden aangeleverd en laat dezelfde beelden in hoofdstad Pyongyang zien. Bij het stembureau wordt gedanst en klinken liederen als ‘Ode aan het Moederland’. Van willekeurige kiezers die getraind zijn als willekeurige kiezers. Stemmen heette bij ons altijd het feest van de democratie te zijn voordat het wantrouwen in de politiek de overhand kreeg. Daar helpt niets aan. In Noord-Korea krijgt wantrouwen geen kans. Op geselecteerde stembureaus wordt de schijn opgehouden met muziek, dans en unanimiteit. Feitelijk de tekenen van een doorgestoken kaart. Dan is ons doorprikken van de schijn een echtere waarheid. Ondanks het wantrouwen dat stemmen een loos gebaar is.

Stemmen bij volmacht kan afgeschaft worden. Nadelen te groot

Er is kritiek op het stemmen bij volmacht. Het is zowel in strijd met het stemgeheim als het principe ‘one man one vote‘. In Nederland kan iedereen die gaat stemmen bij volmacht stemmen voor twee anderen. Dus ‘one man three votes’. Dit oogt als iets van oude tijden. Zoals dat ook geldt voor het stemmen in een stembureau. 

De uitsmijter ‘Jouw stem, daar maak je je toch sterk voor‘ van het filmpje slaat de plank mis. De praktijk leert dat het vooral de anderen zijn die zich sterk maken voor stemmen bij volmacht. Het ronselen van stemmen door politieke partijen of belangengroepen is te aantrekkelijk. Er is dan ook veel voor te zeggen om het stemmen bij volmacht volledig af te schaffen. Een polderoplossing is om het tot een volmacht te beperken. 

Wat zeggen racende apen over de gemeenteraadsverkiezingen?

Het is makkelijk om deze bootrace op te vatten als zinnebeeld van de komende gemeenteraadsverkiezingen. Met de vlaggende scheidsrechter als burger die de strijd niet meer aan kan zien. Nee, dat zou te simpel zijn.

Wat voor de apen spreekt is dat ze iemand die vindt dat dit een onechte race is niet het recht ontzeggen om dat te zeggen. Ze spreken dat niet tegen. Weten zij veel. Van deze houding kunnen onze hedendaagse ‘democraten’ leren dat systeemkritiek op de strijd niet inhoudt dat men eerst aan de strijd moet meedoen. Of anders het recht van spreken verliest. Zodat iedereen die voor een ander politiek stelsel pleit buiten de orde wordt geplaatst en monddood wordt gemaakt. Da’s democratie op voorwaarden van de gevestigde politiek.

Apen zijn oprechter in hun race. Hoewel we niet precies weten wat ze denken. Ze zijn ook minder aapachtig dan organisaties en personen die een idee na-apen dat ze zelf niet doorgronden. Namelijk het idee dat de montage van het politieke systeem onzichtbaar maakt. Deze navolgers houden niet op zich op de ‘democratie’ te beroepen, maar hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat ze verbonden zijn aan de gevestigde politieke partijen. Onder het mom van het algemeen belang (‘ga stemmen of zwijg’) wordt hun eigenbelang gediend.

Die eis houdt het systeem in stand waaraan ze hun positie danken. Zo simpel is het. De bootrace van de apen lijkt primitiever dan de komende gemeenteraadsverkiezingen, maar is vele malen opener en eerlijker. Echt. 

CentERdata en VVD kloppen vragenlijst op tot onderzoek: ***%

Een opinieonderzoek door het academische Tilburgse onderzoeksbureau CentERdata naar elektronisch stemmen wordt door dit bureau afwisselend een ‘onderzoek‘ en een een ‘enquête‘ genoemd. In totaal 2133 mensen die deel uitmaken van het CentERdata-panel vulden in mei 2013 de vragenlijst compleet in, aldus een persbericht van 27 november 2013. Met het logo van de VVD maar het adres van CentERdata:

Naast de begripsverwarring tussen (opinie)onderzoek, rapport en enquête en de vraag naar de rol van de VVD -is er een opdrachtgever van het opinie-onderzoek?- is er de uitkomst die voor vele interpretaties vatbaar is. Op 18 december 2013 schrijft de VVD in een bericht: ‘Uit het onderzoek van CentERdata blijkt dat nu al een ruime meerderheid van de ondervraagden (59%) via internet zou willen stemmen‘. Het persbericht van 27 november zegt het anders: ‘Uit het onderzoek van CentERdata blijkt dat nu al een ruime meerderheid van de ondervraagden (*** %) liever via internet zou willen stemmen.‘  en: ‘Driekwart van de Nederlanders geeft de voorkeur aan elektronisch stemmen via stemmachines boven het stemmen met potlood‘. CentERdata noch VVD geeft een verwijzing naar de basisgegevens van het opinieonderzoek. Hoe waardevrij zijn ze bezig?

Foto 1: Schermafbeelding van ongedateerd ‘Driekwart Nederlanders wil stemmachine terug‘ van CentERdata, 24 januari 2014.

Foto 2: Schermafbeelding van deel van VVD-persbericht ‘Driekwart Nederlanders wil stemmachine terug‘ van 27 november 2013, 24 januari 2014.

Foto 3: Schermafbeelding van deel bericht VVD ‘Driekwart Nederlanders wil stemmachine terug‘ van 18 december 2013, 24 januari 2014.

Bonaire bezorgt nieuwe partijen problemen; is dat billijk?

Nieuwe partijen die nog nooit een zetel haalden en aan de verkiezingen mee willen doen hebben het moeilijk. In elk van de 20 kieskringen moeten ze 30 handtekeningen ophalen. Da’s met een goede organisatie redelijk te doen. Op een uitzondering na. Vorige week ondertekende ik m’n steunverklaring voor de Piratenpartij in Utrecht. Voor het bestuurskantoor werd ik aangesproken door twee studenten die m’n handtekening voor de Anti Europa Partij vroegen. Ze bleken ingehuurd door een uitzendbureau. Stemmen kunnen gekocht worden.

De uitzondering waar nieuwe partijen tegenaan lopen is kieskring 20: Bonaire. De openbare lichamen van Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn sinds 10 oktober 2010 ‘bijzondere gemeenten’ van Nederland. Voor het eerst tellen ze mee in een Nederlandse verkiezing. Het gaat in totaal om zo’n 18.000 inwoners van wie zo’n 80% de Nederlandse nationaliteit heeft en niet allen 18 jaar oud zijn. Deze inwoners kunnen stemmen bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Zodat voor het eerst partijen daar handtekeningen op moeten halen.

Lijsttrekker Dirk Poot van de Piratenpartij laat in De Volkskrant weten dat zijn partij in de 19 niet-overzeese kieskringen voldoende steunverklaringen heeft opgehaald, maar dat Bonaire spannend blijft. Er is tijd tot vrijdag. Als het niet lukt zijn er drie gevolgen. Een partij mag niet meedoen in betreffende kieskring, het wetenschappelijk bureau krijgt minder subsidie en de partij krijgt een lager lijstnummer. Voor recht op Hilversumse zendtijd in de aanloop naar de verkiezingen bestaat geen wettelijke verplichting om in kieskring 20 mee te doen. Dit geeft aan dat Bonaire al als een uitzonderlijk geval wordt beschouwd.

Het lijkt onbillijk om partijen zonder veel middelen te verplichten 30 handtekeningen op te halen aan de andere kant van de wereld. Partijen die al in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn en volop subsidie van de overheid krijgen hoeven niet aan de verplichting te voldoen om handtekeningen in Bonaire te verzamelen. Kieskring 20 mag geen oneigenlijke drempel worden om toetredende partijen te weren. Het initiatief is aan de minister van Binnenlandse Zaken om te evalueren of kieskring 20 het democratisch proces verstoort.

Foto: Slavenhutten Bonaire