Speculatie, Kremlinologie en machtsstrijd: Putin en de hardliners

Kremlinologie herleeft in de Russische Federatie zoals deze in de Soviet-Unie bestond. Het omvat pogingen om het Kremlin door het interpreteren van indirecte aanwijzingen te begrijpen. Wat betekent de vlucht van de Russische Oekraïne-gezant van Putin Vladislav Surkov met zijn familie naar Hong Kong? Kremlinologie bestaat door het gebrek aan betrouwbare informatie. Hoewel er sinds 1991 door de opgang van het internet en de sociale media veel veranderd is -zodat de snelheid van de verspreiding van informatie is toegenomen- is het opvallend dat dit in de Kremlinologie weinig verschil uitmaakt. Er komt zo goed als niets naar buiten.

President Vladimir Putin is sinds 5 maart niet meer in het openbaar verschenen. Toen ontmoette hij de Italiaanse premier Matteo Renzi in Moskou. In elk land is het opvallend als een staatshoofd zonder verklaring 10 dagen niet in het openbaar verschijnt, maar in Rusland is het nog opmerkelijker omdat de persoon van Putin tot focus van politiek is gemaakt en in de media tot inwisselbaar symbool van de Russische Federatie is geworden. Hoewel door het gesloten systeem van informatie het best kan dat de gewone Russen het niet eens in de gaten hebben dat er iets vreemds aan de gang is in Moskou. Daartoe worden oude beelden uitgezonden.

De meest waarschijnlijke speculatie is dat er sinds 5 maart in het Kremlin sprake is van een machtsstrijd die verband houdt met Oekraïne. Hoewel het best kan dat het wordt vermengd met een strijd over functies en economische belangen. Het gaat dus niet om een paleiscoup met rollende hoofden, maar om een vertraagde machtsstrijd die zich in fases afspeelt. Dat komt omdat facties elkaar nodig hebben en omdat Putin door de leidersschapscultus voor de gewone Russen de natie symboliseert. Ook als Putin de strijd van de hardliners de afgelopen 10 dagen verloren heeft, dan hebben ze hem nog nodig als uithangbord voor de eigen bevolking en front naar het Westen. Die rol geeft Putin weer invloed om tegeneisen te stellen. Daarom duurt het zo lang.

Wat betekent het als de hardliners winnen waar het nu naar uitziet, hoewel hun winst wellicht niet volledig is? Daarover zijn de speculaties evenmin van de lucht. Wordt eerst Tsjetsjenië uitgemest inclusief de trouwste bondgenoot van Putin Ramzan Kadyrov voordat de aanval op Mariupol wordt ingezet met een oorlog die niet langer hybride is, maar openlijk wordt erkend? Dat zou Oekraïne ademruimte geven. En op termijn Westerse steun. Gaan de hardliners die leunen op de inlichtingendiensten die deel uitmaken van de veiligheidsindustrie voor een realistische politiek die uitgaat van machtsevenwicht of vermengen ze dat net als Putin met religie en nationalisme? Het valt nog niet te voorspellen. Maar de contouren zijn in de afgelopen 10 dagen geschetst.

Foto: Tweet van Anders Aslund, 14 maart 2015.

Oekraïne: collectief gesukkel, gedraai en geknoei. Identificatie?

Achteraf geeft president Putin toe dat hij in 2014 met geplande inzet van Russische militairen de Krim heeft bezet. Dat zegt hij in een trailer voor een documentaire van Andrei Kondrashov die op staatszender Rusland 1 zal worden uitgezonden. De paradox is dat het Kremlin de rechtvaardiging voor de annexatie in de Westerse agressie vond, terwijl in realiteit juist het omgekeerde gebeurde. Het Westen liet Oekraïne in de steek.

Dat bracht me een jaar geleden op 1 maart 2014 tot een verzuchting: ‘Iedere politieke commentator vult het rijtje aan: Boedapest 1956, Praag 1968, Zuid-Ossetië 2008 en Krim 2014. Te opzichtig om het niet te zien. Iedereen ziet het behalve de EU en president Obama. Deze laatste omschreef gisteren in een persconferentie de Russische agressie slapjes als ‘uncontested arrival‘ (onbetwiste aankomst). Niet als een invasie vanwege de schending van het internationaal recht omdat Russische troepen een deel van Oekraïne bezetten. (..) Europa dreigt aan de Oostflank in brand te vliegen, maar Brussel zwijgt. Het geeft geen signaal aan Rusland af. Dat hoeft niet agressief of oorlogszuchtig te zijn, als het maar krachtig en eensgezind is. Het is werkelijk onvoorstelbaar dat de VS en de EU geen draaiboek in de kast hebben liggen dat nu in werking wordt gezet.’

Het conflict in Oekraïne is een tragedie van gemiste kansen met uitsluitend verliezers die hun rol wispelturig en onvast invullen. De Oekraïense president Porosjenko twijfelt tussen een harde en een toegevende opstelling en durft zich niet alleen niet teweer te stellen tegen de Russische agressie, maar bereidt dat door hervormingen voor de toekomst evenmin voor. Rusland wordt een Oekraïens moeras ingetrokken en is door een lage olieprijs, slecht economisch beleid, corruptie en sancties in een recessie beland. Putin vlucht als afleiding in nationalisme, militarisme  en isolationisme. Het Westen opereert aarzelend, chaotisch en verdeeld en komt de in een nabij verleden gedane afspraken over de territoriale integriteit van Oekraïne niet na.

De nieuwsconsument die vanuit z’n leunstoel verder kijkt dan de eigen neus lang is heeft het nakijken. Die kan zich in een Russisch-Oekraïense oorlog zonder good guys met geen enkele partij identificeren. Gesukkel, gedraai en geknoei zijn de kenmerken van deze oorlog geworden. Zonder uitzondering beschamen alle partijen ons door hun leugens, falsificaties en gebrek aan verantwoordelijkheid. Het valt inmiddels niet meer aan te zien. Een revanchistische Putin, een schipperende Porosjenko en ontwijkende Westerse leiders. Geef ons een ouderwetse oorlog met ten minste een standvastige partij waarmee we ons kunnen vereenzelvigen. Nu kijken we al een jaar naar een miserabele korfbalwedstrijd tussen Bhutan en Nepal. Wat moeten we ermee?

Vice News: Russen sterven voor het moederland in Oekraïne. In een oorlog die niet genoemd mag worden

‘Is het land nu opgesplitst in een grote groep patriotten en een kleine groep verstandige mensen?’, vraagt de oom van een Russische militair die in de Russisch-Oekraïense oorlog beide benen verloren heeft zich af. Op een subtiele manier geeft hij aan wat er op dit moment in Rusland aan de hand is. Nationalisme voert de boventoon. Hij geeft te kennen dat de meerderheid van de bevolking niet meer bij zijn volle verstand is.

Lucy Kafanov van Vice News reist door Rusland om antwoord te krijgen op de vraag wat er waar is over de in Oekraïne gestorven of verdwenen Russische militairen. Het Kremlin ontkent militairen in Oekraïne in te zetten, maar Westerse regeringen, de VN, de OSCE, Russische soldatenmoeders, nabestaanden van militairen, Russische oppositieleiders, Westerse, Oekraïense en onafhankelijke Russische media beweren het tegendeel.

In de derde aflevering (van een serie van drie) bezoekt Kafanov St. Petersburg en Moskou. Ze probeert in St. Petersburg een militair hospitaal binnen te komen waar gewonden van de strijd in Oekraïne worden verpleegd. In de taxi maakt ze uit een telefoongesprek op dat het ministerie van Binnenlandse Zaken de chauffeur naar haar en haar cameraman vraagt. Chauffeur Ruslan is razendsnel opgespoord. Ze beseft dat ze nog beter op haar hoede moet zijn. In Moskou benadert ze de autoriteiten om commentaar over de doden en gewonden in Oekraïne. Het Kremlin negeert haar verzoek. Oppositioneel parlementariër in de Duma Dmitry Gudkov zegt dat niemand het verhaal gelooft dat niet het reguliere leger, maar Russische ‘vrijwilligers’ in Oekraïne vechten. In een spookoorlog die officieel niet bestaat. Maar die voor naasten en nabestaanden akelige werkelijkheid is.

Panorama BBC over Putin en zijn spooklegers. En de MH17

Een reportage van John Sweeney voor BBC’s Panorama. Naar YouTube gekopieerd. Uit de woorden van hoofdredacteur Dmitry Muratov van de Russische oppositiekrant Novaya Gazeta zijn de verschillende fases in de strijd in Oost-Oekraïne te schetsen. 1) De opstand hapert vanaf het begin omdat de lokale separatisten nauwelijks steun krijgen van de bevolking; 2) Russische vrijwilligers die militair materiaal vanuit Rusland krijgen proberen de opstand gaande te houden. Aangevuld met huurlingen uit de Russische Federatie; 3) Lokale separatisten worden vervangen door Russen; 4) De separatisten en huurlingen dreigen verslagen te worden door de Oekraïense strijdkrachten die luchtoverwicht hebben; 5) Invasie van onderdelen van het reguliere Russische leger met zwaar materieel vanaf half augustus 2014 dat de strijd doet doorslaan in het voordeel van de separatisten; 6) Wapenstilstand bevriest posities en bestendigt de fragmentatie van Oekraïne.

Sweeney gaat in op de chaos van de strijd. En de grove fouten die in de artilleriestrijd worden gemaakt. Zoals het Oekraïense leger dat uit onkunde een ziekenhuis of een huizenblok raakt. Muratov en oud-medewerker van Putin Gleb Pavlovsky vrezen dat er geen rem meer zit op president Putin en-ie stuurloos is geworden. Voor zichzelf, maar vooral voor anderen omdat er in de Russische Federatie in het politieke bestel geen correctie op de macht mogelijk is. Pavlovsky zegt dat zelfs een beredeneerde gokker als Putin ooit verliest van de bank. Komt de chaos dan naar de straten van Moskou? Hoeveel schade is er elders dan al aangericht?

Na 11’50” richt Panorama zich op het neerhalen van de MH17 op 17 juli en het antwoord op de schuldvraag. Sweeney loopt drie dagen later rond op de rampplek. Hij weerlegt de Russische verklaring dat een Oekraïense SU25 de MH17 neerschoot omdat het niet om een treffer van een raket gaat, maar om granaatscherven (shrapnel) die naast het vliegtuig ontploften (blast). Wat door het rapport van eerste bevindingen van de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid bevestigd wordt. Er zijn nog meer technische redenen (maximale vlieghoogte, maximale explosieve lading raket) waarom de verklaring over de SU25 onjuist is.

Volgens Sweeney wijst de schade door granaatscherven op een BUK-installatie van Russische makelij. Hij gaat op onderzoek uit. Twee ooggetuigen bevestigen dat een BUK op de bewuste dag 17 juli is afgeschoten door Russisch-sprekende militairen, waarvan een wijst op een Moskous accent. Ze ontkennen dat het om lokale Russisch sprekende Oekraïners gaat. Sweeney claimt dat dit de eerste keer is dat de bemanning van de BUK-installatie als Russisch is geïdentificeerd. Het Kremlin heeft volgens hem nu wat uit te leggen. John Sweeney concludeert dat het Westen Oekraïne niet steunt, Putin niet durft te confronteren, geen strategisch beleid heeft en zich slap opstelt. Wat Putin alle gelegenheid geeft om verder te gokken. Vooruitzichten zijn somber.